Architekt Abraham Würtzner (?). Przyczynek do dziejów wileńskiego baroku
Abstrakt
Artykuł jest próbą nakreślenia sylwetki architekta Abrahama, noszącego zapewne nazwisko Würtzner (przed 1700–1758). Źródła archiwalne zaświadczają, że pochodził z „Krajów Cesarskich”. Prawdopodobnie miał syna Ignacego, również architekta, a także krewnego, złotnika Johanna, który przybył do Wilna z Lidzbarka Warmińskiego. Potwierdzają one ponadto udział architekta Abrahama w powstaniu większości dzieł krzewiących idee Borrominiego i Guariniego, a wiązanych ostatnio z Glaubitzem lub z „anonimowym włoskim architektem”. Był on zatem autorem niezwykłych karmelickich budowli w Wilnie i w Głębokiem, wybudował wieże kościoła dominikanów na Łukiszkach, a także oryginalny kościół kolegium pijarów w Łużkach nieopodal Głębokiego (1742). Budował również w Mińsku oraz w Nowogródku. Jakkolwiek nie ma bezpośrednich odniesień do konkretnych realizacji, indywidualny styl architekta Abrahama pozwala rozważać jego autorstwo wobec szeregu budowli zarówno na terenie Wilna (fasady kościoła wizytek i kościoła franciszkanów, kościół augustianów), Mińska (fasady kościoła dominikanów i kościoła bernardynów, wieża przed kolegium jezuitów) i Nowogródka (cerkiew zamkowa?), jak i na prowincji, np. kościół farny w Iwieńcu czy pałac Radziwiłłów w Zdzięciole (1729–1731?).
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
Wilno, architektura, późny barok, wileńska odmiana architektury, Johann Christoph Glaubitz, Abraham Würtzner, Abraham Genu, dzwonnica kościoła Wszystkich Świętych w Wilnie, kościół karmelitów w Głębokiem, kościół pijarów w ŁużkachBibliografia
Aftanazy, Roman. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. T 1 Województwa mińskie, mścisławskie, połockie, witebskie. Wrocław: Ossolineum, 1991.
Google Scholar
Boberski, Wojciech. “Dzieje fary w Witebsku i jej architektoniczne przemiany.” W Sztuka Kresów Wschodnich, t. 4, redakcja Andrzej Betlej, Piotr Krasny, 35–60. Kraków: Oficyna Wydawnicza Text, 1999.
Google Scholar
Boberski, Wojciech. “Fontana Józef (1716 – ok.1772).” W Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, 125-126. München-Leipzig: K. G. Saur, 2004.
Google Scholar
Boberski, Wojciech. “Glaubitz, Johann Christoph.” W Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, 72–75. München-Leipzig: K. G. Saur, 2007.
Google Scholar
Boberski, Wojciech. “Jan Wilhelm Frezer, architekt wileński z 3 ćwierci XVIII wieku.” Przegląd Wschodni 7, z. 4 (2001): 1001–1026.
Google Scholar
Boberski, Wojciech. „Późnobarokowa cerkiew katedralna w Witebsku i jej rzymski pierwowzór.” Biuletyn Historii Sztuki 62, nr 1-2 (2000): 105–152.
Google Scholar
Boberski, Wojciech. „Maryjne sanktuarium karmelitów w Białyniczach. Architektura i sztuka Białoruskiej Częstochowy.” W Sztuka Kresów Wschodnich, t. 6, redakcja Andrzej Betlej, Piotr Krasny, 97–154. Kraków: Oficyna Wydawnicza Text, 2006.
Google Scholar
Boberski, Wojciech. „Z dziejów kościoła bernardynów w Witebsku.” Biuletyn Historii Sztuki 75, nr 3 (2013): 793–838.
Google Scholar
Drėma, Vladas i Stanisław, Lorentz, Laiškai / Listy. Wilno: Vilniaus Dailės Akademijos Leidykla, 1998.
Google Scholar
Drėma, Vladas. “Materiały do historii sztuki Wielkiego Księstwa Litewskiego, Jan Krzysztof Glaubitz, Jan Hedel, Jan Melich.” Biuletyn Historii Sztuki 41, nr 1 (1980): 63−64.
Google Scholar
Drėma, Vladas. Vilniaus Šv. Jono bažnyčia. Vilnius: R. Paknio leidykla, 1997.
Google Scholar
Frommel, Christoph L. Borromini e l'universo barocco. Redakcja Richard Bösel. Milano: Electa, 2000.
Google Scholar
Gabrus’, Tamara. Muravan’ia haraly. Sakral’naia arhitektura bielaruskaga baroka. Minsk: Uradżaj, 2001.
Google Scholar
Gabrus’, Tamara. “Staral’niki vilenskaga baroka” Nasza Viera, nr 4 (2001): 25–29.
Google Scholar
Głowacki, Kazimierz. “Kościół jezuicki w Dźwińsku – zapomniane dzieło F. B. Rastrellego.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 31, z. 2 (1986): 127–149.
