Quasi-przysłupowy kościół w Brodach Poznańskich w świetle XVII- i XVIII-wiecznych źródeł pisanych. Przyczynek do badań dawnych praktyk ciesielskich

artykuł recenzowany

Aleksander Jankowski

aleksanderjankowski@wp.pl
Wydział Historyczny, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7806-1845

Abstrakt

Siedemnastowieczny kościół drewniany w Brodach Poznańskich, wzniesiony na planie krzyża w systemie konstrukcyjnym quasi-przysłupa, zajmuje szczególne miejsce w polskich i europejskich zasobach drewnianej architektury sakralnej. Artykuł analizuje i konfrontuje dystynktywne cechy architektury budowli z odnoszącymi się do niej archiwaliami ujawniającymi okoliczności i szczegóły przygotowania „fabryki” kościoła, przyjęty wzorzec oraz pierwotne oblicze architektoniczne; w syntetyzujących wnioskach eksponuje wyjątkowe znaczenie świątyni w badaniach dawnych praktyk ciesielskich.


Słowa kluczowe:

Brody Poznańskie, kościół drewniany, kościół drewniany o zdwojonej konstrukcji ścian, budowla przysłupowa, świątynia quasi-przysłupowa

Ahrens, Claus. „Säulenstabkirchen”. W: Claus Ahrens et al., Frühe Holzkirchen im nördlichen Europa. Zur Ausstellung des Helms-Museums, Hamburgisches Museum für Vor- und Frühgeschichte, vom 13. November 1981 bis 28. März 1982, 152–180. Hamburg: Archäologisches Museum Hamburg – Stadtmuseum Harburg/Helms-Museum, 1982.
  Google Scholar

Bachmiński, Janusz. „Dolnośląskie domy przysłupowe”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 32, nr 3–4 (1987): 267–275.
  Google Scholar

Baranowski, Andrzej Józef. Architektura sakralna w Wielkopolsce i jej zleceniodawcy na tle regionalizacji baroku. Warszawa: Liber Pro Arte, 2020.
  Google Scholar

Baranowski, Jerzy. Bartłomiej Nataniel Wąsowski, teoretyk i architekt XVII w. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
  Google Scholar

Brykowski, Ryszard. Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1981.
  Google Scholar

Brykowski, Ryszard. Wielkopolskie kościoły drewniane. Poznań: Patria Polonorum – Księgarnia Św. Wojciecha, 2001.
  Google Scholar

Bugge, Gunnar. Stave Churches in Norway. Oslo: Dreyers Forlag A/S, 1983.
  Google Scholar

Christie, Håkon. „Die Konstruktion der norwegischen Stabkirchen”. W: Claus Ahrens et al., Frühe Holzkirchen im nördlichen Europa. Zur Ausstellung des Helms-Museums, Hamburgisches Museum für Vor- und Frühgeschichte, vom 13. November 1981 bis 28. März 1982, 371–378. Hamburg: Archäologisches Museum Hamburg-Stadtmuseum Harburg/Helms-Museum, 1982.
  Google Scholar

Crossley, Fred H. Timber Building in England from Early Times to the End of the Seventeenth Century. London–New York–Toronto: B.T. Batsford LTD, 1951.
  Google Scholar

Czyżewski, Krzysztof J., i Marek Walczak. „O średniowiecznych wzorach nowożytnych kościołów z kaplicami in modum crucis na ziemiach Rzeczypospolitej”. W: Sztuka dawnej Ziemi Chełmskiej i województwa bełskiego, redakcja Piotr Krasny, 25–37. Kraków: Universitas, 1999.
  Google Scholar

Delitz, Frank. Umgebinde im Überblick. Zu Fragen der Geschichte, Verbreitung und landschlaftlichen Ausprägung einer Volksbauweise. Zittau: Graphische Werkstättem Zittau GmbH, 1987.
  Google Scholar

Deutschmann, Eberhard. „Definitionen und Begriffe der Lausitzer Holzbauweisen”. W: Entwicklung der Bauformen der Oberlausitzer Umgebindebauweise, A4–A9. Dresden: Sächsischer Verein für Volksbauweise e.V. Dresden, 1996.
  Google Scholar

Franke, Heinrich. Ostgermanische Holzbaukultur und ihre Bedeutung für das deutsche Siedlungswerk. Breslau: Wilhelm Gottlieb Korn Verlag, 1936.
  Google Scholar

Grossmann, Ulrich G. Der Fachwerkbau in Deutschland. Das historische Fachwerkhaus, seine Entstehung, Farbgebung, Nutzung und Restaurierung. Köln: DuMont Literatur und Kunst Verlag, 2004.
  Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. „Centralne gotyckie jednonawowe kościoły krzyżowe w Polsce”. W: id., Między formą a znaczeniem. Studia z ikonografii architektury i rzeźby gotyckiej, 7–38. Warszawa: DiG, 1997.
  Google Scholar

Jankowski, Aleksander. „Drewniany kościół w Gąsawie. Uwagi o podwójnej konstrukcji ścian w architekturze sakralnej”. W: Zabytkowe budowle drewniane i stolarka architektoniczna wobec współczesnych zagrożeń, redakcja Emanuel Okoń, 155–194. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2005.
  Google Scholar

Jankowski, Aleksander. Kościoły drewniane o zdwojonej konstrukcji ścian. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2009.
  Google Scholar

Jankowski, Aleksander. Malarstwo ścienne drewnianych świątyń Wielkopolski 1795–1939. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2017.
  Google Scholar

