Architekt Abraham Würtzner (?). Przyczynek do dziejów wileńskiego baroku

Wojciech Boberski


Warszawa, Instytut Sztuki PAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3337-6149

Abstrakt

Artykuł jest próbą nakreślenia sylwetki architekta Abrahama, noszącego zapewne nazwisko Würtzner (przed 1700–1758).  Źródła archiwalne zaświadczają, że pochodził z „Krajów Cesarskich”. Prawdopodobnie miał syna Ignacego, również architekta, a także krewnego, złotnika Johanna, który przybył do Wilna z Lidzbarka Warmińskiego. Potwierdzają one ponadto udział architekta Abrahama w powstaniu większości dzieł krzewiących idee Borrominiego i Guariniego, a wiązanych ostatnio z Glaubitzem lub z „anonimowym włoskim architektem”. Był on zatem autorem niezwykłych karmelickich budowli w Wilnie i w Głębokiem, wybudował wieże kościoła dominikanów na Łukiszkach, a także oryginalny kościół kolegium pijarów w Łużkach nieopodal Głębokiego (1742). Budował również w Mińsku oraz w Nowogródku. Jakkolwiek nie ma bezpośrednich odniesień do konkretnych realizacji, indywidualny styl architekta Abrahama pozwala rozważać jego autorstwo wobec szeregu budowli zarówno na terenie Wilna (fasady kościoła wizytek i kościoła franciszkanów, kościół augustianów), Mińska (fasady kościoła dominikanów i kościoła bernardynów, wieża przed kolegium jezuitów) i Nowogródka (cerkiew zamkowa?), jak i na prowincji, np. kościół farny w Iwieńcu czy pałac Radziwiłłów w Zdzięciole (1729–1731?). 

Instytucje finansujące

Instytut Sztuki PAN

Słowa kluczowe:

Wilno, architektura, późny barok, wileńska odmiana architektury, Johann Christoph Glaubitz, Abraham Würtzner, Abraham Genu, dzwonnica kościoła Wszystkich Świętych w Wilnie, kościół karmelitów w Głębokiem, kościół pijarów w Łużkach

Aftanazy, Roman. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. T 1 Województwa mińskie, mścisławskie, połockie, witebskie. Wrocław: Ossolineum, 1991.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. “Dzieje fary w Witebsku i jej architektoniczne przemiany.” W Sztuka Kresów Wschodnich, t. 4, redakcja Andrzej Betlej, Piotr Krasny, 35–60. Kraków: Oficyna Wydawnicza Text, 1999.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. “Fontana Józef (1716 – ok.1772).” W Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, 125-126. München-Leipzig: K. G. Saur, 2004.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. “Glaubitz, Johann Christoph.” W Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, 72–75. München-Leipzig: K. G. Saur, 2007.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. “Jan Wilhelm Frezer, architekt wileński z 3 ćwierci XVIII wieku.” Przegląd Wschodni 7, z. 4 (2001): 1001–1026.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. „Późnobarokowa cerkiew katedralna w Witebsku i jej rzymski pierwowzór.” Biuletyn Historii Sztuki 62, nr 1-2 (2000): 105–152.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. „Maryjne sanktuarium karmelitów w Białyniczach. Architektura i sztuka Białoruskiej Częstochowy.” W Sztuka Kresów Wschodnich, t. 6, redakcja Andrzej Betlej, Piotr Krasny, 97–154. Kraków: Oficyna Wydawnicza Text, 2006.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. „Z dziejów kościoła bernardynów w Witebsku.” Biuletyn Historii Sztuki 75, nr 3 (2013): 793–838.
  Google Scholar

Drėma, Vladas i Stanisław, Lorentz, Laiškai / Listy. Wilno: Vilniaus Dailės Akademijos Leidykla, 1998.
  Google Scholar

Drėma, Vladas. “Materiały do historii sztuki Wielkiego Księstwa Litewskiego, Jan Krzysztof Glaubitz, Jan Hedel, Jan Melich.” Biuletyn Historii Sztuki 41, nr 1 (1980): 63−64.
  Google Scholar

Drėma, Vladas. Vilniaus Šv. Jono bažnyčia. Vilnius: R. Paknio leidykla, 1997.
  Google Scholar

Frommel, Christoph L. Borromini e l'universo barocco. Redakcja Richard Bösel. Milano: Electa, 2000.
  Google Scholar

Gabrus’, Tamara. Muravan’ia haraly. Sakral’naia arhitektura bielaruskaga baroka. Minsk: Uradżaj, 2001.
  Google Scholar

Gabrus’, Tamara. “Staral’niki vilenskaga baroka” Nasza Viera, nr 4 (2001): 25–29.
  Google Scholar

Głowacki, Kazimierz. “Kościół jezuicki w Dźwińsku – zapomniane dzieło F. B. Rastrellego.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 31, z. 2 (1986): 127–149.
  Google Scholar

Gradowski, Michał i Agnieszka, Kasprzak-Miler. Złotnicy na ziemiach północnej Polski. Cz. 1: Województwo pomorskie, kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie. Warszawa: DiG, 2002.
  Google Scholar

