Muzyka sceniczna Edvarda Griega do „Peera Gynta” w perspektywie historycznoteatralnej
Abstrakt
Artykuł zestawia ze sobą wybrane narracje historycznoteatralne i historycznomuzyczne interpretujące rolę muzyki scenicznej op. 23 Edvarda Griega, stworzonej na potrzeby prapremiery Peera Gynta Henrika Ibsena (1876), w recepcji tego utworu i ustanawianiu jego znaczenia. W pierwszej części przedstawiono współpracę amatorskich i profesjonalnych środowisk muzycznych i teatralnych, które tworzyły norweski teatr jako miejsce konstruowania tożsamości narodowej, oraz wprzęgnięte w ten cel tradycje muzyczno-teatralne, ze szczególnym uwzględnieniem popularnego gatunku syngespill. Omówiono także muzyczne doświadczenia Ibsena zgromadzone w trakcie dziesięcioletniej pracy w teatrach w Bergen i w Christianii, które wpłynęły na jego oczekiwania wobec kompozytora. Druga część jest poświęcona formom współpracy Griega ze środowiskiem teatralnym w Christianii. W trzeciej części w centrum uwagi są istotne ogniwa procesu powstawania prapremierowej inscenizacji: list Ibsena do Griega jako świadectwo muzyczno teatralnej wyobraźni pisarza, list Griega do dyrygującego prawykonaniem Johana Hennuma jako dowód troski kompozytora o teatralne działanie muzyki, rola doświadczonego w inscenizowaniu utworów muzyczno-dramatycznych i oper reżysera Ludviga Josephsona jako autora całościowej koncepcji prapremiery, która miała przyciągnąć do teatru szeroką publiczność. W ostatniej części określono czynniki wpływające na performatywną otwartość i siłę oddziaływania muzyki do Peera Gynta stworzonej przez Griega w wielu wariantach i funkcjonującej od początku w rozmaitych kontekstach. Zestawienie historycznoteatralnych i historycznomuzycznych narracji przekonuje, że Peer Gynt Griega jako dzieło artystyczne, fenomen kulturowy i przedmiot refleksji naukowej stanowi materiał, który w nowym świetle mogą ukazać badania o charakterze interdyscyplinarnym. Uzupełnieniem artykułu jest aneks zawierający przekład omawianego w drugiej części listu Ibsena do Griega z 23 stycznia 1874 roku.
Słowa kluczowe:
Edvard Grieg, Henrik Ibsen, Peer Gynt op. 23, muzyka sceniczna, gatunki muzyczno-teatralne , muzyka norweskaBibliografia
Andersen, Anette Storli. Deus ex machina? Henrik Ibsen og teatret i norsk offentlighet 1780–1864. Oslo: Oslo University, 2010.
Google Scholar
Andersen, Anette Storli. „The Young Ibsen’s Theatre Aesthetics – a Theatre of the Old Free and Mountainous North”. Nordlit 34 (2015): 237–244, https://doi.org/10.7557/13.3369, dostęp 5 IX 2023.
DOI: https://doi.org/10.7557/13.3369
Google Scholar
Andersen, Rune J. „An «Authentic» Peer Gynt Music? A Source Critical Study of Edvard Griegs Opus 23 – Some Aspects”. Bulletin [Institutt for Musikvitenskap UiO] 4, https://www.hf.uio.no/imv/forskning/prosjekter/norgesmusikk/bulletin/nummer4/, dostęp 5 IX 2023.
Google Scholar
Anker, Oyvind. Christiania Theater’s repertoire 1827–99. Oslo: Gyldendal, 1956.
Google Scholar
Anker, Oyvind. Kristiania Norske Theaters repertoire 1852–1863. Oslo: Gyldendal, 1956.
Google Scholar
Benestad, Finn. „Edvard Grieg og Bjornstjerne Bjornson: Et samarbeidsprosjekt om en norsk nasjonalopera – Olav Trygvason”. Nordisk Tidskrift 82, nr 1 (1995): 37–47.
