Myśliwy i pan natury. Jeszcze raz o przedstawieniach zwierząt na nagrobku króla Władysława II Jagiełły
Marek Walczak
marek.walczak@uj.edu.plKraków, Instytut Historii Sztuki UJ (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-4649-8521
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę nowego spojrzenia na przestawienia zwierząt na nagrobku Władysława II Jagiełły, króla Polski i Wielkiego Księcia Litwy, powstałym przed 1431 r. w warsztacie o nieustalonej proweniencji. Na podstawie źródeł pisanych i materiału porównawczego autor dowodzi, że w jednostkowym programie ideowym, na który składają się przedstawienia smoka pod stopami, dwóch lwów pod głową władcy oraz psów gończych i sokołów na cokole tumby, odwołano się do ważnej z politycznego punktu widzenia koncepcji panowania władcy nad światem natury.
Słowa kluczowe:
Kraków, rzeźba średniowieczna, zwierzęta w ikonografii sztuki średniowiecznej, nagrobki królewskie, katedra na WaweluBibliografia
Andreae, Bernard. Die antiken Sarkophagreliefs, t. 1, cz. 2: Die Sarkophage mit Darstellungen aus dem Menschenleben: Die römischen Jagdsarkophage. Berlin: Gebr. Mann,1980.
Google Scholar
Arte lombarda dai Visconti agli Sforza, redakcja Mauro Natale, Serena Romano. Milano: Skira, 2015.
Google Scholar
L’art au temps des rois maudits: Philippe le Bel et ses fils (1285–1328). Catalogue d’exposition, Paris, Galeries nationales du Grand Palais, 17 mars – 29 juin 1998, redakcja Marie-Claude Bianchini, Jean-François Juillet. Paris: Réunion des Musées Nationaux, 1998.
Google Scholar
Bauch, Kurt. Das mittelalterliche Grabbild: Figürliche Grabmäler des 11. bis 15. Jahrhunderts in Europa. Berlin-New York: de Gruyter, 1976.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110855395
Google Scholar
Van Belle, Ronald. “Woodland Pastimes on the Cortschoof Brass and Other Flemish Brasses.” Transactions of the Monumental Brass Society 16, cz.1 (1997): 26–47.
Google Scholar
Blanc-Riehl, Clément, i Marie-Adélaïde Nielen. “Sigillum Iohannis filii regis et paris Francie. Les sceaux de Jean de Berry, entre tradition et innovation.” W Jean de Berry et l’écrit: Les pratiques documentaires d’un fils de roi de France, redakcja Olivier Guyotjeanni, Olivier Mattéoni, 59–83. Paris: Éditions de la Sorbonne, 2019.
DOI: https://doi.org/10.4000/books.psorbonne.54187
Google Scholar
Boczkowska, Anna. Herkules i Dawid z rodu Jagiellonów. Warszawa: Arx Regia, 1993.
Google Scholar
Boczkowska, Anna. Sarkofag Władysława II Jagiełły i Donatello. Początki odrodzenia w Krakowie. Sztuka – Polityka – Humanizm. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2011.
Google Scholar
Broderick, Herbert R. “Note on Solomon and Bathsheba as Fürtenspiegel.” Studies on Iconography 6 (1980): 17–28.
Google Scholar
De Chancel-Bardelot, Béatrice. “Le tombeau du duc Jean.” W La Sainte-Chapelle de Bourges. Une fondation disparue de Jean de France, duc de Berry, redakcja Béatrice de Chancel-Bardelot, Clémence Raynaud, 126–159. Paris-Bourges: Somogy Éditions d’art, 2004.
Google Scholar
Chrubasik, Katharina. Das Grabmal von Ladislaus II. Jagiełło (1386–1434): Inszenierung und Legitimation der Macht. Bonn 2009. Praca doktorska, Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn.
Google Scholar
Crane, Susan. Animal Encounters. Contacts and Concepts in Medieval Britain. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2013.
DOI: https://doi.org/10.9783/9780812206302
Google Scholar
Czyżewski, Krzysztof J. “Kaplica Władysława Jagiełła Króla Polskiego – kilka uwag.” W Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. 1, redakcja Wojciech Bałus, Wojciech Walanus, Marek Walczak, 159–171. Kraków: Wydawnictwo PAU, 2007.
