Quasi-przysłupowy kościół w Brodach Poznańskich w świetle XVII- i XVIII-wiecznych źródeł pisanych. Przyczynek do badań dawnych praktyk ciesielskich

artykuł recenzowany

Aleksander Jankowski

aleksanderjankowski@wp.pl
Wydział Historyczny, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7806-1845

Abstrakt

Siedemnastowieczny kościół drewniany w Brodach Poznańskich, wzniesiony na planie krzyża w systemie konstrukcyjnym quasi-przysłupa, zajmuje szczególne miejsce w polskich i europejskich zasobach drewnianej architektury sakralnej. Artykuł analizuje i konfrontuje dystynktywne cechy architektury budowli z odnoszącymi się do niej archiwaliami ujawniającymi okoliczności i szczegóły przygotowania „fabryki” kościoła, przyjęty wzorzec oraz pierwotne oblicze architektoniczne; w syntetyzujących wnioskach eksponuje wyjątkowe znaczenie świątyni w badaniach dawnych praktyk ciesielskich.


Słowa kluczowe:

Brody Poznańskie, kościół drewniany, kościół drewniany o zdwojonej konstrukcji ścian, budowla przysłupowa, świątynia quasi-przysłupowa

Ahrens, Claus. „Säulenstabkirchen”. W: Claus Ahrens et al., Frühe Holzkirchen im nördlichen Europa. Zur Ausstellung des Helms-Museums, Hamburgisches Museum für Vor- und Frühgeschichte, vom 13. November 1981 bis 28. März 1982, 152–180. Hamburg: Archäologisches Museum Hamburg – Stadtmuseum Harburg/Helms-Museum, 1982.
  Google Scholar

Bachmiński, Janusz. „Dolnośląskie domy przysłupowe”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 32, nr 3–4 (1987): 267–275.
  Google Scholar

Baranowski, Andrzej Józef. Architektura sakralna w Wielkopolsce i jej zleceniodawcy na tle regionalizacji baroku. Warszawa: Liber Pro Arte, 2020.
  Google Scholar

Baranowski, Jerzy. Bartłomiej Nataniel Wąsowski, teoretyk i architekt XVII w. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
  Google Scholar

Brykowski, Ryszard. Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1981.
  Google Scholar

Brykowski, Ryszard. Wielkopolskie kościoły drewniane. Poznań: Patria Polonorum – Księgarnia Św. Wojciecha, 2001.
  Google Scholar

Bugge, Gunnar. Stave Churches in Norway. Oslo: Dreyers Forlag A/S, 1983.
  Google Scholar

Christie, Håkon. „Die Konstruktion der norwegischen Stabkirchen”. W: Claus Ahrens et al., Frühe Holzkirchen im nördlichen Europa. Zur Ausstellung des Helms-Museums, Hamburgisches Museum für Vor- und Frühgeschichte, vom 13. November 1981 bis 28. März 1982, 371–378. Hamburg: Archäologisches Museum Hamburg-Stadtmuseum Harburg/Helms-Museum, 1982.
  Google Scholar

Crossley, Fred H. Timber Building in England from Early Times to the End of the Seventeenth Century. London–New York–Toronto: B.T. Batsford LTD, 1951.
  Google Scholar

Czyżewski, Krzysztof J., i Marek Walczak. „O średniowiecznych wzorach nowożytnych kościołów z kaplicami in modum crucis na ziemiach Rzeczypospolitej”. W: Sztuka dawnej Ziemi Chełmskiej i województwa bełskiego, redakcja Piotr Krasny, 25–37. Kraków: Universitas, 1999.
  Google Scholar

Delitz, Frank. Umgebinde im Überblick. Zu Fragen der Geschichte, Verbreitung und landschlaftlichen Ausprägung einer Volksbauweise. Zittau: Graphische Werkstättem Zittau GmbH, 1987.
  Google Scholar

Deutschmann, Eberhard. „Definitionen und Begriffe der Lausitzer Holzbauweisen”. W: Entwicklung der Bauformen der Oberlausitzer Umgebindebauweise, A4–A9. Dresden: Sächsischer Verein für Volksbauweise e.V. Dresden, 1996.
  Google Scholar

Franke, Heinrich. Ostgermanische Holzbaukultur und ihre Bedeutung für das deutsche Siedlungswerk. Breslau: Wilhelm Gottlieb Korn Verlag, 1936.
  Google Scholar

Grossmann, Ulrich G. Der Fachwerkbau in Deutschland. Das historische Fachwerkhaus, seine Entstehung, Farbgebung, Nutzung und Restaurierung. Köln: DuMont Literatur und Kunst Verlag, 2004.
  Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. „Centralne gotyckie jednonawowe kościoły krzyżowe w Polsce”. W: id., Między formą a znaczeniem. Studia z ikonografii architektury i rzeźby gotyckiej, 7–38. Warszawa: DiG, 1997.
  Google Scholar

Jankowski, Aleksander. „Drewniany kościół w Gąsawie. Uwagi o podwójnej konstrukcji ścian w architekturze sakralnej”. W: Zabytkowe budowle drewniane i stolarka architektoniczna wobec współczesnych zagrożeń, redakcja Emanuel Okoń, 155–194. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2005.
  Google Scholar

Jankowski, Aleksander. Kościoły drewniane o zdwojonej konstrukcji ścian. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2009.
  Google Scholar

Jankowski, Aleksander. Malarstwo ścienne drewnianych świątyń Wielkopolski 1795–1939. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2017.
  Google Scholar

