„Lamentationes” Wacława z Szamotuł: fragmenty brakujących głosów odnalezione w Gnieźnie

Ryszard J. Wieczorek

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-9697-2474

Michał Wysocki

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-0279-5313

Abstrakt

W wyniku trwającego od 2013 r. w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie katalogowania zbiorów zostały odnalezione starodruki, których oryginalne oprawy zawierają powtórnie wykorzystane, jako introligatorska makulatura, fragmenty wcześniejszych druków, uznanych z różnych względów za nieprzydatne. Należy do nich wydana w 1554 r. w Lyonie książka Consilia Nicolasa Bohiera (sygn. BS 1909), pochodząca z klasztoru benedyktyńskiego w Lubiniu. O tym ważnym odkryciu jako pierwsi poinformowali opinię publiczną Jakub Łukaszewski oraz Wiesław Wydra z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, autorzy zwięźle komentowanej edycji faksymilowej wszystkich dziewięciu fragmentów druków wyjętych z oprawy gnieźnieńskiego woluminu¹.

Wszystkie fragmenty pochodzą z drukarni krakowskich i datowane są na lata 1531-1555. Wśród nich szczególnie cenny jest arkusz drukarski z oficyny Łazarza Andrysowica, zawierający fragmenty obu brakujących dotąd głosów z wydanych w 1553 r. Lamentationes Hieremiae Prophetae Wacława z Szamotuł (sygn. AAGn. PL 489). Dotychczas znana była jedynie księga głosowa Tenoru, zachowana w Monachium, oraz księga głosowa Cantus, odnaleziona w 1983 r. w Ratyzbonie. Wydobyte z oprawy gnieźnieńskiego woluminu fragmenty zawierają zapis głosu basowego i altowego do pierwszej, drugiej i trzeciej lekcji na Wielki Czwartek. Obydwa fragmenty głosu altowego opatrzone są kluczem tenorowym (C4), co wskazuje, że Lamentationes były przeznaczone na zespół głosów niskich. Choć nieodparcie nasuwa się przypuszczenie, iż Wacław z Szamotuł kierował się męską obsadą kapeli rorantystów, to wydaje się równie prawdopodobne, że nawiązywał do silnie ugruntowanej tradycji opracowań lamentacji, komponowanych na ogół na głosy niskie. Wszystkie trzy fragmenty zawierają liczne, spowodowanymi zniszczeniami papieru, ubytki, ale łącznie pozwalają na odzyskanie ponad stu taktów z obu zaginionych ksiąg głosowych i możliwość rekonstrukcji trójgłosowej postaci trzech odcinków Lamentationes.

Przyczyny potraktowania arkusza z kompozycją Wacława z Szamotuł jako introligatorskiej makulatury nie są trudne do ustalenia. Okazuje się on próbnym wydrukiem dwóch głosów, nie mogącym wejść w skład żadnej księgi głosowej, zawierającym ponadto kilka błędów drukarskich. Zważywszy na fakt, że mamy do czynienia z utworem jednego z najwybitniejszych polskich kompozytorów XVI wieku, a przy tym z najobszerniejszym dziełem z tego czasu ogłoszonym drukiem i przypuszczalnie największą polską inicjatywą edytorską przed ukazaniem się Melodii na psałterz polski Mikołaja Gomółki (1580), trzeba to odkrycie uznać za wydarzenie niezwykle ważne i znaczące.

______________________

¹ Jakub Łukaszewski, Wiesław Wydra, Fragmenty „Kota z Lwem” Mikołaja Reja i innych druków z XVI w. odnalezione. Poznań 2016, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”.