Google Scholar
Dalas, Martine. Corpus des sceaux français du Moyen Âge, t. 2: Les sceaux des rois et de régence. Paris: Archives nationales, 1991.
Google Scholar
Dobrowolski, Tadeusz. “Uwagi o nagrobku Władysława Jagiełły w katedrze wawelskiej.” Rocznik Historii Sztuki 1 (1956): 7–98.
Google Scholar
Dobrowolski, Tadeusz. “Stan wiedzy o nagrobku Władysława Jagiełły w katedrze wawelskiej. Na marginesie badań Piotra Skubiszewskiego.” Biuletyn Historii Sztuki 20, nr 3-4 (1958): 383–386.
Google Scholar
Ekserdijan, David. The Italian Renaissance Altarpiece. Between Icon and Narrative. New Haven-London: Yale University Press, 2021.
Google Scholar
Erlande-Brandenburg, Alin, Pierre-Yves Le Pogam, i Dany Sandron. Musée national du Moyen Âge-Thermes de Cluny. Guide des collections. Paris: Réunion des Musées Nationaux, 1993.
Google Scholar
Estreicher, Karol. “Grobowiec Władysława Jagiełły.” Rocznik Krakowski 33 (1953): 47–80.
Google Scholar
Fabiański, Marcin. “Sarkofag Władysława II Jagiełły i Donatello. Początki odrodzenia w Krakowie. Sztuka – Polityka – Humanizm.” Biuletyn Historii Sztuki 74, nr 3-4 (2012): 743–746.
Google Scholar
Fernandes, Carla Varela. “D. Pedro, Conde de Barcelos, e a escolha de S. João de Tarouca como locus sepulcral.” W Cister. Espaços, Territórios, Paisagens, 443–450. Lisboa: Ministério da Cultura, Instituto Português do Património Arquitectónico, 2000.
Google Scholar
Gaborit-Chopin, Danielle. Ivoires du Moyen Âge. Fribourg: Office du Livre, 1978.
Google Scholar
Gębarowicz, Mieczysław. Psałterz Floriański i jego geneza. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1965.
Google Scholar
Grzęda, Mateusz. “The Birth of Portraiture in Poland? The Face of King Ladislas II Jagiello on his Tomb in Cracow.” W Art and Architecture around 1400, Global and Regional Perspectives, redakcja Marjeta Ciglenečki, Polona Vidmar, 129–139. Maribor: Faculty of Arts of the University of Maribor, 2012.
Google Scholar
Grzęda, Mateusz. “Wizerunek Władysława Jagiełły na nagrobku w katedrze na Wawelu.” Folia Historiae Artium. Seria nowa 13 (2015): 51–72.
Google Scholar
Hablot, Laurent. Manuel de héraldique et emblématique médiévale. Tours: Presses universitaires François Rabelais, 2019.
Google Scholar
Den Hartog, Elisabeth. “The dog burials at the castle of Arkel in Gorinchem. A study on the status of dogs in the Middle Ages.” W Tiere auf Burgen und frühen Schlössern, redakcja Daniel Burger, Armand Baeriswyl, 111–118. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2016.
Google Scholar
Heiland-Justi, Werner. Das Graduale des Klosters Wonnental bei Kenzingen. Lindenberg: Kunstverlag Josef Fink, 2012.
Google Scholar
Heseltine, Peter. A Bestiary of Brass. Loughborough: Heart of Albion Press, 2006.
Google Scholar
Horzela, Dobrosława, i Marek Walczak. "Fundacje artystyczne elit duchownych i świeckich w Małopolsce wobec czeskiego stylu pięknego ok. roku 1400.” W Kościół w społeczeństwie w Czechach i w Polsce w średniowieczu i w epoce nowożytnej, redakcja Wojciech Iwańczak, Agnieszka Januszek-Sieradzka, Janusz Smołucha, 473–506. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum, 2020.
Google Scholar
Inglis, Eric. “Gothic Architecture and a Scholastic: Jean de Jandun’s ‘Tractatus de laudibus Parisius’ (1323).” Gesta 42, nr 1 (2003): 63–85.
