Architekt Abraham Würtzner (?). Przyczynek do dziejów wileńskiego baroku

Wojciech Boberski


Warszawa, Instytut Sztuki PAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3337-6149

Abstrakt

Artykuł jest próbą nakreślenia sylwetki architekta Abrahama, noszącego zapewne nazwisko Würtzner (przed 1700–1758).  Źródła archiwalne zaświadczają, że pochodził z „Krajów Cesarskich”. Prawdopodobnie miał syna Ignacego, również architekta, a także krewnego, złotnika Johanna, który przybył do Wilna z Lidzbarka Warmińskiego. Potwierdzają one ponadto udział architekta Abrahama w powstaniu większości dzieł krzewiących idee Borrominiego i Guariniego, a wiązanych ostatnio z Glaubitzem lub z „anonimowym włoskim architektem”. Był on zatem autorem niezwykłych karmelickich budowli w Wilnie i w Głębokiem, wybudował wieże kościoła dominikanów na Łukiszkach, a także oryginalny kościół kolegium pijarów w Łużkach nieopodal Głębokiego (1742). Budował również w Mińsku oraz w Nowogródku. Jakkolwiek nie ma bezpośrednich odniesień do konkretnych realizacji, indywidualny styl architekta Abrahama pozwala rozważać jego autorstwo wobec szeregu budowli zarówno na terenie Wilna (fasady kościoła wizytek i kościoła franciszkanów, kościół augustianów), Mińska (fasady kościoła dominikanów i kościoła bernardynów, wieża przed kolegium jezuitów) i Nowogródka (cerkiew zamkowa?), jak i na prowincji, np. kościół farny w Iwieńcu czy pałac Radziwiłłów w Zdzięciole (1729–1731?). 

Instytucje finansujące

Instytut Sztuki PAN

Słowa kluczowe:

Wilno, architektura, późny barok, wileńska odmiana architektury, Johann Christoph Glaubitz, Abraham Würtzner, Abraham Genu, dzwonnica kościoła Wszystkich Świętych w Wilnie, kościół karmelitów w Głębokiem, kościół pijarów w Łużkach

Aftanazy, Roman. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. T 1 Województwa mińskie, mścisławskie, połockie, witebskie. Wrocław: Ossolineum, 1991.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. “Dzieje fary w Witebsku i jej architektoniczne przemiany.” W Sztuka Kresów Wschodnich, t. 4, redakcja Andrzej Betlej, Piotr Krasny, 35–60. Kraków: Oficyna Wydawnicza Text, 1999.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. “Fontana Józef (1716 – ok.1772).” W Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, 125-126. München-Leipzig: K. G. Saur, 2004.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. “Glaubitz, Johann Christoph.” W Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, 72–75. München-Leipzig: K. G. Saur, 2007.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. “Jan Wilhelm Frezer, architekt wileński z 3 ćwierci XVIII wieku.” Przegląd Wschodni 7, z. 4 (2001): 1001–1026.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. „Późnobarokowa cerkiew katedralna w Witebsku i jej rzymski pierwowzór.” Biuletyn Historii Sztuki 62, nr 1-2 (2000): 105–152.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. „Maryjne sanktuarium karmelitów w Białyniczach. Architektura i sztuka Białoruskiej Częstochowy.” W Sztuka Kresów Wschodnich, t. 6, redakcja Andrzej Betlej, Piotr Krasny, 97–154. Kraków: Oficyna Wydawnicza Text, 2006.
  Google Scholar

Boberski, Wojciech. „Z dziejów kościoła bernardynów w Witebsku.” Biuletyn Historii Sztuki 75, nr 3 (2013): 793–838.
  Google Scholar

Drėma, Vladas i Stanisław, Lorentz, Laiškai / Listy. Wilno: Vilniaus Dailės Akademijos Leidykla, 1998.
  Google Scholar

Drėma, Vladas. “Materiały do historii sztuki Wielkiego Księstwa Litewskiego, Jan Krzysztof Glaubitz, Jan Hedel, Jan Melich.” Biuletyn Historii Sztuki 41, nr 1 (1980): 63−64.
  Google Scholar

Drėma, Vladas. Vilniaus Šv. Jono bažnyčia. Vilnius: R. Paknio leidykla, 1997.
  Google Scholar

Frommel, Christoph L. Borromini e l'universo barocco. Redakcja Richard Bösel. Milano: Electa, 2000.
  Google Scholar

Gabrus’, Tamara. Muravan’ia haraly. Sakral’naia arhitektura bielaruskaga baroka. Minsk: Uradżaj, 2001.
  Google Scholar

Gabrus’, Tamara. “Staral’niki vilenskaga baroka” Nasza Viera, nr 4 (2001): 25–29.
  Google Scholar

Głowacki, Kazimierz. “Kościół jezuicki w Dźwińsku – zapomniane dzieło F. B. Rastrellego.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 31, z. 2 (1986): 127–149.
  Google Scholar

Gradowski, Michał i Agnieszka, Kasprzak-Miler. Złotnicy na ziemiach północnej Polski. Cz. 1: Województwo pomorskie, kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie. Warszawa: DiG, 2002.
  Google Scholar

