Niewdzięczność. Niepamięć. Nieczułość. Przypadek kaszubskich herstorii
Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz
konteksty@ispan.plUniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-8426-2483
Abstrakt
Celem artykułu jest uchwycenie zmiany wrażliwości w dostrzeganiu i mówieniu o niektórych, zwłaszcza trudnych (często zignorowanych i wypartych) kaszubskich wątkach herstorycznych. W tekście przytaczam wybrane, najbardziej dyskutowane i rezonujące społecznie przykłady rehabilitacji, reinterpretacji, odpominania i upominania się o obecność kaszubskich kobiet na kartach wielkiej historii. Współczesne pokolenia szukają odpowiedniego języka, by wydobyć z niepamięci przemilczane i uciszone losy Kaszubek (jako przykład podaję m.in. działania rehabilitujące ostatnią słupszczankę spaloną na stosie oraz uwalniające od wtórnej wiktymizacji i stereotypowego pojęcia heroizmu opowiadanie o dramatycznych przeżyciach związanych z gwałtem wojennym dokonywanym przez żołnierzy Armii Czerwonej wiosną 1945 roku na Kaszubach). Współczesną empatyczną pamięć i wywoływanie pojedynczych kobiecych biografii czytam jako zadośćuczynną wdzięczność wobec przodkiń.
Słowa kluczowe:
Kaszuby, herstorie, antropologiaBibliografia
Bibliografia:
Google Scholar
Barnowski, Marcin. “Chcieli spalić czarownicę. Trafili do lęborskiego psychiatryka.” Głos Słupska, June 27, 2012: 7.
Google Scholar
Bojarska, Teresa. Na jednym płótnie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1974.
Google Scholar
Borowiak, Barbara, and Anna Miller. “Potencjał herstorii w przezwyciężaniu stereotypów.” In Spoglądając na stereotyp, edited by Robert Kusek, Joanna Sanetra-Szeliga, 101–118. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2014.
Google Scholar
Budzisz, Stasia. “Kaszubki w literaturze. Rozmowa z Martyną Bundą.” Kaszëbskô Paradnica. Podcast o Kaszubach, no. 2, October 10, 2022. https://www.youtube.com/watch?v=VoupJ3hABmw
Google Scholar
Bunda, Martyna. Kot niebieski. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2019.
Google Scholar
Bunda, Martyna. Nieczułość. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2017.
Google Scholar
Busler, Andrzej. “Krystyna Ceynowa (Hallmann) – główna bohaterka powieści Sprawy gminy Ceynowy Wandy Brzeskiej w świetle opinii pomorzoznawców.” Nasze Pomorze, no. 23 (2022): 177–190.
Google Scholar
Brzeska, Wanda. Sprawa gminy Ceynowy. Lwów–Warszawa: Książnica-Atlas, 1938.
Google Scholar
Cherezińska, Elżbieta. Sydonia. Słowo się rzekło. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2023.
Google Scholar
Chollet, Mona. Czarownice. Niezwyciężona siła kobiet. Translated by Sławomir Królak. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2019.
Google Scholar
Ciechorska-Kulesza, Karolina. “Ostatni świadkowie. Granica z lat 1920–1939 w pamięci biograficznej.” In Granica polsko-niemiecka na Pomorzu (1920–1939): historia – pamięć – ślady w przestrzeni, edited by Cezary Obracht-Prondzyński. Opole–Gdańsk: Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej, Instytut Kaszubski, 2022 [w druku].
Google Scholar
Czarnecka Dominika. “W służbie patriarchalnych schematów: figura kobieca w polskiej sztuce pomnikowej (1945–1956).” In Historia kobiet czy historie kobiet?, edited by Ewa Chabros, Agnieszka Klarman, 121–130. Wrocław–Warszawa: Wydawnictwo IPN, 2019.
Google Scholar
“Czarownice straszyły w Słupsku. Sabat Czarownic z Triną Papisten.” GP24.pl, August 26, 2018. https://gp24.pl/czarownice-straszyly-w-slupsku-sabat-czarownic-z-trina-papisten-zdjecia-wideo/ar/13441463
Google Scholar
Duda, Małgorzata. Sydonia von Borcke. Szczecin: Wydawnictwo dudowie.pl, 2017.
Google Scholar
Eisermann, Wilhelm. Aus Pommerns alter Zeit. Geschichtliche Einzelbilder für die Jugend Pommerns. Gollnow: C. Rind Nachfolder, 1930.
Google Scholar
Frankiewicz, Bogdan. Sydonia. Szczecin: Wydawnictwo Glob, 1986.
Google Scholar
Gender and War in Twentieth-Century Eastern Europe, edited by Maria Bucur, Nancy M. Wingfield. Bloomington-Indianapolis: Indiana University Press, 2006.
Google Scholar
Haas, Alfred. “Über das pommersche Hexenwesen im 16. und 17. Jahrhundert.” In Baltische Studien (Neue Folge), vol. 34, 158–202. Kiel, 1932.