DOI: https://doi.org/10.2307/25067075
Google Scholar
Jäckel, Dirk. Der Herrscher als Löwe. Ursprung und Gebrauch eines politischen Symbols im Früh- und Hochmittelalter. Köln-Weimar-Wien: Böhlau Verlag, 2006.
Google Scholar
Janicki, Marek. “Problem datowania nagrobka Władysława Jagiełły w świetle źródeł i dotychczasowej literatury.” W Patronat artystyczny Jagiellonów, redakcja Marek Walczak, Piotr Węcowski, 321–358. Kraków: TN Societas Vistulana, 2015.
Google Scholar
Janicki, Marek. “Polityczny program ideowy tumby Władysława Jagiełły a czas jej powstania.” Średniowiecze Polskie i Powszechne 7 (2015): 95–159.
Google Scholar
Jaworski, Rafał. “Łowy Władysława Jagiełły.” W Rafał Jaworski, Piotr Chojnacki, Z biografistyki późnego średniowiecza, redakcja Maria Koczerska, 7–86. Warszawa: DiG, 2001.
Google Scholar
Jaworski, Rafał. “Władca idealny w świetle alegorycznego opisu pieczęci majestatowej Władysława Jagiełły.” W Monarchia w średniowieczu – podstawy ideowe, władza nad ludźmi, władza nad terytorium. Studia ofiarowane Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi, redakcja Jerzy Pysiak, Aneta Pieniądz-Skrzypczak, Marcin Rafał Pauk, 321–333. Warszawa-Kraków: TN Societas Vistulana, 2002.
Google Scholar
Jurkowlaniec, Tadeusz. Nagrobki średniowieczne w Prusach. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2015.
Google Scholar
Jurkowlaniec, Tadeusz. “Smoki, lwy, psy i …błazny.” W Initium sapientiae humilitas. Studia ofiarowane profesorowi Jakubowi Pokorze z okazji 70. urodzin, redakcja Magdalena M. Olszewska, Agnieszka Skrodzka, Anna Sylwia Czyż, 56–64. Warszawa: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2015.
Google Scholar
Kębłowski, Janusz Stanisław. “Kilka słów na temat systematyki w badaniach nad pomnikiem nagrobnym.” W O sztuce sepulkralnej na Śląsku. Materiały z sesji Oddziału Wrocławskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, 25–26 października 1996 r., redakcja Arkadiusz Dobrzyniecki, Bogusław Czechowicz, 9–22. Wrocław: SHS, 1997.
Google Scholar
Körner, Hans. Grabmonumente des Mittelalters. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1997.
Google Scholar
Kirsch, Edith W. Five Illuminated Manuscripts of Giangaleazzo Visconti. Univeristy Park, Pa-London: Pennsylvania State University Press, 1991.
Google Scholar
Kuczyński, Stefan Krzysztof. Pieczęcie książąt mazowieckich. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1978.
Google Scholar
Kürbis, Brygida. “Smok.” W Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, t. 5, redakcja Gerard Labuda, Zdzisław Stieber, 316–317. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Ossolineum, 1975.
Google Scholar
Kürbis, Brygida. “Holophagus. O smoku wawelskim i innych smokach.” W Ars Historica. Prace z dziejów powszechnych i Polski, redakcja Gerard Labuda, Marian Biskup, 163–178. Poznań: Wydawnictwo UAM, 1976.
Google Scholar
Kurpik, Wojciech. Częstochowska Hodegetria. Jasna Góra: Paulinianum, 2020.
Google Scholar
Lotz, Wolfgang. “Der Bildhauer Aegidius von Wiener Neustadt in Padua.” W Studien zur Geschichte der europäischen Plastik. Festschrift Theodor Müller zum 19. April 1965, redakcja Kurt Martin, 105–112. München: Hirmer 1965.
Google Scholar
Macedo, Francisco P., i Maria José Goulão. “Les tombeaux de Pedro et Inês; a mémoire sacralisée d’un amour clandestin.” W Memory and Oblivion. Proceedings of the XXIXth International Congress of the History of Art held in Amsterdam, 1–7 September 1996, redakcja Wessel Reinink, Jeroen Stumpel, 491–498. Doordrecht: Springer, 1999.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-011-4006-5_57
Google Scholar
Mazzilli, Savini, Maria Teresa, i Marco Rossi. “Un inedito ciclo di affreschi tardogotici a Campomorto.” Arte Lombarda. Nuova serie, nr 96-97, z. 1-2 (1991): 77–91.