Google Scholar
Blanc, Tharald. Norges forste nationale Scene (Bergen 1850–1863): et Bidrag til den norske dramatiske Kunsts Historie. Kristiania: Albert Cammermeyer, 1884.
Google Scholar
Broman-Kananen, Ulla-Britta. „Staging a National Language: Opera in Christiania and Helsinki in the 1870s”. W: Opera on the Move in the Nordic Countries during the Long 19th Century, red. Anne Sivuoja, Owe Ander, Ulla-Britta Broman-Kananen, Jens Hesselager, 155–191. Helsinki: Sibelius Academy, 2012, https://issuu.com/sibelius-akatemia/docs/opera_on_the_move, dostęp 5 IX 2023.
Google Scholar
Federhofer, Marie-Theres. „Dilettantismens potensial”. W: Mellom pasjon og profesjonalisme: Dilettantkulturer i skandinavisk kunst og vitenskap, red. Marie-Theres Federhofer, Hanna Hodacs, 11–29. Trondheim: Tapir akademisk forlag, 2011.
Google Scholar
Federhofer, Marie-Theres. „Fra hoffmannen til den informerte dilettanten – noen historiske stasjoner”. W: Lidenskap eller levebrod? Utovende kunst i endring rundt 1800, red. Randi M. Selvik, Ellen Karoline Gjervan, Svein Gladso, 47–64. Bergen: Fagbokforlaget, [2015].
Google Scholar
Ferdinand G. Schediwy: český muzikant v Bergenu. Praha: Norské velvyslanectví, [2022?].
Google Scholar
Foster, Beryl. „Przegląd twórczości chóralnej Griega”, przekł. Marlena Wieczorek. W: Edward Grieg i jego czasy, red. Wojciech Stępień, 171–176. Katowice: Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego, [2016].
Google Scholar
Grieg, Edvard. Brev i utvalg 1862–1907. T. 1: Til norske mottagere, red. Finn Benestad. Oslo: Aschehoug, 1998.
Google Scholar
Grieg, Edvard. Samlede verker. T. 18: Dramatisk musikk: Peer Gynt, wyd. Finn Benestad. Frankfurt: C.F. Peters, 1988.
Google Scholar
Grimley, Daniel M. „Music”. W: Ibsen in Context, red. Narve Fulsas, Tore Rem, 65–73. Cambridge: Cambridge University Press, 2021, https://doi.org/10.1017/9781108381130.012, dostęp 5 IX 2023.
DOI: https://doi.org/10.1017/9781108381130.012
Google Scholar
Grinde, Kirsti. Musikk til Henrik Ibsens dikterverker. Oslo: Nasjonalbiblioteket, 2017.
Google Scholar
Grinde, Nils. Ibsen og musikken: Musikken i Henrik Ibsens liv og verker. Oslo: Aschehoug, 2008.
Google Scholar
Hanssen, Jens-Morten. „Ibsen and the Repertory System: Peer Gynt on the German Stage”, Theatre Research International 45, nr 2 (2020): 143–159, https://doi.org/10.1017/S0307883320000061, dostęp 5 IX 2023.
DOI: https://doi.org/10.1017/S0307883320000061
Google Scholar
Horton, John. „Ibsen, Grieg and Peer Gynt”. Music and Letters 26, nr 2 (1945): 66–77. https://doi.org/10.1093/ml/XXVI.2.66, dostęp 5 IX 2023.
DOI: https://doi.org/10.1093/ml/XXVI.2.66
Google Scholar
Hov, Liv. Henrik Ibsen som teatermann. Kobenhavn: Multivers, 2007.
DOI: https://doi.org/10.7146/peri.v3i5.107530
Google Scholar
Hyldig, Keld. Ibsen og norsk teater. Del 1: 1850–1930. Oslo: Vidarforlaget, 2019.
