„Rzymskie lata” Giovanniego Battisty Gisleniego i jego nagrobek z kościoła Santa Maria del Popolo w świetle nowych badań
Hanna Osiecka-Samsonowicz
h_samsonowicz@yahoo.comInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-6925-4664
Abstrakt
W artykule przedstawiono nowe ustalenia dotyczące ostatniego okresu życia Giovanniego Battisty Gisleniego (1600–1672), architekta oraz projektanta efemerycznych dekoracji, który w 1655 r. powrócił z Rzeczypospolitej do rodzinnego Rzymu, gdzie nie osiągnął zawodowych sukcesów. Dzięki protekcji kardynała protektora Rzeczypospolitej Virginia Orsiniego wykonywał głównie zlecenia niezwiązane ze swoimi umiejętnościami. Sławę przyniósł mu zaprojektowany własny nagrobek wystawiony w 1671 r. w kościele S. Maria del Popolo, uwzględniony w większości ówczesnych „przewodników” po Rzymie. W wykonanym z barwnych marmurów monumencie zwraca uwagę portret Gisleniego namalowany przez Jakoba Ferdinanda Voeta w oryginalnej technice – farbą olejną na płytce z łupku, wycięty według konturów sylwetki, dzięki czemu wizerunek ten zyskał walor rzeźby. W zbiorach Accademia di S. Luca oraz we florenckim Palazzo Pitti zachowały się dwie namalowane na płótnie anonimowe kopie tego portretu, niedorównujące jednak ekspresji oryginału. Twórcą umieszczonej na nagrobku naturalistycznej figury uwięzionego kościotrupa był najprawdopodobniej współpracownik Gisleniego – Giovanni Francesco de Rossi. Skomplikowany przekaz ideowy monumentu wyjaśnia obszernie omówiony w artykule druk opublikowany w 1671 r., którego autorem był zapewne erudyta Orazio Quaranta, twórca inskrypcji na nagrobku Gisleniego.
Słowa kluczowe:
Giovanni Battista Gisleni, Orazio Quaranta, Jakob Ferdinand Voet, Giovanni Francesco de Rossi, Rzym, kościół S. Maria del Popolo, rzymska rzeźba nagrobna XVII w.Bibliografia
Arbore Popescu, Grigore. „Bernini e la stilistica della morte”. W: Gian Lorenzo Bernini e le arti visive, redakcja Marcello Fagiolo, 173–184. Roma: Istituto della Enciclopedia Italiana, 1987.
Google Scholar
Artisti a Roma. Ritratti di pittori, scultori e architetti dal Rinascimento al Neoclassicismo. Catalogo della mostra, Roma, 19 novembre 2008 – 22 febbraio 2009. Redakcja Andrea Donati, Francesco Petrucci. Roma: De Luca Editori d’Arte, 2008.
Google Scholar
Badea, Andrea. „Quitter l’ordre – servir la Curie. Les consulteurs des congrégations romaines et les orders religieux”. W: L’exception et la Règle. Les pratiques d’entrée et de sortie des couvents, de la fin du Moyen Âge au XIXe siècle, redakcja Albrecht Burkardt, Alexandra Roger, 209–220. Rennes: Presses universitaires de Rennes, 2022.
DOI: https://doi.org/10.4000/books.pur.161142
Google Scholar
Bemporad, Dora Liscia. Maggino di Gabriello „Hebreo Venetiano”. I dialoghi sopra l’utili sue inventioni circala seta. Firenze: Edifir-Edizioni, 2010.
Google Scholar
Bentivoglio, Enzo, i Simonetta Valtieri. Santa Maria del Popolo a Roma. Roma: Bardi Editore, 1976.
Google Scholar
Bevilacqua, Mario. „Gisleni Giovanni Battista”. W: Dizionario Biografico degli Italiani, t. 56, 621–624. Roma: Istituto della Enciclopedia Italiana, 2001.
Google Scholar
Cantaro, Maria Teresa. Gli stemmi di Santa Maria del Popolo. Documenti di appartenenza. Roma: Palombi Editori, 2019.
Google Scholar
Cavazzini, Patrizia. „Sfidare il tempo, la scultura e la natura”. W: Meraviglia senza tempo. Pittura su pietra a Roma tra Cinquecento e Seicento, redakcja Francesca Cappelletti, Patrizia Cavazzini, 16–34. Roma: Officina Libraria, 2023.
