Quasi-przysłupowy kościół w Brodach Poznańskich w świetle XVII- i XVIII-wiecznych źródeł pisanych. Przyczynek do badań dawnych praktyk ciesielskich
Aleksander Jankowski
aleksanderjankowski@wp.plWydział Historyczny, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7806-1845
Abstrakt
Siedemnastowieczny kościół drewniany w Brodach Poznańskich, wzniesiony na planie krzyża w systemie konstrukcyjnym quasi-przysłupa, zajmuje szczególne miejsce w polskich i europejskich zasobach drewnianej architektury sakralnej. Artykuł analizuje i konfrontuje dystynktywne cechy architektury budowli z odnoszącymi się do niej archiwaliami ujawniającymi okoliczności i szczegóły przygotowania „fabryki” kościoła, przyjęty wzorzec oraz pierwotne oblicze architektoniczne; w syntetyzujących wnioskach eksponuje wyjątkowe znaczenie świątyni w badaniach dawnych praktyk ciesielskich.
Słowa kluczowe:
Brody Poznańskie, kościół drewniany, kościół drewniany o zdwojonej konstrukcji ścian, budowla przysłupowa, świątynia quasi-przysłupowaBibliografia
Ahrens, Claus. „Säulenstabkirchen”. W: Claus Ahrens et al., Frühe Holzkirchen im nördlichen Europa. Zur Ausstellung des Helms-Museums, Hamburgisches Museum für Vor- und Frühgeschichte, vom 13. November 1981 bis 28. März 1982, 152–180. Hamburg: Archäologisches Museum Hamburg – Stadtmuseum Harburg/Helms-Museum, 1982.
Google Scholar
Bachmiński, Janusz. „Dolnośląskie domy przysłupowe”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 32, nr 3–4 (1987): 267–275.
Google Scholar
Baranowski, Andrzej Józef. Architektura sakralna w Wielkopolsce i jej zleceniodawcy na tle regionalizacji baroku. Warszawa: Liber Pro Arte, 2020.
Google Scholar
Baranowski, Jerzy. Bartłomiej Nataniel Wąsowski, teoretyk i architekt XVII w. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
Google Scholar
Brykowski, Ryszard. Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1981.
Google Scholar
Brykowski, Ryszard. Wielkopolskie kościoły drewniane. Poznań: Patria Polonorum – Księgarnia Św. Wojciecha, 2001.
Google Scholar
Bugge, Gunnar. Stave Churches in Norway. Oslo: Dreyers Forlag A/S, 1983.
Google Scholar
Christie, Håkon. „Die Konstruktion der norwegischen Stabkirchen”. W: Claus Ahrens et al., Frühe Holzkirchen im nördlichen Europa. Zur Ausstellung des Helms-Museums, Hamburgisches Museum für Vor- und Frühgeschichte, vom 13. November 1981 bis 28. März 1982, 371–378. Hamburg: Archäologisches Museum Hamburg-Stadtmuseum Harburg/Helms-Museum, 1982.
Google Scholar
Crossley, Fred H. Timber Building in England from Early Times to the End of the Seventeenth Century. London–New York–Toronto: B.T. Batsford LTD, 1951.
Google Scholar
Czyżewski, Krzysztof J., i Marek Walczak. „O średniowiecznych wzorach nowożytnych kościołów z kaplicami in modum crucis na ziemiach Rzeczypospolitej”. W: Sztuka dawnej Ziemi Chełmskiej i województwa bełskiego, redakcja Piotr Krasny, 25–37. Kraków: Universitas, 1999.
Google Scholar
Delitz, Frank. Umgebinde im Überblick. Zu Fragen der Geschichte, Verbreitung und landschlaftlichen Ausprägung einer Volksbauweise. Zittau: Graphische Werkstättem Zittau GmbH, 1987.
Google Scholar
Deutschmann, Eberhard. „Definitionen und Begriffe der Lausitzer Holzbauweisen”. W: Entwicklung der Bauformen der Oberlausitzer Umgebindebauweise, A4–A9. Dresden: Sächsischer Verein für Volksbauweise e.V. Dresden, 1996.
Google Scholar
Franke, Heinrich. Ostgermanische Holzbaukultur und ihre Bedeutung für das deutsche Siedlungswerk. Breslau: Wilhelm Gottlieb Korn Verlag, 1936.
Google Scholar
Grossmann, Ulrich G. Der Fachwerkbau in Deutschland. Das historische Fachwerkhaus, seine Entstehung, Farbgebung, Nutzung und Restaurierung. Köln: DuMont Literatur und Kunst Verlag, 2004.
Google Scholar
Grzybkowski, Andrzej. „Centralne gotyckie jednonawowe kościoły krzyżowe w Polsce”. W: id., Między formą a znaczeniem. Studia z ikonografii architektury i rzeźby gotyckiej, 7–38. Warszawa: DiG, 1997.
Google Scholar
Jankowski, Aleksander. „Drewniany kościół w Gąsawie. Uwagi o podwójnej konstrukcji ścian w architekturze sakralnej”. W: Zabytkowe budowle drewniane i stolarka architektoniczna wobec współczesnych zagrożeń, redakcja Emanuel Okoń, 155–194. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2005.
Google Scholar
Jankowski, Aleksander. Kościoły drewniane o zdwojonej konstrukcji ścian. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2009.
Google Scholar
Jankowski, Aleksander. Malarstwo ścienne drewnianych świątyń Wielkopolski 1795–1939. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2017.
