„I Lituani” Amilcare Ponchiellego – Mickiewiczowska opera włoskiego twórcy

Ryszard Golianek

Abstrakt

Opera I Lituani (Litwini) skomponowana w 1872 roku przez Amilcare Ponchiellego (1834-1886), ważnego włoskiego twórcę operowego drugiej połowy XIX wieku (autora m.in. Giocondy), jest jedną z nielicznych oper inspirowanych poezją Adama Mickiewicza, które zostały stworzone przez zagranicznych (niepolskich) kompozytorów. Libretto opery, wykorzystujące problematykę powieści poetyckiej Konrad Wallenrod Mickiewicza, wyszło spod pióra Antonia Ghislanzoniego, autora libretta do Aidy Verdiego, a premiera Litwinów miała miejsce 7 marca 1874 roku w mediolańskiej La Scali.

Porównanie konstrukcji libretta opery i poematu Mickiewicza ukazuje szereg zmian i adaptacji, jakich musiał dokonać Ghislanzoni, tworząc tekst przeznaczony do przedstawienia dramatycznego. Oczywiste są redukcje i przekształcenia, a także konieczność rezygnacji z odautorskich partii narracyjnych, w toku opery zaznaczają się jednak i takie odstępstwa od oryginału Mickiewicza, które wynikają z dążenia do realizmu, ale także z przyjętego przez autorów opery założenia o widowiskowym jej charakterze.

Język muzyczny opery pod wieloma względami przypomina stylistykę późnych oper Verdiego – podobnie jak Verdi, także Ponchielli posługuje się techniką motywów (czy raczej muzycznych tematów) przypominających. Jednak nadrzędną zasadą konstrukcyjną stała się dla Ponchiellego idea tworzenia rozbudowanych scen ansamblowych i chóralnych z udziałem wielu postaci. W porównaniu ze stosunkowo kameralną narracją poematu Mickiewicza można tu mówić o znaczącym przekształceniu wyjściowego utworu poetyckiego i o stworzeniu na jego podstawie kompozycji operowej o wyraźnie odmiennej ekspresji. Przyczyn takich istotnych zmian z pewnością wypada się doszukiwać w różnicach estetycznych i kulturowych pomiędzy tradycjami sztuki polskiej i włoskiej w XIX wieku, jak i wiązać je z oczekiwaniami publiczności, która wymagała, by uzewnętrznione przeżycie bohaterów znajdowało w operze odpowiednią oprawę sceniczną