Google Scholar
Connors, Joseph. „The Baroque Architect’s Tomb”. W: An Architectural Progress in the Renaissance and Baroque. Sojourns In and Out of Italy. Essays in Architectural History Presented to Hellmut Hager on his Sixtysix Birthday, redakcja Henry A. Milton, Susan Scott Munshower, 391–404. University Park, Pa.: Pennsylvania State University, 1992.
Google Scholar
Curzietti, Jacopo. „La decorazione della cappella Pasqualoni in San Lorenzo in Lucina. Note e documenti su Domenico e Giovan Francesco de Rossi”, Storia dell’Arte. Nuova serie, nr 28 (2011): 99–121.
Google Scholar
Czyż, Anna Sylwia. „Belweder Krzysztofa Zygmunta Paca i jego żony Klary Izabeli”. Artifex Novus 1 (2017): 10–27.
DOI: https://doi.org/10.21697/an.6317
Google Scholar
Elementa ad fontium editiones. Repertorium rerum polonicarum ex Archivio Orsini in Archivio Capitolino Romae, t. 10, cz. 3. Redakcja Wanda Wyhowska de Andreis. Romae: Institutum Historicum Polonicum, 1964.
Google Scholar
Ferrari Oreste, i Serenita Papaldo. Le sculture del Seicento a Roma. Roma: Ugo Bozzi Editore, 1999.
Google Scholar
Giometti, Cristiano. „Rossi, Giovanni Francesco”. W: Dizionario Biografico degli Italiani, 88: 2019. Dostęp 11 października 2024. https://www.treccani.it/enciclopedia/giovanni-francesco-derossi_%28Dizionario-Biografico%29/.
Google Scholar
Greco, Gianpasquale. „L’idea di morte d’artista e della sua sepoltura nel Seicento italiano”. Rivista dell’Arte 51, nr 6 (2016): 198–207.
Google Scholar
Greco, Gianpasquale. „Neque hic vivus, neque illic mortuus. La tomba di Giovan Battista Gisleni e il suo doppio a stampa”. Storia dell’Arte. Nuova serie, nr 40 (2015): 83–96.
Google Scholar
Greco, Gianpasquale. „«Qui cum Diu aeternitati pinxerit»: il monumento funebre ad Andrea Sacchi in san Giovanni in Laterano”. Rivista di Letteratura e di Storia Ecclesiastica 1 (2017): 83–89.
Google Scholar
Guttmejer, Karol. „«Wieczny pomnik zwycięstwa»: erem kamedulski na Bielanach pod Warszawą – wotum króla Władysława IV”. W: Kameduli w Warszawie 1641–2016. 375 lat fundacji eremu na Bielanach, redakcja Karol Guttmejer, Anna Sylwia Czyż, 113–136. Warszawa: Miasto Stołeczne Warszawa, 2016.
Google Scholar
Incisa della Rocchetta, Giovanni. La collezione dei ritratti dell’Accademia di San Luca. Roma: Accademia Nazionale di San Luca, 1979.
Google Scholar
Kapustka, Mateusz. „Der Körper des Künstlers im Kampf der Künste. Zur Medienkritik im Grabmal von Giambattista Gisleni († 1672) in Santa Maria del Popolo in Rom”. W: Künstlergrabmäler. Genese – Typologie – Intention – Metamorphosen, redakcja Markwart Herzog, Birgit Ulrike Münch, Andreas Tacke, 151–165. Fulda: Michael Imhof Verlag, 2011.
Google Scholar
Kret, Wojciech. „Theatrum in exequiis Karola Ferdynanda Wazy na tle twórczości Giovanniego Battisty Gisleniego”. Rocznik Warszawski 13 (1975): 41–66.
Google Scholar
Lileyko, Jerzy. Sejm polski. Tradycja – ikonografia – sztuka. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2003.
Google Scholar
Marzinotto, Marica. „La collezione dei ritratti accademici. Origine, incrementi e definizione dei modelli iconografici nei secoli XVI e XVII”. Atti della Accademia Nazionale di San Luca 2 (2009–2010): 191–218.
Google Scholar
Mossakowski, Stanisław. „Gli anni romani di Giovanni Battista Gisleni”. Biuletyn Historii Sztuki 71, nr 1 (2009): 35–56.
Google Scholar
Mossakowski, Stanisław. „Projekt «Teatro di Quarantore» dla kościoła w Rzymie”. Biuletyn Historii Sztuki 62, nr 1 (2000): 51–85.
