Topos: dworzec
Etnografia małych kaszubskich stacji kolejowych
Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz
ag.bed@wp.plInstytut Antropologii, Uniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-8426-2483
Abstrakt
W artykule autorka analizuje społeczno-kulturową rolę małych kaszubskich stacji kolejowych, które pełniły funkcję nie tylko infrastruktury transportowej, lecz także miejsca zamieszkania pracowników kolei. Analiza opiera się na etnograficznym badaniu przestrzeni dworcowej jako taskscape – dynamicznego krajobrazu działań i relacji społecznych, inspirowanego fenomenologiczną koncepcją zamieszkiwania Martina Heideggera oraz antropologiczną teorią Tima Ingolda. Dworce, mimo zawieszenia linii kolejowej w 2000 roku, zachowują symboliczną i emocjonalną wartość, będąc miejscem wspomnień i społecznych praktyk. Przestrzeń ta łączyła sferę prywatną z publiczną, tworząc specyficzną wspólnotę, w którym codzienne działania, zapachy i dźwięki splatały życie zawodowe z domowym. Współczesne próby rewitalizacji dworców oraz ich adaptacja na potrzeby lokalnej społeczności potwierdzają ich trwałe znaczenie jako dziedzictwa kulturowego i przestrzeni spotkań społecznych. W tekście autorka podkreśla, że dworzec to nie tylko obiekt architektoniczny, należący do infrastruktury transportowej, lecz żywa, wielowymiarowa przestrzeń społeczna i symboliczna, ważna dla tożsamości lokalnej społeczności.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
dworzec, Kaszuby, taskscape, miejsce, dziedzictwoBibliografia
Alexander, Matthew, i Kathy Hamilton. „A «Placeful» Station? The Community Role in Place Making and Improving Hedonic Value at Local Railway Stations”. Transportation Research Part A: Policy and Practice 82 (2015): 65–77.
DOI: https://doi.org/10.1016/j.tra.2015.09.006
Google Scholar
Augé, Marc. Nie-miejsca: wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności. Przeł. Roman Chymkowski. Przedm. Wojciech Józef Burszta. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
Google Scholar
Barański, Janusz. Świat rzeczy. Zarys antropologiczny. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007.
Google Scholar
Bednarek, Agnieszka. „Dworzec – wykolejony dom. Próba oikologii z domieszką heterotopologii.” W Przestrzeń – literatura – doświadczenie. Z inspiracji geopoetyki, red. Tomasz Gęsina i Zbigniew Kadłubek, 68–84. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016.
Google Scholar
Bednarek-Bohdziewicz, Agnieszka. „Kolej, kolejarze” [hasło]. Kaszubopedia. Słownik kaszubskich symboli, pamięci i tradycji kultury. Dostęp online: https://kaszubopedia.pl/index.php/glossary/kolej-kolejarze/
Google Scholar
Buczyńska-Garewicz, Hanna. Miejsca, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni. Kraków: Universitas, 2006.
Google Scholar
Ceronetti, Guido. „Stacje kolejowe.” W: Drzewa bez Bogów, wybór, przeł. i wstęp Stanisław Kasprzysiak, 244–250. Kraków: Oficyna Literacka, 1995.
Google Scholar
Certeau de, Michel. Wynaleźć codzienność: sztuki działania, przeł. Katarzyna Thiel-Jańczuk. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2008.
Google Scholar
Conlin, Michel V., i Geoffrey R. Bird, red. Railway Heritage and Tourism: Global Perspectives. Bristol: Channel View Publications, 2014.
DOI: https://doi.org/10.21832/9781845414399
Google Scholar
Czaja, Dariusz. Znaki szczególne. Antropologia jako ćwiczenie duchowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.
Google Scholar
Czarnecki, Witold. „Społeczna rola kolei w małym miasteczku. Na przykładzie Starosielc.” W Obiekty kolejowe: układy przestrzenne, architektura, elementy techniki, red. Witold Czarnecki i Marek Proniewski. Białystok: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania, 2005.