Guttmejer, Karol. Guido Antonio Longhi. Działalność architektoniczna w Polsce. Warszawa: Neriton, 2006.
  Google Scholar

Hornung, Zbigniew. Problem rokoka w architekturze sakralnej XVIII wieku. Wrocław: Ossolineum, 1972.
  Google Scholar

Ihnatowicz, Ireneusz. “Głębokie – miasteczko na Białorusi w XVIII wieku.” W Miasto – region – społeczeństwo. Studia ofiarowane profesorowi Andrzejowi Wyrobiszowi w sześćdziesiątą rocznicę Jego urodzin, redakcja Ewa Dubas-Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz, 93–100. Białystok: Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, 1992.
  Google Scholar

Iwaszczonek, Aleksander. “Rola klasztoru Karmelitów Bosych w Głębokiem w dziejach miasta i regionu.” Krakowskie Pismo Kresowe 2 (2010): 53–82.
  Google Scholar

Jakubowski, Melchior. “Głębokie.” W Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, redakcja Melchior Jakubowski, Maksymilian Sas, Filip Walczyna, 202–208. Warszawa, Muzeum Historii Polski, 2016.
  Google Scholar

Kaladžinskaitė Auksė. “Twórcy wileńskiego baroku: architekt Joannes Valentinus Tobias de Dyderszteyn.” Biuletyn Historii Sztuki 73, nr 3–4 (2011): 415–437.
  Google Scholar

Kałamajska-Saeed, Maria. “O jedności regionu kulturowego, czyli o wyższości sztuki nad polityką.” W Sztuka Kresów Wschodnich, Materiały sesji naukowej: Kraków, październik 1996, t. 3, redakcja Jan K., Ostrowski, 134–135. Kraków: Instytut Historii Sztuki UJ, Oficyna wydawnicza TEXT, 1998.
  Google Scholar

Karpowicz, Mariusz. Antonio Paracca. Architetto del Rococò estremo. Valsolda: Comune di Valsolda, 2008.
  Google Scholar

Karpowicz, Mariusz. Wileńska odmiana architektury XVIII wieku. Warszawa: Muzeum Pałac w Wilanowie, 2012.
  Google Scholar

Karpowicz, Mariusz. “Wileńska odmiana architektury XVIII wieku.” Biuletyn Historii Sztuki 73, nr 3-4 (2011): 371–414.
  Google Scholar

Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Redakcja Hieronim E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo Bernardynów “Calvarium”, 1985.
  Google Scholar

Kowalczyk, Jerzy. “Guarino Guarini a późnobarokowa architektura w Polsce i na Litwie.”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 42, nr 3 (1997): 179–200.
  Google Scholar

Kowalczyk, Jerzy. “Późnobarokowa architektura Wilna i jej europejskie związki.” Biuletyn Historii Sztuki 45, nr 2-3 (1993): 180–188.
  Google Scholar

Kowalczyk, Jerzy. “Świątynie barokowe w Wilnie.” W Wileńska architektura sakralna doby baroku. Dewastacja i restauracja. Fotografie Kęstutis Stoškus, 15–36. Marburg-Warszawa: Herder-Institut, Instytut Sztuki PAN, 2005.
  Google Scholar

Kowalczyk, Jerzy. “Wileńskie ołtarze późnobarokowe.” Biuletyn Historii Sztuki 73, nr 3-4 (2011): 359–370.
  Google Scholar

Kozieł, Andrzej. „Marian Morelowski (1884–1963).”, Rocznik Historii Sztuki 36 (2011): 55–56.
  Google Scholar

Lorentz, Stanisław. “Architekt kościoła w Berezweczu. (W związku z artykułem Piotra Bohdziewicza).” Biuletyn Historii Sztuki 46, nr 4 (1984): 395–396.
  Google Scholar

Lorentz, Stanisław. „O architekturze wileńskiej.” Biuletyn Historii Sztuki 55, nr 2-3 (1993): 153–167
  Google Scholar

Lorentz, Stanisław. Materiały do historii wileńskiej architektury barokowej i rokoko¬wej.Warszawa: IS PAN, 1989.
  Google Scholar

Scheffler, Wolfgang. Goldschmiede Ostpreussen. Daten, Werke, Zeichen. Berlin: de Gruyter, 1983.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110852813   Google Scholar

Wanat, Benignus Józef. Zakon Karmelitów Bosych w Polsce. Klasztory Karmelitów i Karmelitanek Bosych 1605–1975. Kraków: Wydawnictwo OO. Karmelitów Bosych, 1979.
  Google Scholar

Zubovas, Vladimiras. Tomas Žebrauskas ir jo mokiniai. Vilnius: Mokslas, 1986.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-01-11

Cited By / Share

Boberski, W. (2022). Architekt Abraham Würtzner (?). Przyczynek do dziejów wileńskiego baroku. Biuletyn Historii Sztuki, 83(3), 645–682. https://doi.org/10.36744/bhs.1062

Autorzy

Wojciech Boberski 

Warszawa, Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-3337-6149

Statystyki

Abstract views: 292
PDF downloads: 267