Google Scholar
Mossakowski, Stanisław. „Rzymskie lata Giovanniego Battisty Gisleniego”. W: Polska i Europa w dobie nowożytnej. L’Europe moderne: nouveau monde, nouvelle civilisation? Modern Europe – New World, New Civilisation? Prace dedykowane Juliuszowi A. Chrościckiemu, redakcja Tadeusz Bernatowicz et al., 535–549. Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie, 2009.
Google Scholar
Mossakowski, Stanisław. „Uroczystości wawelskie w styczniu 1649 roku a projekty Giovanniego Battisty Gisleniego”. Studia Waweliana 9–10 (2000–2001): 41–83.
Google Scholar
Narodziny stolicy. Warszawa w latach 1596–1668. 9 września – 31 grudnia 1996, Zamek Królewski w Warszawie. Redakcja Przemysław Mrozowski, Marek Wrede. Warszawa: Arx Regia, 1996.
Google Scholar
Osiecka-Samsonowicz, Hanna. „Gisleni (Ghisleni) Giovanni Battista”. W: Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, redakcja Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, 165–181. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Pascoli, Lione. Vite de’ pittori, scultori ed architetti moderni. Edizione critica dedicata a Valentino Martinelli. Perugia: Electa Editori Umbri, 1992.
Google Scholar
Pasierb, Janusz, i Michał Janocha. Polonica artystyczne w zbiorach watykańskich. Warszawa: Wydawnictwo Krupski i S-ka, 1999.
Google Scholar
Paszkiewicz, Mieczysław. „Tematyka polska w twórczości Stefano della Belli. Część II”. Rocznik Historii Sztuki 15 (1985): 55–125.
Google Scholar
Petrucci, Francesco. Ferdinand Voet (1639–1689) detto Ferdinando de’ Ritratti. Roma: Ugo Bozzi Editore, 2005.
Google Scholar
Petrucci, Francesco, „Monsù Ferdinando ritrattista. Note su Jacob Ferdinand Voet (1639–1700?)”. Storia dell’arte 84 (1995): 283–306.
Google Scholar
Rossi, Ermete, „Roma ignorata”. Roma. Rivista di studi e di Vita Romana 18, nr 7 (1940): 237–238.
Google Scholar
Sadoul, Georges. Jacques Callot. Miroir de son temps. Paris: Éditions Gallimard, 1969.
Google Scholar
Strangio, Donatella, „Public Debt in the Papal States, Sixteenth to Eighteenth Century”. Journal of Interdisciplinary History 43, nr 4 (2013): 511–537.
DOI: https://doi.org/10.1162/JINH_a_00460
Google Scholar
Tiberia, Vitaliano, La Compagnia di S. Giuseppe di Terrasanta da Gregorio XV a Innocenzo XII. Galatina: Mario Congedo Editore, 2005.
Google Scholar
Tiberia, Vitaliano, La Compagnia di S. Giuseppe di Terrasanta nel XVI secolo. Galatina: Mario Congedo Editore, 2000.
Google Scholar
Autorzy
Hanna Osiecka-Samsonowiczh_samsonowicz@yahoo.com
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-6925-4664
Dr hab. Hanna OsieckaSamsonowicz, prof. Instytutu Sztuki PAN, historyk sztuki, autorka publikacji poświęconych polskowłoskim relacjom artystycznym w XVII w., w tym książek Agostino Locci. Scenograf i architekt na dworze królewskim w Polsce (2003) oraz Polskie uroczystości w barokowym Rzymie 1587–1696 (2012; włoska wersja: Cerimonie e feste polacche nella Roma barocca, 2014). Jest współredaktorką Słownika architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku (2016) i autorką licznych zamieszczonych w nim haseł. Zajmuje się ponadto kulturą i sztuką Rzeczypospolitej w czasach rządów Augusta II Mocnego i Augusta III, szczególnie efemerycznymi widowiskami świeckimi i sakralnymi urządzanymi za panowania dynastii saskiej.
Statystyki
Abstract views: 63PDF downloads: 44
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Hanna Osiecka-Samsonowicz, O dwóch funeralnych fundacjach Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 82 Nr 3 (2020): numer zwykły
- Hanna Osiecka-Samsonowicz, Królewskie egzekwie w warszawskim kościele kapucynów w XVIII wieku , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 83 Nr 3 (2021): numer zwykły
- Hanna Osiecka-Samsonowicz, Egzekwie za królową Marię Józefę Habsburg i ich artystyczna oprawa , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 84 Nr 4 (2022)