Guttmejer, Karol. Guido Antonio Longhi. Działalność architektoniczna w Polsce. Warszawa: Neriton, 2006.
  Google Scholar

Hornung, Zbigniew. Problem rokoka w architekturze sakralnej XVIII wieku. Wrocław: Ossolineum, 1972.
  Google Scholar

Ihnatowicz, Ireneusz. “Głębokie – miasteczko na Białorusi w XVIII wieku.” W Miasto – region – społeczeństwo. Studia ofiarowane profesorowi Andrzejowi Wyrobiszowi w sześćdziesiątą rocznicę Jego urodzin, redakcja Ewa Dubas-Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz, 93–100. Białystok: Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, 1992.
  Google Scholar

Iwaszczonek, Aleksander. “Rola klasztoru Karmelitów Bosych w Głębokiem w dziejach miasta i regionu.” Krakowskie Pismo Kresowe 2 (2010): 53–82.
  Google Scholar

Jakubowski, Melchior. “Głębokie.” W Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, redakcja Melchior Jakubowski, Maksymilian Sas, Filip Walczyna, 202–208. Warszawa, Muzeum Historii Polski, 2016.
  Google Scholar

Kaladžinskaitė Auksė. “Twórcy wileńskiego baroku: architekt Joannes Valentinus Tobias de Dyderszteyn.” Biuletyn Historii Sztuki 73, nr 3–4 (2011): 415–437.
  Google Scholar

Kałamajska-Saeed, Maria. “O jedności regionu kulturowego, czyli o wyższości sztuki nad polityką.” W Sztuka Kresów Wschodnich, Materiały sesji naukowej: Kraków, październik 1996, t. 3, redakcja Jan K., Ostrowski, 134–135. Kraków: Instytut Historii Sztuki UJ, Oficyna wydawnicza TEXT, 1998.
  Google Scholar

Karpowicz, Mariusz. Antonio Paracca. Architetto del Rococò estremo. Valsolda: Comune di Valsolda, 2008.
  Google Scholar

Karpowicz, Mariusz. Wileńska odmiana architektury XVIII wieku. Warszawa: Muzeum Pałac w Wilanowie, 2012.
  Google Scholar

Karpowicz, Mariusz. “Wileńska odmiana architektury XVIII wieku.” Biuletyn Historii Sztuki 73, nr 3-4 (2011): 371–414.
  Google Scholar

Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Redakcja Hieronim E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo Bernardynów “Calvarium”, 1985.
  Google Scholar

Kowalczyk, Jerzy. “Guarino Guarini a późnobarokowa architektura w Polsce i na Litwie.”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 42, nr 3 (1997): 179–200.
  Google Scholar

Kowalczyk, Jerzy. “Późnobarokowa architektura Wilna i jej europejskie związki.” Biuletyn Historii Sztuki 45, nr 2-3 (1993): 180–188.
  Google Scholar

Kowalczyk, Jerzy. “Świątynie barokowe w Wilnie.” W Wileńska architektura sakralna doby baroku. Dewastacja i restauracja. Fotografie Kęstutis Stoškus, 15–36. Marburg-Warszawa: Herder-Institut, Instytut Sztuki PAN, 2005.
  Google Scholar

Kowalczyk, Jerzy. “Wileńskie ołtarze późnobarokowe.” Biuletyn Historii Sztuki 73, nr 3-4 (2011): 359–370.
  Google Scholar

Kozieł, Andrzej. „Marian Morelowski (1884–1963).”, Rocznik Historii Sztuki 36 (2011): 55–56.
  Google Scholar

Lorentz, Stanisław. “Architekt kościoła w Berezweczu. (W związku z artykułem Piotra Bohdziewicza).” Biuletyn Historii Sztuki 46, nr 4 (1984): 395–396.
  Google Scholar

Lorentz, Stanisław. „O architekturze wileńskiej.” Biuletyn Historii Sztuki 55, nr 2-3 (1993): 153–167
  Google Scholar

Lorentz, Stanisław. Materiały do historii wileńskiej architektury barokowej i rokoko¬wej.Warszawa: IS PAN, 1989.
  Google Scholar

Scheffler, Wolfgang. Goldschmiede Ostpreussen. Daten, Werke, Zeichen. Berlin: de Gruyter, 1983.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110852813   Google Scholar

Wanat, Benignus Józef. Zakon Karmelitów Bosych w Polsce. Klasztory Karmelitów i Karmelitanek Bosych 1605–1975. Kraków: Wydawnictwo OO. Karmelitów Bosych, 1979.
  Google Scholar

Zubovas, Vladimiras. Tomas Žebrauskas ir jo mokiniai. Vilnius: Mokslas, 1986.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2021-09-30

Cited By / Share

Boberski, W. (2021). Architekt Abraham Würtzner (?). Przyczynek do dziejów wileńskiego baroku. Biuletyn Historii Sztuki, 83(3), 645–682. https://doi.org/10.36744/bhs.1062

Autorzy

Wojciech Boberski 

Warszawa, Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-3337-6149

Statystyki

Abstract views: 571
PDF downloads: 392


Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.