Google Scholar
Hirsch, Marianne. Family Frames: Photography, Narrative and Postmemory. Cambridge–London: Harvard University Press, 1997.
Google Scholar
Hirszowicz, Maria, and Elżbieta Neyman. “Społeczne ramy niepamięci.” Kultura i Społeczeństwo, no. 3–4 (2001): 23–48.
Google Scholar
Jabłoński, Artur. “Myślę! Czuję! Decyduję!” Bliza 39, no. 1 (2021): 73–79.
Google Scholar
Jusianiec, Joanna. “Historie niesamowite, czyli… Katarzyny śmierć w płomieniach.” Dziennik Słupski, no. 16(95), 2000: 7.
Google Scholar
Kałwa, Dobrochna. “Herstoria mówiona w Polsce. Kilka uwag o feministycznych projektach oral history.” Wrocławski Rocznik Historii Mówionej 11 (2021): 8–21.
DOI: https://doi.org/10.26774/wrhm.283
Google Scholar
Karaś, Dorota. “Znieważył pamięć 600 tys. żołnierzy. Ambasador Rosji o nielegalnej rzeźbie.” Wyborcza.pl, October 17, 2013. https://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/7,35612,14787128,zniewazyl-pamiec-600-tys-zolnierzy-ambasador-rosji-o-nielegalnej.html
Google Scholar
“Komm Frau. Oświadczenie Jerzego Szumczyka.” Magazyn Szum, October 18, 2013. https://magazynszum.pl/komm-frau-oswiadczenie-jerzego-szumczyka/
Google Scholar
Koprowska-Głowacka, Anna. Czarownice z Pomorza i Kujaw. Gdynia: Wydawnictwo Region, 2012.
Google Scholar
Kuźma, Inga B., Edyta B. Pietrzak. “Herstoryczne porządki. Konflikt czy pluralizacja pamięci?” Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej 2, no. 18 (2020): 227–251.
DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2020.2.11
Google Scholar
Lamb, Christina. Nasze ciała, ich pole bitwy. Co wojna robi kobietom. Translated by Agnieszka Sobolewska. Kraków: Znak, 2022.
Google Scholar
Leociak Jacek. Wieczne strapienie. O kłamstwie, historii i kościele. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2020.
Google Scholar
Marecki, Zbigniew. “W Europie i USA nadszedł czas rehabilitacji czarownic. A u nas?” Głos Słupska, no. 200 (2015): VII.
Google Scholar
Mączka, Urszula. “Polowania na czarownice.” Gryf, no. 2 (1987): 10–12.
Google Scholar
Mączka, Urszula. “Oczarowała go dziewczyna...” Naji Gochë, no. 4 (2003): 22–23.
Google Scholar
Misakowski, Stanisław. Sydonia. Poemat historyczny. Posłowie Zygmunt Boras. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1970.
Google Scholar
Norwid, Cyprian Kamil. Pisma wszystkie, vol. II, edited by Julisz W. Gomulicki. Warszawa: PIW, 1971.
Google Scholar
Niezwykłe kobiety w moim życiu / Nadzwëczajné białczi w mòjim żëcym, edited by Barbara Kąkol. Kartuzy: Wydawnictwo Region, Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera, 2022.
Google Scholar
Nitkowska-Węglarz, Jolanta. Słupsk – miasto niezwykłe. Słupsk: Wydawnictwo Ośrodka Informacji Turystycznej i Promocji Miasta, 2001.
Google Scholar
“Ò niewinnëch dzéwczątkach nicht nie pamiãtô… Z Agnieszką Pettke rozmawia Eugeniusz Pryczkowski.” Pomerania, no. 4 (2018): 26–27.
Google Scholar
Orłowski, Hubert. “Przemoc – tabu – trauma ofiar. Wokół najnowszej opowieści Güntera Grassa.” Zeszyty Instytutu Zachodniego, no. 30 (2002).
Google Scholar
Ostrowska, Joanna. Przemilczane. Seksualna praca przymusowa w czasie II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2018.
Google Scholar
Pelica, Patrycja. “(Nie)winna.” In Nowobramskie Satori. Słupsk: ARW Lenart, 2021.
Google Scholar
Posmysz, Zofia. Do wolności, do śmierci, do życia. Warszawa: Wydawnictwo Von Borowiecky, 1996.
Google Scholar
Pryczkowski, Eugeniusz. Banino, Miszewo, Pępowo, Rębiechowo. Dzieje dramatyczne i piękne. Banino: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Akademia Kaszubska, 2018.
Google Scholar
“Ravensbrück. Gwałciciele z Armii Czerwonej.” edited by Joanna Lubecka. Historia z IPN. https://ipn.gov.pl/pl/historia-z-ipn/96717,Ravensbrck-Gwalciciele-z-Armii-Czerwonej.html
Google Scholar
Reinhold, Werner. Chronik der Stadt Stolp. Stolp: Hermann Kölling, 1861.