Jankowski, Aleksander. „Osiemnastowieczne kościoły przysłupowe i quasi-przysłupowe w dolinie Noteci”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 53, nr 2 (2005): 147–180.
  Google Scholar

Jankowski, Aleksander. „Problemy interpretacji źródeł do dziejów budownictwa w Wielkopolsce w świetle najnowszych badań kościołów drewnianych z XVII–XVIII w.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 55, nr 2 (2007): 123–139.
  Google Scholar

Jankowski, Aleksander. „Wybrane zagadnienia konstrukcji bóżnic drewnianych dawnej Rzeczypospolitej. Postulaty badawcze”. W: Ocalić dla przyszłości. Studia ofiarowane Profesorowi Ryszardowi Brykowskiemu, redakcja Piotr Paszkiewicz, Grażyna Ruszczyk, Maria Dłutek, 113–132. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2003.
  Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5: Województwo poznańskie. Redakcja Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska, z. 14: Powiat nowotomyski. Opracowanie Renata Linette, Eugeniusz Linette. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1969.
  Google Scholar

Klöckner, Karl, i Ingrid Krupp. Alte Fachwerkbauten. Augsburg: Bechtermünz-Verlag, 2000.
  Google Scholar

Kornecki, Marian. „Niderlandyzm a architektura drewniana w Polsce”. W: Niderlandyzm w sztuce polskiej. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki Toruń, grudzień 1992, 303–325. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995.
  Google Scholar

Kotula, Franciszek. „Pochodzenie domów przysłupowych w Rzeszowskiem”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 5, nr 3–4 (1957): 551–562.
  Google Scholar

Krassowski, Czesław. „Centralne drewniane kościoły barokowe”. Biuletyn Historii Sztuki 21, nr 1 (1959): 115–116.
  Google Scholar

Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego. Opracowanie Adam Miłobędzki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1957.
  Google Scholar

Łukaszewski, Jakub. „Analiza historycznych, architektonicznych i turystycznych walorów kościoła parafialnego pw. św. Andrzeja Apostoła w Brodach Poznańskich”. Turystyka Kulturowa, nr 2 (2014): 21–38. Dostęp 23 październik 2021. http://www.turystykakulturowa.org.
  Google Scholar

Małkiewicz, Adam. „Architekt Bartłomiej Nataniel Wąsowski – teoretyk i praktyk. Uwagi na marginesie monografii”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki 10, z. 14 (1977): 73–88.
  Google Scholar

Miłobędzki, Adam. Architektura polska XVII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
  Google Scholar

Miłobędzki, Jerzy Adam. „System dziewięciu słupów w Zakliczynie nad Dunajcem”. Biuletyn Historii Sztuki i Kultury 9, nr 3–4 (1947): 360–368.
  Google Scholar

Miodońska, Barbara. „Kodeks Baltazara Behema”. W: Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 2: Katalog zabytków, redakcja Adam S. Labuda, Krystyna Secomska, 370–373. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2004.
  Google Scholar

Nowacki, Józef. Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2: Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, 1964.
  Google Scholar

Piechotkowie, Maria i Kazimierz. Bóżnice drewniane. Warszawa: Wydawnictwo Budownictwo i Architektura, 1957.
  Google Scholar

Piechotkowie, Maria i Kazimierz. Bramy Nieba. Bóżnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Krupski i S-ka, 1996.
  Google Scholar

Plebański, Rafał. „«Kościół przedtem tak okropny i brzydki…» O pracach konserwatorskich w kościele pw. św. Andrzeja w Brodach w latach 1935–1940”. Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski 4 (2010): 63–72.
  Google Scholar

Pokropek, Marian, i Wojciech Pokropek. Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce, t. 2: Budownictwo sakralne, cz. 1: Bóżnice, meczety, moleny staroobrzędowców oraz podlaskie cerkwie unickie i prawosławne. Warszawa: Neriton, 1996.
  Google Scholar

Ruszczyk, Grażyna. Architektura drewniana w Polsce. Warszawa: Sport i Turystyka – Muza SA, 2009.
  Google Scholar

Strzałko, Maria. „Brody”. Kronika Wielkopolski 64, nr 1(1993): 82–95.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-03-29

Cited By / Share

Jankowski, A. (2024). Quasi-przysłupowy kościół w Brodach Poznańskich w świetle XVII- i XVIII-wiecznych źródeł pisanych. Przyczynek do badań dawnych praktyk ciesielskich. Biuletyn Historii Sztuki, 86(1), 53–76. https://doi.org/10.36744/bhs.1711

Autorzy

Aleksander Jankowski 
aleksanderjankowski@wp.pl
Wydział Historyczny, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Polska
https://orcid.org/0000-0002-7806-1845

Aleksander Jankowski – historyk sztuki, dr hab., profesor Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy z praktyką konserwatorską na stanowisku Konserwatora Zabytków oraz Rzeczoznawcy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w zakresie ochrony zabytków architektury i ciesielskich systemów konstrukcyjnych. Autor dokumentacji historyczno-konserwatorskich, ekspertyz stanu technicznego, programów rewaloryzacji zabytków architektury oraz zrealizowanych projektów stylizującej estetyzacji historycznych wnętrz. Kierownik projektów badawczych zabytkowej architektury drewnianej i malarstwa ściennego przyjętych do realizacji przez Komitet Badań Naukowych oraz w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Za ochronę i promocję dziedzictwa kulturowego uhonorowany Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.



Statystyki

Abstract views: 172
PDF downloads: 97


Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Biuletyn Historii Sztuki

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.