Forma, „przedmiot dzieła”, Gestalt. Max Imdahl i Erwin Panofsky
Wojciech Bałus
wojciech.balus@uj.edu.plUniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7108-2184
Abstrakt
Max Imdahl uważał, że w metodzie ikonologicznej Erwin Panofsky nie poświęcił należytej uwagi problematyce formy artystycznej. Panofsky faktycznie nie dostrzegał „ikonicznego” poziomu dzieła sztuki, ale starał się uzasadnić nierozdzielność formy i subject matter, by udowodnić, że badania ikonograficzne są niezbywalnym elementem historii sztuki. Ta nierozdzielność charakteryzowała też typy ikonograficzne, określone terminem Gestalt. Ścisła odpowiedniość wszystkich elementów pozwalała na prawidłową percepcję dzieła, gdyż uruchamiała „symboliczną pregnancję”, sposób poznawania opisany przez psychologię Gestalt i Ernsta Cassirera.
Słowa kluczowe:
Erwin Panofsky, Max Imdahl, Ernst Cassirer, ikonologia, ikonika, psychologia GestaltBibliografia
Allesch, Gustav Johannes von. „Psychologische Bemerkungen zu zwei Werken der neueren Kunstgeschichte”. Psychologische Forschung 2 (1922): 368–381.
DOI: https://doi.org/10.1007/BF02412960
Google Scholar
Arnheim, Rudolf. Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka. Tłumaczenie Jolanta Mach. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2004.
Google Scholar
Bałus, Wojciech. „Nieoczywista literackość malarstwa i jej granice. Uwagi o metodzie”. W: Literatura a malarstwo, redakcja Joanna Godlewicz-Adamiec, Piotr Kociumbas, Tomasz Szybisty, 21–41. Kraków–Warszawa: iMEDIUS, 2017.
Google Scholar
Boehm, Gottfried. „Die Arbeit des Blickes. Hinweise zu Max Imdahls theoretischen Schriften”. W: Max Imdahl, Reflexion, Theorie, Methode, redakcja Gottfried Boehm, 7–41. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1996.
Google Scholar
Bohde, Daniela. „Gestalt”. W: Metzler Lexikon Kunstwissenschaft. Ideen, Methoden, Begriffe, redakcja Ulrich Pfisterer, 150–153. Berlin: Metzler, 2019.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-476-00331-7_61
Google Scholar
Bohde, Daniela. Kunstgeschichte als physiognomische Wissenschaft. Kritik einer Denkfigur des 1920er bis 1940er Jahre. Berlin: Akademie Verlag, 2012.
DOI: https://doi.org/10.1524/9783050062495
Google Scholar
Bryl, Mariusz. Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia sztuki od 1970 roku. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2008.
Google Scholar
Cassirer, Ernst. Filozofia form symbolicznych. Część trzecia: fenomenologia poznania. Tłumaczenie Przemysław Parszutowicz, Andrzej Kalarus. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2022.
Google Scholar
Cassirer, Ernst. Idee und Gestalt. Goethe, Schiller, Hölderlin, Kleist. Berlin: Cassirer, 1924.
Google Scholar
Cassirer, Ernst. „Pojęcie formy symbolicznej w budowie nauk humanistycznych”. W: id., Symbol i język, tłumaczenie i opracowanie Bolesław Andrzejewski, 11–43. Poznań: Wydawnictwo Naukowe IF UAM, 1995.
Google Scholar
Cassirer, Ernst. „Praegnanz, symbolische Ideation”. W: id., Symbolische Prägnanz, Ausdrucksphänomen und „Wiener Kreis”, redakcja Christian Möckel, 51–84. Hamburg: Mainer, 2011.
Google Scholar
Cassirer, Ernst. „Problem symbolu i jego miejsce w systemie filozofii”. W: id., Symbol i język, tłumaczenie i opracowanie Bolesław Andrzejewski, 44–64. Poznań: Wydawnictwo Naukowe IF UAM, 1995.
Google Scholar
Cassirer, Ernst. „Structuralism in Modern Linguistic”. Word 1 (1945): 99–120.
DOI: https://doi.org/10.1080/00437956.1945.11659249
Google Scholar
Dvořák, Max. „Idealizm i naturalizm w rzeźbie i malarstwie gotyckim”. Tłumaczenie Andrzej Sąpoliński. W: Max Dvořák i jego teoria dziejów sztuki, opracowanie Lech Kalinowski, 43–152. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.
Google Scholar
Fork, Christiane. „Saxl, Fritz (Friedrich)”. W: Metzler Kunsthistoriker Lexikon, redakcja Peter Betthausen et al., 361–363. Stuttgart–Weimar: Metzler, 2007.
Google Scholar
Holly, Michael Ann. Panofsky and the Foundation of Art History. Ithaca–London: Cornell University Press, 1984.