Google Scholar
Meurer, Heribert. Das Stuttgarter Kartenspiel. Stuttgart: Theiss Verlag, 1991.
Google Scholar
Mossakowski, Stanisław. “Kiedy powstała tumba Władysława Jagiełły?” W Ars auro prior. Studia Ioanni Białostocki sexagenario dicata, redakcja Juliusz A. Chrościcki et al., 227–236. Warszawa: PWN, 1981.
Google Scholar
Mrozowski, Przemysław. Polskie nagrobki gotyckie. Warszawa: Arx Regia, 1994.
Google Scholar
Nicolle, David. Arms and Armour of the Crusading Era 1050–1350, t. 1: Western Europe and the Crusader States. London: Greenhill Books, 1999.
Google Scholar
Nielen, Marie-Adélaïde. Corpus des sceaux français du Moyen Âge, t. 3: Les sceaux des reines et des enfants de France, Archives nationales. Paris: Archives nationales, 2011.
Google Scholar
Panfil, Tomasz. Lingua symbolica. O pochodzeniu i znaczeniach najstarszych symboli heraldycznych w Polsce. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2002.
Google Scholar
Paris et ses historiens aux 14e et 15e siècles: documents et écrits originaux recueillis et commentés par Antoine Le Roux de Lincy, Lazare Maurice Tisserand, Paris: Imprimerie impériale, 1867.
Google Scholar
Piech, Zenon. Ikonografia pieczęci Piastów. Kraków: Universitas, 1993.
Google Scholar
Pisanello. Le peintre aux sept vertus. Catalogue d’exposition, Musée du Louvre, Paris, 6 mai – 5 août 1996, redakcja Dominique Cordellier, Paola Marini. Paris: Réunion des Musées Nationaux, 1996.
Google Scholar
Plezia, Marian. “Legenda o smoku wawelskim.” Rocznik Krakowski 42 (1971): 21–32.
Google Scholar
Płonka-Bałus, Katarzyna. “O trudnej ‘sztuce widzenia’ i czytaniu źródeł. Dwie publikacje o nagrobku króla Władysława Jagiełły w katedrze krakowskiej.” Modus 12-13 (2013): 147–159.
Google Scholar
Pokora, Jakub. “Pomnik psa w Szczawnie-Zdroju.” Ochrona Zabytków 27, nr 4 (1974): 305–308.
Google Scholar
Pokora, Jakub. “Mondo cane. Refleksje nad renesansową rzeźbą psa z Brzegu i jej dziejami.” Biuletyn Historii Sztuki 45, nr 1 (1983): 55–75.
Google Scholar
Ptaśnik, Jan. Kultura włoska wieków średnich w Polsce. Warszawa: PWN, 1959.
Google Scholar
Ratajczak, Tomasz. “Król w trzech funkcjach. Echa tradycji indoeuropejskiej w strukturze symbolicznej nagrobka Władysława Jagiełły.” W Księga – Nauka – Wiara w średniowiecznej Europie, redakcja Tomasz Ratajczak, 173–181. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2004.
Google Scholar
Ritz-Guilbert, Anne. Des drôleries gothiques au bestiaire de Pisanello. Le Bréviaire de Marie de Savoie. Lassay-le-Château: Institut national d’histoire de l’art, 2010.
Google Scholar
Rossi, Marco. Giovannino de Grassi. La Corte e la cattedrale. Milano: Silvana Editoriale, 1995.
Google Scholar
Rossi, Marco. “Milano 1400.” W Arte lombarda dai Visconti agli Sforza, redakcja Mauro Natale, Serena Romano, 111–119. Milano: Skira, 2015.
Google Scholar
Rożek, Michał. Groby królewskie w Krakowie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1978.