Google Scholar
Hogasen-Hallesby, Hedda. „Hvem er du, Peer? Et jubileumsetterspill om musikk, tekst og identitetskonstruksjoner”. Studia Musicologica Norvegica 34, nr 1 (2008): 110–128, https://doi.org/10.18261/ISSN1504-2960-2008-01-07, dostęp 5 IX 2023.
DOI: https://doi.org/10.18261/ISSN1504-2960-2008-01-07
Google Scholar
Kramer, Ursula. „Grieg’s Peer Gynt and the Problem of Irony in Music”. Studia Musicologica Norvegica 36, nr 1 (2010): 73–91, https://doi.org/10.18261/ISSN1504-2960-2010-01-05, dostęp 5 IX 2023.
DOI: https://doi.org/10.18261/ISSN1504-2960-2010-01-05
Google Scholar
Mattes, Arnulf. „The Eclipse Effects of Stardom: Edvard Grieg as a Challenge to National Musicology”. History of Humanities 5, nr 1 (2020): 131–150, https://doi.org/10.1086/707695, dostęp 5 IX 2023.
DOI: https://doi.org/10.1086/707695
Google Scholar
Midboe, Hans. Peer Gynt, teatret og tiden. 1: Ludvig Josephson og den „eldre tradition”. Oslo: Universitetsforlaget, 1978.
Google Scholar
Midboe, Hans. Peer Gynt, teatret og tiden 2: Hans Jacob Nilsen og den „antiromantiske” revolt. Oslo: Universitetsforlaget, 1976.
Google Scholar
Qvamme, Borre. Opera og operette i Kristiania. Oslo: Solum, 2004.
Google Scholar
Rees, Ellen. Ibsen’s „Peer Gynt” and the Production of Meaning. Oslo: Centre for Ibsen Studies, 2014.
Google Scholar
Rupprecht, Ina. „Norwegian Military Music and Edvard Grieg – an Approach”. Studia Musicologica Norvegica 44, nr 1 (2018): 42–56, https://doi.org/10.18261/issn.1504-2960-2018-01-04, dostęp 5 IX 2023.
DOI: https://doi.org/10.18261/issn.1504-2960-2018-01-04
Google Scholar
Schjelderup-Ebbe, Dag. „Modality in Halfdan Kjerulf ’s Music”, Music and Letters 38, nr 3 (1957): 238–246, https://www.jstor.org/stable/730273, dostęp 5 IX 2023.
DOI: https://doi.org/10.1093/ml/XXXVIII.3.238
Google Scholar
Schmiesing, Ann. „The Christiania Theater and Norwegian Nationalism: Bjornson’s Defense of the 1856 Whistle Concerts in Pibernes Program”, Scandinavian Studies 76, nr 3 (2004): 317–340, https://www.jstor.org/stable/40920571, dostęp 5 IX 2023.
Google Scholar
Stensrud, Cecilie Louise Macé. „Den store Verdens Tone”: Opera i Norge 1800–1825. Trondheim: Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet, 2017.
Google Scholar
Stensrud, Cecilie Louise Macé. „Syngespill: A Favourite or a Substitute?”, w: Performing Arts in Changing Societies: Opera, Dance, and Theatre in European and Nordic Countries around 1800, red. Randi Margrete Selvik, Svein Gladso, Anne Margrete Fiskvik, 106–126. London: Routledge, 2020, https://doi.org/10.4324/9780429281679, dostęp 5 IX 2023.
DOI: https://doi.org/10.4324/9780429281679
Google Scholar
Stępień, Wojciech. „Grieg jako twórca narodowy, europejski i uniwersalny”. W: Edward Grieg i jego czasy, red. Wojciech Stępień, 63–88. Katowice: Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego, [2016].
Google Scholar
Ystad, Vigdis. „Innledning til Gildet paa Solhoug, 1. versjon”, https://www.ibsen.uio.no/DRINNL_G1|intro_performance.xhtml, dostęp 5 IX 2023.
Google Scholar
Autorzy
Ewa PartygaInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-7929-2875
Statystyki
Abstract views: 170PDF downloads: 99
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Ewa Partyga
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