Google Scholar
Gradowski, Michał i Agnieszka, Kasprzak-Miler. Złotnicy na ziemiach północnej Polski. Cz. 1: Województwo pomorskie, kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie. Warszawa: DiG, 2002.
Google Scholar
Guttmejer, Karol. Guido Antonio Longhi. Działalność architektoniczna w Polsce. Warszawa: Neriton, 2006.
Google Scholar
Hornung, Zbigniew. Problem rokoka w architekturze sakralnej XVIII wieku. Wrocław: Ossolineum, 1972.
Google Scholar
Ihnatowicz, Ireneusz. “Głębokie – miasteczko na Białorusi w XVIII wieku.” W Miasto – region – społeczeństwo. Studia ofiarowane profesorowi Andrzejowi Wyrobiszowi w sześćdziesiątą rocznicę Jego urodzin, redakcja Ewa Dubas-Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz, 93–100. Białystok: Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, 1992.
Google Scholar
Iwaszczonek, Aleksander. “Rola klasztoru Karmelitów Bosych w Głębokiem w dziejach miasta i regionu.” Krakowskie Pismo Kresowe 2 (2010): 53–82.
Google Scholar
Jakubowski, Melchior. “Głębokie.” W Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, redakcja Melchior Jakubowski, Maksymilian Sas, Filip Walczyna, 202–208. Warszawa, Muzeum Historii Polski, 2016.
Google Scholar
Kaladžinskaitė Auksė. “Twórcy wileńskiego baroku: architekt Joannes Valentinus Tobias de Dyderszteyn.” Biuletyn Historii Sztuki 73, nr 3–4 (2011): 415–437.
Google Scholar
Kałamajska-Saeed, Maria. “O jedności regionu kulturowego, czyli o wyższości sztuki nad polityką.” W Sztuka Kresów Wschodnich, Materiały sesji naukowej: Kraków, październik 1996, t. 3, redakcja Jan K., Ostrowski, 134–135. Kraków: Instytut Historii Sztuki UJ, Oficyna wydawnicza TEXT, 1998.
Google Scholar
Karpowicz, Mariusz. Antonio Paracca. Architetto del Rococò estremo. Valsolda: Comune di Valsolda, 2008.
Google Scholar
Karpowicz, Mariusz. Wileńska odmiana architektury XVIII wieku. Warszawa: Muzeum Pałac w Wilanowie, 2012.
Google Scholar
Karpowicz, Mariusz. “Wileńska odmiana architektury XVIII wieku.” Biuletyn Historii Sztuki 73, nr 3-4 (2011): 371–414.
Google Scholar
Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Redakcja Hieronim E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo Bernardynów “Calvarium”, 1985.
Google Scholar
Kowalczyk, Jerzy. “Guarino Guarini a późnobarokowa architektura w Polsce i na Litwie.”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 42, nr 3 (1997): 179–200.
Google Scholar
Kowalczyk, Jerzy. “Późnobarokowa architektura Wilna i jej europejskie związki.” Biuletyn Historii Sztuki 45, nr 2-3 (1993): 180–188.
Google Scholar
Kowalczyk, Jerzy. “Świątynie barokowe w Wilnie.” W Wileńska architektura sakralna doby baroku. Dewastacja i restauracja. Fotografie Kęstutis Stoškus, 15–36. Marburg-Warszawa: Herder-Institut, Instytut Sztuki PAN, 2005.
Google Scholar
Kowalczyk, Jerzy. “Wileńskie ołtarze późnobarokowe.” Biuletyn Historii Sztuki 73, nr 3-4 (2011): 359–370.
Google Scholar
Kozieł, Andrzej. „Marian Morelowski (1884–1963).”, Rocznik Historii Sztuki 36 (2011): 55–56.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. “Architekt kościoła w Berezweczu. (W związku z artykułem Piotra Bohdziewicza).” Biuletyn Historii Sztuki 46, nr 4 (1984): 395–396.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. „O architekturze wileńskiej.” Biuletyn Historii Sztuki 55, nr 2-3 (1993): 153–167
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. Materiały do historii wileńskiej architektury barokowej i rokoko¬wej.Warszawa: IS PAN, 1989.
Google Scholar
Scheffler, Wolfgang. Goldschmiede Ostpreussen. Daten, Werke, Zeichen. Berlin: de Gruyter, 1983.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110852813
Google Scholar
Wanat, Benignus Józef. Zakon Karmelitów Bosych w Polsce. Klasztory Karmelitów i Karmelitanek Bosych 1605–1975. Kraków: Wydawnictwo OO. Karmelitów Bosych, 1979.
Google Scholar
Zubovas, Vladimiras. Tomas Žebrauskas ir jo mokiniai. Vilnius: Mokslas, 1986.
Google Scholar
Autorzy
Wojciech BoberskiWarszawa, Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-3337-6149
Statystyki
Abstract views: 571PDF downloads: 392
Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Marta Boberska, Wojciech Boberski, Monaster Świętej Trójcy w Markowie pod Witebskiem , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 83 Nr 4 (2021): numer zwykły
- Stanisław Mossakowski, Wojciech Boberski, Jerzy Kowalczyk (1930-2018) , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 84 Nr 2 (2022)