Głosy z otchłani

Dariusz Czaja

doi:10.36744/k.4625

Głosy z otchłani

Artykuł nierecenzowany, Zgłoszenie 9.09.2025, Decyzja redakcji 1.10.2025

Dariusz Czaja

dariusz.czaja61@gmail.com
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Uniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-8627-1415

DOI: https://doi.org/10.36744/k.4625

Abstrakt

Tekst jest próbą antropologicznego komentarza do niezwykłego tomu poetyckiego: Babi Jar. Na głosy (2017) autorstwa ukraińskiej poetki Marianny Kijanowskiej. Za ten tom autorka otrzymała w swoim kraju Narodową Nagrodę im. Tarasa Szewczenki, przyznawaną za wybitne osiągnięcia literackie. Babi Jar to właściwie jeden wiersz, tyle że rozpisany na wiele części. Wiersze Kijanowskiej to szczególne (bo poetyckie) zwierciadło, które w rozpryśniętych fragmentach słownych stara się przywrócić pamięć o mordzie na kijowskich Żydach (około 34 tysiące ludzi), którego dokonano w 1941 roku w podkijowskim Babim Jarze. Wiersze Kijanowskiej – halucynacyjne, transowe, o świadomie połamanej składni – próbują przywołać i ocalić pojedyncze żywoty, zamordowane, przedwcześnie zgasłe. To poezja ekstremalnych emocji, ale też rzecz o wielkiej sile poznawczej. Poetka wchodzi na tereny zastrzeżone dla historyka nie po to, by z nim rywalizować. Pracuje w innych rejestrach przeszłości. Usiłuje wypełnić wyobraźnią te miejsca, które w dostępnych materiałach nie zyskały żadnego poświadczenia. Wchodzi między ustalone fakty, wciska się między zrekonstruowane przez badaczy wydarzenia. Stara się odtworzyć to, co niezapisane, nieutrwalone. Mówi nie o tym, co literalnie było, ale o tym, co być mogło.

Słowa kluczowe:

Marianna Kijanowska, Babi Jar, poezja, Holokaust, Żydzi

Bibliografia

Arystoteles, Poetyka, przeł. H. Podbielski, Warszawa 1989.
Google Scholar

Barskova P., Writing the Disaster in Tongues: Marianna Kiyanovska’s Voices of Babyn Yar, w: M. Kiyanovska, Voices of Babyn Yar, przeł. O. Maksymchuk, M. Rosochinsky, Cambridge (Mass.) 2022.
DOI: https://doi.org/10.4159/9780674268883-002 Google Scholar

Derrida J., Memoirs of the Blind. The Self-Portrait and Other Ruins, przeł.P.-A Brault, M. Naas, Chicago–London 1993.
Google Scholar

Kijanowska M., Babi Jar. Na głosy, przeł. A. Pomorski, Gdańsk 2022.
Google Scholar

Maksymchuk O., Rosochinsky M., The Voices of Babyn Yar in the Poetry of Marianna Kiyanovska, https://poetryinternationalonline.com/the-voices-of-babyn-yar-in-the-poetry-of-marianna kiyanovska/.
Google Scholar

Meyer K., Szostakowicz, Kraków 1986.
Google Scholar

Moskalets V., Babi Jar: pamięć i zapomnienie (https://www.jhi.pl/artykuly/babi-jar-pamiec-i-zapomnienie,4570).
Google Scholar

Oswald A., Monument. Wykopaliska z Iliady, przeł. M. Heydel, Sejny 2020 (wydanie dwujęzyczne).
Google Scholar

Snyder T., Czarna ziemia. Holocaust jako ostrzeżenie, przeł. B. Pietrzyk, Kraków 2015.
Google Scholar

Pobierz

Opublikowane

2025-12-17

Cited By / Share

Czaja, D. (2025) „Głosy z otchłani”, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 350(3), s. 31–38. doi: 10.36744/k.4625.

Autorzy

Dariusz Czaja
dariusz.czaja61@gmail.com
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0001-8627-1415

Dariusz Czaja – antropolog kultury, eseista, recenzent muzyczny. Prof. dr hab., wykładowca w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ, były redaktor kwartalnika „Konteksty”. Opublikował m.in.: Gdzieś dalej, gdzie indziej (2010, nominacja do Nagrody Literackiej Nike, nagroda „Warszawska Premiera Literacka” 2011); Znaki szczególne. Antropologia jako ćwiczenie duchowe (2013); Inne przestrzenie, inne miejsca. Mapy i terytoria (red., 2013); Kwintesencje. Pasaże barokowe (2014), Scenariusze końca. Zmierzch, kres, apokalipsa (red., 2015), Ruiny czasu. Rozmowy o twórczości (2016), Gramatyka bieli. Antropologia doświadczeń granicznych (2018, nominacja do Nagrody Literackiej Nike), Cena sztuki. Tezy o zaczarowaniu (2020), Blask ciemnieje. Lektury hermeneutyczne (2021), Szczeliny czasu. Reminiscencje, repetycje (2022), Iluminacje. Sztuka jako forma poznania (2025).