Identyfikacja ołówkowych dopisków Chopina w egzemplarzach pierwszych wydań z Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu

Paweł Kamiński

Abstrakt

Zachowane liczne egzemplarze dzieł Chopina, z których jego uczniowie korzystali na lekcjach z mistrzem, zawierają wiele ołówkowych naniesień pisanych ręką kompozytora. Dotychczas znane są jednak zbiory egzemplarzy tylko kilkorga spośród ponad setki uczniów Chopina. Pozwala to przypuszczać, że inne tego rodzaju dokumenty czekają jeszcze na odkrycie. Artykuł omawia sześć egzemplarzy pierwszych wydań utworów Chopina z Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, zawierających ołówkowe wpisy podobne do znanych z Chopinowskich egzemplarzy lekcyjnych. Przeprowadzono drobiazgową analizę wpisów, zarówno grafiki pisma (cyfr, liter, nut i in.), jak i treści merytorycznej. Kluczowe znaczenie miały porównania z Chopinowskimi naniesieniami w egzemplarzach o niepodważalnej autentyczności, przede wszystkim ze zbiorów należących do Jane Stirling, Camille Dubois czy Ludwiki Jędrzejewicz.

W wyniku analizy ujawniono dokument pierwszorzędnej wagi, jakim okazuje się być egzemplarz lipskiego pierwodruku Kistnera Nokturnów op. 9. W pierwszych dwóch nokturnach zidentyfikowano ponad sto różnego rodzaju wpisów: warianty ornamentalne (w tym kilka zupełnie nieznanych), wzmocnienia oktawowe nut basowych, poprawki błędów druku, łuki i inne oznaczenia artykulacyjne, znaki dynamiczne, pedalizację, palcowania, ukośne krzyże. Większość wykazuje cechy graficzne typowe dla pisma Chopina i dużą zgodność merytoryczną z naniesieniami w znanych egzemplarzach lekcyjnych. Jest to pierwszy znany przypadek Chopinowskich adnotacji w wydaniu niemieckim, wyjątkowa jest także duża liczba i różnorodność wpisów.

Autentyczne naniesienia występują także w dwóch innych zeszytach Nokturnów: w pierwodruku Schlesingera op. 15 i Breitkopfa i Härtla op. 27. Nokturn F op. 15 nr 1 zawiera zapisane w sposób charakterystyczny dla Chopina palcowania, poprawkę błędu druku i szereg drobnych oznaczeń wykonawczych. W Nokturnie Des op. 27 nr 2 wpisy obejmują palcowania i zmiany tekstu wysokościowo-rytmicznego – poprawki błędów lub wcześniejszych wersji oraz jeden wariant. Prawdopodobieństwo autentyczności tych wpisów wydaje się bardzo wysokie.

Najciekawszym wpisem w egzemplarzu pierwodruku niemieckiego Mazurków op. 41 jest dopisany pod tekstem nutowym wariant, przedłużający o 5 taktów zakończenie Mazurka As nr 3. Wariant, opublikowany przez Jana Kleczyńskiego w 1882 r. w redagowanym przez niego wydaniu Mazurków, nie był dotychczas znany w postaci rękopiśmiennej.

Nie wiadomo, kto mógł być właścicielem tych egzemplarzy w czasach Chopina.