Google Scholar
Serrano-Coll, Marta. “Jaime II (1291–1327). Considering the Presentation and Representation of the King of Aragón from Iconographic and Written Evidence.” W Meanings and Functions of the Ruler's Image in the Mediterranean World (11th–15th Centuries), redakcja Michele Bacci, Manuela Studer-Karlen, Mirko Vagnon, 478–505. Leiden-Boston: Brill, 2022.
DOI: https://doi.org/10.1163/9789004511583_015
Google Scholar
Śnieżyńska‑Stolot, Ewa. “Nagrobek Kazimierza Wielkiego w katedrze wawelskiej." Studia do Dziejów Wawelu 4 (1978): 1–115.
Google Scholar
Śnieżyńska‑Stolot, Ewa. Tajemnice dekoracji „Psałterza Floriańskiego.” Z dziejów średniowiecznej koncepcji uniwersum. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992.
Google Scholar
Śnieżyńska‑Stolot, Ewa. “Zwierzęta na nagrobku Władysława Jagiełły, czyli jeszcze raz o ikonografii astrologicznej w średniowieczu.” W Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiąta rocznice urodzin, t. 1, redakcja Wojciech Balus, Wojciech Walanus, Marek Walczak, 107–117. Kraków: Wydawnictwo PAU, 2007.
Google Scholar
Toma, Kathy. “La tête de feuilles gothique.” Information d’histoire de l’art 20 (1975): 180–191.
Google Scholar
Tomasi, Michele. “Sculture gotiche nella basilica di Aquileia.” W La basilica di Aquileia. Storia, archeologia ed arte, redakcjaGiuseppe Cuscito, Thomas Lehmann, 435–462. Trieste: Editreg, 2010.
Google Scholar
Walczak, Marek. Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego. Kraków: Universitas, 2006.
Google Scholar
Walczak, Marek. “Per testudinem adornatum. Canopies over the gothic royal Tombs in Poland.” W Mikroarchitektur im Mittelalter. Ein Gattungsübergreifendes Phänomen zwischen Realität und Imagination, redakcja Christina Kratzke, Uwe Albrecht, 161–188. Leipzig: Kratzke Verlag für Kunstgeschichte, 2008.
Google Scholar
Walczak, Marek. “Nagrobek Władysława Jagiełły, Donatello i metodologia historii sztuki: uwagi na marginesie książki Anny Boczkowskiej 'Sarkofag Władysława Jagiełły i Donatello. Początki odrodzenia w Krakowie. Sztuka – Polityka – Humanizm'.” Studia Źródłoznawcze 50 (2012): 130–137.
Google Scholar
Włodarek, Andrzej. “Przyczynek do datowania nagrobka Władysława Jagiełły w katedrze wawelskiej.” Biuletyn Historii Sztuki 74, nr 3-4 (2012): 473–481.
Google Scholar
Włodarek, Andrzej. “Czy nagrobek króla Władysława Jagiełły został ukończony w roku 1430?” W Klejnot w koronie. 650-lecie konsekracji katedry krakowskiej, redakcja Jacek Urban, Ewelina Zych, 147–155. Kraków: Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej, 2017.
Google Scholar
Wolters, Wolfgang. La scultura veneziana gotica 1300–1460. Venezia: Alfieri, 2006.
Google Scholar
Ziegler, Charlotte. Martinus Opifex. Ein Hofminiator Friedrichs III. Wien: Schroll Verlag, 1988.
Google Scholar
Autorzy
Marek Walczakmarek.walczak@uj.edu.pl
Kraków, Instytut Historii Sztuki UJ Polska
https://orcid.org/0000-0003-4649-8521
Statystyki
Abstract views: 453PDF downloads: 338
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Marcin Szyma, Anna Bojęś-Białasik, Jacek Czechowicz, Krzysztof Czyżewski, Marek Walczak, Przegroda chórowa i lektorium w kościele Trójcy Świętej w Krakowie. Rekonstrukcja – datowanie – użytkowanie , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 83 Nr 4 (2021): numer zwykły
- Marek Walczak, Prezentacja książki prof. dr hab. Piotra Skubiszewskiego "Studies in Medieval Iconography" , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 84 Nr 1 (2022): numer zwykły
- Dobrosława Horzela, Marek Walczak, Jerzy Gadomski (1934-2015) , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 1 (2019): Numer zwykły