Jankowski, Aleksander. „Osiemnastowieczne kościoły przysłupowe i quasi-przysłupowe w dolinie Noteci”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 53, nr 2 (2005): 147–180.
  Google Scholar

Jankowski, Aleksander. „Problemy interpretacji źródeł do dziejów budownictwa w Wielkopolsce w świetle najnowszych badań kościołów drewnianych z XVII–XVIII w.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 55, nr 2 (2007): 123–139.
  Google Scholar

Jankowski, Aleksander. „Wybrane zagadnienia konstrukcji bóżnic drewnianych dawnej Rzeczypospolitej. Postulaty badawcze”. W: Ocalić dla przyszłości. Studia ofiarowane Profesorowi Ryszardowi Brykowskiemu, redakcja Piotr Paszkiewicz, Grażyna Ruszczyk, Maria Dłutek, 113–132. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2003.
  Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5: Województwo poznańskie. Redakcja Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska, z. 14: Powiat nowotomyski. Opracowanie Renata Linette, Eugeniusz Linette. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1969.
  Google Scholar

Klöckner, Karl, i Ingrid Krupp. Alte Fachwerkbauten. Augsburg: Bechtermünz-Verlag, 2000.
  Google Scholar

Kornecki, Marian. „Niderlandyzm a architektura drewniana w Polsce”. W: Niderlandyzm w sztuce polskiej. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki Toruń, grudzień 1992, 303–325. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995.
  Google Scholar

Kotula, Franciszek. „Pochodzenie domów przysłupowych w Rzeszowskiem”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 5, nr 3–4 (1957): 551–562.
  Google Scholar

Krassowski, Czesław. „Centralne drewniane kościoły barokowe”. Biuletyn Historii Sztuki 21, nr 1 (1959): 115–116.
  Google Scholar

Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego. Opracowanie Adam Miłobędzki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1957.
  Google Scholar

Łukaszewski, Jakub. „Analiza historycznych, architektonicznych i turystycznych walorów kościoła parafialnego pw. św. Andrzeja Apostoła w Brodach Poznańskich”. Turystyka Kulturowa, nr 2 (2014): 21–38. Dostęp 23 październik 2021. http://www.turystykakulturowa.org.
  Google Scholar

Małkiewicz, Adam. „Architekt Bartłomiej Nataniel Wąsowski – teoretyk i praktyk. Uwagi na marginesie monografii”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki 10, z. 14 (1977): 73–88.
  Google Scholar

Miłobędzki, Adam. Architektura polska XVII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
  Google Scholar

Miłobędzki, Jerzy Adam. „System dziewięciu słupów w Zakliczynie nad Dunajcem”. Biuletyn Historii Sztuki i Kultury 9, nr 3–4 (1947): 360–368.
  Google Scholar

Miodońska, Barbara. „Kodeks Baltazara Behema”. W: Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 2: Katalog zabytków, redakcja Adam S. Labuda, Krystyna Secomska, 370–373. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2004.
  Google Scholar

Nowacki, Józef. Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2: Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, 1964.
  Google Scholar

Piechotkowie, Maria i Kazimierz. Bóżnice drewniane. Warszawa: Wydawnictwo Budownictwo i Architektura, 1957.
  Google Scholar

Piechotkowie, Maria i Kazimierz. Bramy Nieba. Bóżnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Krupski i S-ka, 1996.
  Google Scholar

Plebański, Rafał. „«Kościół przedtem tak okropny i brzydki…» O pracach konserwatorskich w kościele pw. św. Andrzeja w Brodach w latach 1935–1940”. Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski 4 (2010): 63–72.
  Google Scholar

Pokropek, Marian, i Wojciech Pokropek. Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce, t. 2: Budownictwo sakralne, cz. 1: Bóżnice, meczety, moleny staroobrzędowców oraz podlaskie cerkwie unickie i prawosławne. Warszawa: Neriton, 1996.
  Google Scholar

Ruszczyk, Grażyna. Architektura drewniana w Polsce. Warszawa: Sport i Turystyka – Muza SA, 2009.
  Google Scholar

Strzałko, Maria. „Brody”. Kronika Wielkopolski 64, nr 1(1993): 82–95.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-03-29

Cited By / Share

Jankowski, A. (2024). Quasi-przysłupowy kościół w Brodach Poznańskich w świetle XVII- i XVIII-wiecznych źródeł pisanych. Przyczynek do badań dawnych praktyk ciesielskich. Biuletyn Historii Sztuki, 86(1), 53–76. https://doi.org/10.36744/bhs.1711

Autorzy

Aleksander Jankowski 
aleksanderjankowski@wp.pl
Wydział Historyczny, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Polska
https://orcid.org/0000-0002-7806-1845

Aleksander Jankowski – historyk sztuki, dr hab., profesor Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy z praktyką konserwatorską na stanowisku Konserwatora Zabytków oraz Rzeczoznawcy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w zakresie ochrony zabytków architektury i ciesielskich systemów konstrukcyjnych. Autor dokumentacji historyczno-konserwatorskich, ekspertyz stanu technicznego, programów rewaloryzacji zabytków architektury oraz zrealizowanych projektów stylizującej estetyzacji historycznych wnętrz. Kierownik projektów badawczych zabytkowej architektury drewnianej i malarstwa ściennego przyjętych do realizacji przez Komitet Badań Naukowych oraz w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Za ochronę i promocję dziedzictwa kulturowego uhonorowany Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.



Statystyki

Abstract views: 186
PDF downloads: 116


Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję  CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.