Google Scholar
Imdahl, Max. „Cézanne – Braque – Picasso. Zum Verhältnis zwischen Bildautonomie und Gegendstandssehen”. W: id., Reflexion, Theorie, Methode, redakcja Gottfried Boehm, 303–380. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1996.
Google Scholar
Imdahl, Max. Giotto Arenafresken. Ikonographie – Ikonologie – Ikonik. München: Wilhelm Fink Verlag, 1980.
Google Scholar
Imdahl, Max. „Giotto. Z zagadnień ikonicznej struktury sensu”. Tłumaczenie Tadeusz Żuchowski. W: Perspektywy współczesnej historii sztuki. Antologia przekładów „Artium Quaestiones”, redakcja Mariusz Bryl et al., 111–138. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2009.
Google Scholar
Kant, Immanuel. Krytyka czystego rozumu. Tłumaczenie Roman Ingarden. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.
Google Scholar
Krois, John Michael. „Cassirer’s «Prototype and Model» of Symbolism”. W: id., Bildkörper und Körperschema, Schriften zur Verkörperungstheorie ikonischer Formen, redakcja Horst Bredekamp, Marion Lauschke, 45–62. Berlin: Akademie Verlag, 2011.
Google Scholar
Krois, John Michael. „Cassirer’s «Symbolic Values» and Philosophical Iconology”. Cassirer Studies 1 (2008): 101–117.
Google Scholar
Lavin, Irving. „American Panofsky”. W: Migrating Histories of Art, Self-Translations of a Discipline, redakcja Maria Teresa Costa, Hans Christian Hönes, 91–97. Berlin–Boston: De Gruyter, 2018.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110491258-007
Google Scholar
Metta, Carmen. „A Cassirerian-Kleean Casuistry of Occurrences of «Form» and «Figure»”. Cassirer Studies 2 (2009): 117–128.
Google Scholar
Michels, Karen. Sokrates in Pöseldorf. Erwin Panofskys Hamburger Jahre. Göttingen: Wallstein, 2018.
DOI: https://doi.org/10.46500/83533155
Google Scholar
Morgenthaler, Simon. Formationen einer Kunstwissenschaft. Text- und Archivstudien zu Hans Sedlmayr. Berlin– Boston: De Gruyter, 2020.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110615524
Google Scholar
Panofsky, Erwin, „Der Begriff des Kunstwollens”. W: id., Deutschsprachige Aufsätze, t. 2, redakcja Karen Michels, Martin Warnke, 1019–1034. Berlin: Akademie Verlag, 1998.
Google Scholar
Panofsky, Erwin. „Et in Arcadia ego. Poussin i tradycja elegijna”. Tłumaczenie Agnieszka Morawińska. W: id., Studia z historii sztuki, opracowanie Jan Białostocki, 324–342. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
Google Scholar
Panofsky, Erwin. Die Gestaltungsprincipien Michelangelos, besonders in ihrem Verhältnis zu denen Raffaels. Redakcja Gerda Panofsky. Berlin–Boston: De Gruyter, 2014.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110310474
Google Scholar
Panofsky, Erwin. Hercules am Scheidewege und andere antike Bildstoffe in der neueren Kunst. Leipzig–Berlin: Teubner, 1930.
Google Scholar
Panofsky, Erwin. „The History of Art as a Humanistic Discipline”. W: id., Meaning in the Visual Arts, 26–54. Garden City: Doubleday & Co., 1957.
Google Scholar
Panofsky, Erwin. „Iconography and Iconology: An Introduction to the Study of Renaissance Art”. W: id., Meaning in the Visual Arts, 26–54. Garden City: Doubleday & Co., 1957.
Google Scholar
Panofsky, Erwin. „Ikonografia i ikonologia”. Tłumaczenie Krystyna Kamińska. W: id., Studia z historii sztuki, opracowanie Jan Białostocki, 11–32. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
Google Scholar
Panofsky, Erwin. „Ikonographie und Ikonologie. Eine Einführung in die Kunst der Renaissance”. W: id., Sinn und Deutung in der bildenden Kunst, tłumaczenie Wilhelm Höck, 36–67. Köln: DuMont, 1975.
Google Scholar
Panofsky, Erwin. „Imago Pietatis. Przyczynek do historii typów przedstawieniowych Mąż Boleści i Maria Pośredniczka”. Tłumaczenie Tadeusz Dobrzeniecki. W: id., Studia z historii sztuki, opracowanie Jan Białostocki, 95–121. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
Google Scholar
Panofsky, Erwin. „Introductory”. W: id., Studies in Iconology. Humanistic Themes in the Art of the Renaissance, 3–31. New York–Evanston–London: Harper & Row, 1962.
DOI: https://doi.org/10.4324/9780429497063-1
Google Scholar
Panofsky, Erwin. „Probleme der Kunstgeschichte”. Idea 7 (1988): 7–13.
Google Scholar
Panofsky, Erwin. „Rozwój teorii proporcji jako odzwierciedlenie rozwoju stylu”. Tłumaczenie Anna Kozak. W: id., Średniowiecze, 5–66. Warszawa: Wydawnictwo KR, 2001.