Google Scholar
Jankowski, Aleksander. „Osiemnastowieczne kościoły przysłupowe i quasi-przysłupowe w dolinie Noteci”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 53, nr 2 (2005): 147–180.
Google Scholar
Jankowski, Aleksander. „Problemy interpretacji źródeł do dziejów budownictwa w Wielkopolsce w świetle najnowszych badań kościołów drewnianych z XVII–XVIII w.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 55, nr 2 (2007): 123–139.
Google Scholar
Jankowski, Aleksander. „Wybrane zagadnienia konstrukcji bóżnic drewnianych dawnej Rzeczypospolitej. Postulaty badawcze”. W: Ocalić dla przyszłości. Studia ofiarowane Profesorowi Ryszardowi Brykowskiemu, redakcja Piotr Paszkiewicz, Grażyna Ruszczyk, Maria Dłutek, 113–132. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2003.
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5: Województwo poznańskie. Redakcja Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska, z. 14: Powiat nowotomyski. Opracowanie Renata Linette, Eugeniusz Linette. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1969.
Google Scholar
Klöckner, Karl, i Ingrid Krupp. Alte Fachwerkbauten. Augsburg: Bechtermünz-Verlag, 2000.
Google Scholar
Kornecki, Marian. „Niderlandyzm a architektura drewniana w Polsce”. W: Niderlandyzm w sztuce polskiej. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki Toruń, grudzień 1992, 303–325. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995.
Google Scholar
Kotula, Franciszek. „Pochodzenie domów przysłupowych w Rzeszowskiem”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 5, nr 3–4 (1957): 551–562.
Google Scholar
Krassowski, Czesław. „Centralne drewniane kościoły barokowe”. Biuletyn Historii Sztuki 21, nr 1 (1959): 115–116.
Google Scholar
Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego. Opracowanie Adam Miłobędzki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1957.
Google Scholar
Łukaszewski, Jakub. „Analiza historycznych, architektonicznych i turystycznych walorów kościoła parafialnego pw. św. Andrzeja Apostoła w Brodach Poznańskich”. Turystyka Kulturowa, nr 2 (2014): 21–38. Dostęp 23 październik 2021. http://www.turystykakulturowa.org.
Google Scholar
Małkiewicz, Adam. „Architekt Bartłomiej Nataniel Wąsowski – teoretyk i praktyk. Uwagi na marginesie monografii”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki 10, z. 14 (1977): 73–88.
Google Scholar
Miłobędzki, Adam. Architektura polska XVII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
Google Scholar
Miłobędzki, Jerzy Adam. „System dziewięciu słupów w Zakliczynie nad Dunajcem”. Biuletyn Historii Sztuki i Kultury 9, nr 3–4 (1947): 360–368.
Google Scholar
Miodońska, Barbara. „Kodeks Baltazara Behema”. W: Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 2: Katalog zabytków, redakcja Adam S. Labuda, Krystyna Secomska, 370–373. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2004.
Google Scholar
Nowacki, Józef. Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2: Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, 1964.
Google Scholar
Piechotkowie, Maria i Kazimierz. Bóżnice drewniane. Warszawa: Wydawnictwo Budownictwo i Architektura, 1957.
Google Scholar
Piechotkowie, Maria i Kazimierz. Bramy Nieba. Bóżnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Krupski i S-ka, 1996.
Google Scholar
Plebański, Rafał. „«Kościół przedtem tak okropny i brzydki…» O pracach konserwatorskich w kościele pw. św. Andrzeja w Brodach w latach 1935–1940”. Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski 4 (2010): 63–72.
Google Scholar
Pokropek, Marian, i Wojciech Pokropek. Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce, t. 2: Budownictwo sakralne, cz. 1: Bóżnice, meczety, moleny staroobrzędowców oraz podlaskie cerkwie unickie i prawosławne. Warszawa: Neriton, 1996.
Google Scholar
Ruszczyk, Grażyna. Architektura drewniana w Polsce. Warszawa: Sport i Turystyka – Muza SA, 2009.
Google Scholar
Strzałko, Maria. „Brody”. Kronika Wielkopolski 64, nr 1(1993): 82–95.
Google Scholar
Autorzy
Aleksander Jankowskialeksanderjankowski@wp.pl
Wydział Historyczny, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Polska
https://orcid.org/0000-0002-7806-1845
Aleksander Jankowski – historyk sztuki, dr hab., profesor Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy z praktyką konserwatorską na stanowisku Konserwatora Zabytków oraz Rzeczoznawcy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w zakresie ochrony zabytków architektury i ciesielskich systemów konstrukcyjnych. Autor dokumentacji historyczno-konserwatorskich, ekspertyz stanu technicznego, programów rewaloryzacji zabytków architektury oraz zrealizowanych projektów stylizującej estetyzacji historycznych wnętrz. Kierownik projektów badawczych zabytkowej architektury drewnianej i malarstwa ściennego przyjętych do realizacji przez Komitet Badań Naukowych oraz w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Za ochronę i promocję dziedzictwa kulturowego uhonorowany Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
Statystyki
Abstract views: 186PDF downloads: 116
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Aleksander Jankowski, „Słupogłowy kościoła Opatrzności” i inne fantazmaty mitologii rodu Skórzewskich wpisane w architekturę pałacu w Lubostroniu , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 82 Nr 2 (2020): numer zwykły
- Aleksander Jankowski, Czternastowieczny fresk z motywem Matki Bożej współdźwigającej krzyż w architektonicznej przestrzeni dwunawowej fary w Bolkowie , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 83 Nr 3 (2021): numer zwykły