Google Scholar
Ćwiek-Rogalska, Karolina. „Miasto na peryferiach. O czym opowiadają dworce kolejowe w Chebie?” Zeszyty Łużyckie 551 (2021): 81–93.
DOI: https://doi.org/10.32798/zl.806
Google Scholar
Darmach, Krystian. „Dziennik dworcowy. Łódź Fabryczna – Nowe Centrum Łodzi – Raport przebudowy – ‘Catalogus rereum’.” W Zapisywanie świata. W poszukiwaniu antropografii, 101–130. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2020.
DOI: https://doi.org/10.18778/8142-784-5
Google Scholar
Deoancă, Adrian. „(Dis)Connected Rail. Infrastructural Suspension and Phatic Politics in Romania.” Transfers 10, issue 2–3 (2020): 152–174.
DOI: https://doi.org/10.3167/TRANS.2020.1002312
Google Scholar
Fereński, Piotr Jakub. „Breslau Główny: sceny dworcowe.” Konteksty. Polska Sztuka Ludowa 301, nr 2 (2013): 47–52.
Google Scholar
Foucault, Michel. „Inne przestrzenie.” Przeł. Agnieszka Rejniak-Majewska. Teksty Drugie 6 (2005): 117–125.
Google Scholar
Gupta, Pallavi. “Broomscapes: Racial Capitalism, Waste, and Caste in Indian Railway Stations.” Ethnic and Racial Studies 45, no. 2 (2022): 235–256.
DOI: https://doi.org/10.1080/01419870.2021.1964557
Google Scholar
Heidegger, Martin. „Budować, mieszkać, myśleć.” Przeł. Krzysztof Michalski. Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja 18, nr 6 (1974): 137–152.
Google Scholar
Heidegger, Martin. Bycie i czas. Przeł., przedm. i przypisy Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994.
Google Scholar
Hengartner, Thomas. „Bahnhöfische Welten – Alltagskultur und städtische Kultur am Bahnhof.“ Collage. Zeitschrift für Planung, Umwelt und Städtebau 4 (2012): 22–24.
Google Scholar
Ingold, Tim. „Człowiek to czasownik.” Autoportret 45, nr 2 (2014): 4–9.
DOI: https://doi.org/10.1080/18626033.2014.931705
Google Scholar
Ingold, Tim. Splatać otwarty świat. Architektura, antropologia, design. Przeł. Ewa Klekot i Dorota Wąsik. Kraków: Instytut Architektury, 2018.
Google Scholar
Ingold, Tim. “The Temporality of the Landscape.” World Archaeology 25, no. 2 (1993): 152–174.
DOI: https://doi.org/10.1080/00438243.1993.9980235
Google Scholar
Jursz, Henryk. Koleją z Wrzeszcza na Kaszuby. Gdańsk: Wydawnictwo Region, 2013.
Google Scholar
Jursz, Henryk, i Piotr Odya. Kolejowym bajpasem z Trójmiasta do Kartuz. Gdańsk: Wydawnictwo Region, 2024.
Google Scholar
Kadłubek, Zbigniew. „Oikologia (inkarnując wiarę).” W Oikologia. Nauka o domu, red. Tadeusz Sławek, Aleksandra Kunce i Zbigniew Kadłubek. Katowice: SIW, 2013.
Google Scholar
Lipszyc, Adam. „Na placu. Widma przestrzeni.” Teksty Drugie 2 (2016): 72–86.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2016.2.5
Google Scholar
Lucas, Karen. “Transport and social exclusion: Where are we now?” Transport Policy 20 (2012): 105–113.
DOI: https://doi.org/10.1016/j.tranpol.2012.01.013
Google Scholar
Majbroda, Katarzyna. W relacjach, sieciach, splotach asamblaży. Wyobraźnia antropologii społeczno-kulturowej wobec aktualnego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2019.
Google Scholar
Orlik, Joanna. „Manifest dworcowy. Kilka słów o ukrytym potencjale.” Autoportret 2 (2003): 3–6.