Google Scholar
Panofsky, Erwin. „Spętany Eros. Przyczynek do genealogii Danae Rembrandta”. Tłumaczenie Jolanta Maurin Białostocka. W: id., Studia z historii sztuki, opracowanie Jan Białostocki, 307–323. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
Google Scholar
Panofsky, Erwin. Die theoretische Kunstlehre Albrecht Dürers (Dürers Ästhetik). Berlin: Reimer, 1914.
Google Scholar
Panofsky, Erwin. „Zum Problem der Beschreibung und Inhaltsdeutung von Werken der bildenden Kunst”. W: id., Deutschsprachige Aufsätze, t. 2, redakcja Karen Michels, Martin Warnke, 1064–1077. Berlin: Akademie Verlag, 1998.
Google Scholar
Panofsky, Erwin, i Friz Saxl. Dürers „Melencolia I”. Eine quellen- und typengeschichtliche Untersuchung. Leipzig– Berlin: Teubner, 1923.
Google Scholar
Panofsky, Gerda. Erwin Panofsky von Zehn bis Dreißig und seine jüdischen Wurzeln. Passau: Klinger, 2017.
Google Scholar
Parszutowicz, Przemysław. Fenomenologia form symbolicznych. Podstawowe pojęcia i inspiracje „późnej” filozofii Ernsta Cassirera. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2013.
Google Scholar
Passarge, Walter. Die Philosophie der Kunstgeschichte in der Gegenwart. Berlin: Junker und Dünnhaupt, 1930.
Google Scholar
Passini, Michela. L’oeil et l’archive. Une histoire de l’histoire de l’art. Paris: La Découverte, 2017.
DOI: https://doi.org/10.3917/dec.passin.2017.01
Google Scholar
Podlacha, Władysław. „Historia sztuki, jej założenia i metody badawcze”. Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału II Nauk Historycznych, Społecznych i Filozoficznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 42 (1949 [1950]): 73–79.
Google Scholar
Rieber, Audrey. Art, histoire et signification. Un essay d’épistemologie d’histoire de l’art autor de l’iconologie d’Erwin Panofsky. Paris: L’Harmattan, 2012.
Google Scholar
Riegl, Alois. Die spätrömische Kunst-Industrie nach den Funden in Österreich-Ungarn im Zusammenhange mit der Gesammentwicklung der Bildenden Künste bei den Mittelmeervölkern. Wien: Verlag der Kaiserlich-Königlichen Hof- und Staatsdruckerei, 1901.
Google Scholar
Schmidt, Peter. Aby M. Warburg und die Ikonologie. Mit einem Anhang von Dieter Wuttke. Wiesbaden: Harrasowitz, 1993.
Google Scholar
Sedlmayr, Hans. „Gestaltetes Sehen”. Belvedere 8 (1925): 65–73.
Google Scholar
Tatarkiewicz, Władysław. „Dwa pojęcia formy”. Przegląd Filozoficzny 45 (1949): 88–101.
Google Scholar
Thürlemann, Felix. „Ikonographie, Ikonologie, Ikonik. Max Imdahl liest Erwin Panofsky”. W: Bildtheorien. Anthropologische und kulturelle Grundlagen des Visualistic Turn, redakcja Klaus Sachs-Hombach, 214–234. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2009.
Google Scholar
Tietze, Hans. „Geisteswissenschaftliche Kunstgeschichte”. W: id., Lebendige Kunstwissenschaft. Texte 1910–1954, redakcja Almut Krapf-Weiler, 104–120. Wien: Schlebrügge. Editor, [b.d.].
Google Scholar
Wertheimer, Max. „Untersuchungen zur Lehre von der Gestalt. I. Prinzipielle Bemerkungen”. Psychologische Forschung 1 (1922): 47–58.
DOI: https://doi.org/10.1007/BF00410385
Google Scholar
Worringer, Wilhelm. Abstraktion und Einfühlung. Ein Beitrag zur Stilpsychologie. München: Piper, 1959.
Google Scholar
Autorzy
Wojciech Bałuswojciech.balus@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0002-7108-2184
Wojciech Bałus (ur. 1961) jest historykiem sztuki, profesorem w Instytucie Historii Sztuki UJ. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół teorii i historii sztuki XIX–XXI w., związków sztuki i filozofii, antropologii kulturowej i literaturoznawstwa. W ramach Corpus Vitrearum International prowadzi badania nad polskim witrażem XIX i XX w.; pełni funkcję przewodniczącego Polskiego Komitetu Narodowego Corpus Vitrearum International. Jest członkiem zwyczajnym Polskiej Akademii Umiejętności oraz członkiem AICA.
Statystyki
Abstract views: 307PDF downloads: 231
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Wojciech Bałus, An Artist, a Glass Painter, a Craftsman, and a Debate about their Role in the Design and Execution of Stained Glass , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 85 Nr 2 (2023)
