Simon Lyra i luterańska liturgia w drugim półwieczu reformacji we Wrocławiu

Allen Scott

Abstrakt

W 1593 r. Simon Lyra (1547–1601) został kantorem kościoła i gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu. W tym samym roku sporządził listę druków i rękopisów, które uznał za najodpowiedniejsze do nauczania i sprawowania luterańskich nabożeństw. Oprócz tej listy istnieje sześć rękopisów muzycznych z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XVI w., albo do niego należących, albo skompilowanych pod jego nadzorem. W sumie na liście Lyry oraz w tych dodatkowych manuskryptach znalazło się ponad tysiąc utworów, w tym msze, motety, responsoria, psalmy, pasje, nieszpory i pieśni nabożne, które dostarczają cennych wskazówek na temat życia muzycznego w kościele i gimnazjum św. Elżbiety ostatniej ćwierci XVI w., będąc zarazem świadectwem muzyki społeczności luterańskich tych czasów.

Autor uważa, że badając kolekcje druków i rękopisów należy rozróżnić dwa rodzaje ich użytkowania. Drukowane edycje muzyczne ukazują możliwości – są to bowiem zbiory, z których kantor czerpał repertuar dokonując określonych wyborów. W przypadku Lyry możemy zauważyć, jakie kolekcje uważał on za odpowiednie pod względem liturgicznym i estetycznym dla jego czasów i potrzeb wyznaczanych przez sprawowaną przez niego funkcję. Z drugiej strony manuskrypty reprezentują wybory. Pojawienie się określonych utworów muzycznych, w ustalonym porządku w sześciu rękopisach związanych z Lyrą (pochodzą one z kolekcji Bohna) jest świadectwem konkretnych decyzji repertuarowych. Mogą one dostarczyć wskazówek, jaka muzyka była wykonywana i przy jakiej okazji. Innymi słowy, manuskrypty dają dokładniejszy obraz kultury muzycznej danego ośrodka.

Na podstawie analizy rozumianych w ten sposób zaleceń Simona Lyry można dojść do wniosku, że w czasie gdy objął on posadę przy kościele św. Elżbiety, liturgia, a zwłaszcza msza, wciąż stosowały się do łacińskiej formula missae Marcina Lutra, zaadoptowanej w latach dwudziestych XVI wieku. Muzyka do nabożeństw składała się z łacińskich mszy i motetów najwybitniejszych kompozytorów europejskich I poł. XVI wieku. Jako signator i kantor Simon Lyra zaktualizował repertuar wokalny w kościele i w szkole wprowadzając do niego muzykę kompozytorów swojej generacji, głównie z Europy Środkowej. Z trzema z nich – z Gregorem Lange, Johannem Knoefelem i Jacobem Handlem – mógł on pozostawać w osobistych kontaktach. Ponadto niektóre rękopisy spisane pod nadzorem Lyry dowodzą, że liturgia we Wrocławiu zaczęła przejmować cechy właściwe dla XVII w., kiedy to „chór łaciński” ustąpił miejsca muzyce sakralnej z tekstami niemieckimi, z większym udziałem śpiewu kongregacji.