Google Scholar
Piątkowski, Andrzej. „Geneza i rozwój sieci kolejowej w Prusach Zachodnich (1842–1914).” W Toruń i Pomorze pod władzą pruską. Materiały konferencji z 10–11 grudnia 1993 r. w Toruniu, red. Szczepan Wierzchosławski. Toruń: Towarzystwo Naukowe, 1995.
Google Scholar
Richards, Jeffrey, i John MacKenzie. The Railway: A Social History. Oxford–New York: Oxford University Press, 1988.
Google Scholar
Rudzki, Piotr Wiesław. „‘I tylko jedno jest zdarzenie: dworzec’: dworzec w pamięci Kazimierza Wierzyńskiego – motyw melancholii małomiejskiej.” Jednak Książki 1 (2014): 29–35.
Google Scholar
Smyrski, Łukasz. „Antropologia krajobrazu – na pograniczu dyscyplin.” Etnografia Polska 61, z. 1–2 (2017): 125–146.
Google Scholar
St John Thomas, David. The Country Railway. London: Frances Lincoln Limited, 2011.
Google Scholar
Tomasik, Wojciech. Ikona nowoczesności. Kolej w literaturze polskiej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007.
Google Scholar
Tramer, Karol. Ostre cięcie. Jak niszczono polską kolej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2019.
Google Scholar
Wala, Katarzyna. „Ułożyć świat na nowo. Rekonstrukcja koncepcji Tima Ingolda (cz. II).” Etnografia. Praktyki, teorie, doświadczenia 3 (2017): 303–329.
DOI: https://doi.org/10.4467/254395379EPT.17.014.9250
Google Scholar
Wesołowski, Jacek. „Między koleją a miastem.” Autoportret 3, nr 2 (2003): 12–15.
Google Scholar
Winskowski, Piotr. „Rozwój kolei – model przekształceń świata przemysłowego i architektury nowoczesnej.” W Obiekty kolejowe: układy przestrzenne, architektura, elementy techniki, red. Witold Czarnecki i Marek Proniewski, 71–84. Białystok: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania, 2005.
Google Scholar
Włodarczyk, Aneta. „Samotność w tłumie. Analiza przestrzeni dworca w świetle koncepcji nie-miejsc.” W Kolej na kolej. Pociąg, dworzec, poczekalnia w literaturze i refleksji humanistycznej, red. Kamila Gieba, Janusz Łastowiecki i Mirosława Szott, 257–262. Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, 2015.
Google Scholar
Wucherpfennig, Claudia. Bahnhof – (stadt)gesellschaftlicher Mikrokosmos im Wandel. Eine „neue kulturgeographische” Analyse. Oldenburg: BIS-Verlag, 2006.
Google Scholar
Autorzy
Agnieszka Bednarek-Bohdziewiczag.bed@wp.pl
Instytut Antropologii, Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-8426-2483
Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz – literaturoznawczyni i antropolożka kulturowa, doktorka nauk humanistycznych. Adiunktka w Instytucie Antropologii UG. Współpracowniczka Pomorskiego Centrum Badań nad Kulturą UG, członkini Instytutu Kaszubskiego, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego oraz Pomorskiego Towarzystwa Filozoficzno-Teologicznego. Autorka książki Homo capax, capax hominis. Z problematyki antropologicznej w późnej twórczości Adama Mickiewicza (2019, Nagroda Oddziału PAN w Gdańsku dla młodych naukowców).
Statystyki
Abstract views: 0PDF downloads: 0
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Inne teksty tego samego autora
- Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz, Niewdzięczność. Niepamięć. Nieczułość. Przypadek kaszubskich herstorii , Konteksty. Polska Sztuka Ludowa: Tom 340 Nr 1-2 (2023): Wdzięczność / SchulzFest / Chodząc w Tatry
- Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz, Nowsze oblicza Smãtka czy nieobliczalność Wëkrëkùsa? O (nie)gotowych strategiach tożsamościowych Kaszubek i Kaszubów , Konteksty. Polska Sztuka Ludowa: Tom 346 Nr 3 (2024): Aktualność muzeum / XIII Zakopiańskie Spotkania Antropologiczne