Google Scholar
Rewerenda, Magdalena. “Ciało, narracja, opór. Czarownice Jolanty Janiczak i Wiktora Rubina.” Czas Kultury, no. 2 (2021): 33–37.
Google Scholar
“Rzeźba przedstawiająca gwałt dowodem w sprawie. ASP: Artysta postawił ją na własne ryzyko.” TVN24 Pomorze, October 14, 2013. https://tvn24.pl/pomorze/rzezba-przedstawiajaca-gwalt-dowodem-w-sprawie-asp-artysta-postawil-ja-na-wlasne-ryzyko-ra362775-3446260
Google Scholar
Samp, Jerzy. Droga na Sabat. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1981.
Google Scholar
Sendyka, Roma. “Niepamięć albo o sytuowaniu wiedzy o formach pamiętania.” Teksty Drugie, no. 6 (2016): 250–267.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2016.6.14
Google Scholar
Sikora, Jarosław. “IV Sabat Czarownic.” Moje Miasto, no. 12+1, 2004: 12.
Google Scholar
Sobolewska, Anna. “Czarownice, egzorcyści i sędziowie Trybunału.” Czas Kultury, no. 2 (2021): 68–69.
Google Scholar
Słomczyński, Tomasz. “Blizna po żelazku. Gwałty na Kaszubkach.” Gazeta Wyborcza. Duży Format, January 20, 2020: 14–15.
Google Scholar
Słomczyński, Tomasz. Kaszëbë. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2021.
Google Scholar
Słomczyński, Tomasz. “Zbrodnia w Borucinie. Zmurszała pamięć.” WP.PL, November 19, 2020.
Google Scholar
Solnit, Rebecca. Matka wszystkich pytań. Translated by Barbara Kopeć-Umiastowska. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2021.
Google Scholar
“Steilneset Memorial w Vardo – muzeum upamiętniające łowy na czarownice.” Archemon.com, August 16, 2015. http://archemon.com/steilneset-memorial-w-vardo-muzeum-upamietniajace-lowy-na-czarownice/
Google Scholar
Stencel, Jarosław. “Baszta czarownic w Słupsku była postrachem dawnych mieszkańców.” Głos Słupska January 8, 2016: VII.
Google Scholar
Szczesiak, Edmund. Wyrwana z piekła. Gdańsk: Wydawnictwo Oskar, 2014.
Google Scholar
Szydłowska, Joanna. “Na uboczu słowa i pamięci. Narracja o przemocy seksualnej Rosjan wobec kobiet z Prus Wschodnich w polskim dyskursie pamięci po 1945 r.” Anthropos?, no. 25 (2016): 69–85.
Google Scholar
Ślubowski, Michał. Czarownice, mieszczki, pokutnice. Gdańskie szkice herstoryczne. Gdańsk: Marpress, 2020.
Google Scholar
“Tajemnica Baszty Czarownic.” Moje Miasto, no. 7, 2003: 14.
Google Scholar
Tęcza – mały wielki teatr. Monografia naukowa z okazji jubileuszu 75-lecia PTL Tęcza w Słupsku, edited by Karol Suszczyński. Słupsk–Białystok: Państwowy Teatr Lalki Tęcza w Słupsku, Akademia Teatralna im. A. Zelwerowicza w Warszawie Filia w Białymstoku, 2022.
Google Scholar
Tokarska-Bakir, Joanna. “Ganz Andere? Żyd jako czarownica i czarownica jako żyd w polskich i obcych źródłach etnograficznych, czyli jak czytać protokoły przesłuchań.” In Inny, inna, inne. O inności w kulturze, edited by Maria Janion, Claudia Snochowska-Gonzalez, Kazimiera Szczuka, 110–148. Warszawa: IBL PAN, 2004.
Google Scholar
Tomasik, Tomasz. Wojna – męskość – literatura. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, 2013.
Google Scholar
Tracz, Bogusław. “Gwałty, których skali i sadyzmu nie można sobie wyobrazić. Gehenna górnośląskich kobiet w 1945 r.” Przystanek Historia, January 15, 2021. https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/77779,Gwalty-ktorych-skali-i-sadyzmu-nie-mozna-sobie-wyobrazic-Gehenna-gornoslaskich-k.html
Google Scholar
Tu może być twoja śmierć. Wòjnowé wspòmnienia Kaszëbów z Gminë Żukòwò, edited by Eugeniusz Pryczkowski. Banino: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2022.
Google Scholar
“Was der Hexenturm in Stolp einst sah.” In Heimatkalender für Ostpommern auf das Jahr 1934, 49–56. Stolp: Delmanzosche Buchdruckerei, 1934.
Google Scholar
Wieliński, Bartosz T. “Trina Papisten. Czarownica zrehabilitowana.” Gazeta Wyborcza July 1, 2016. https://wyborcza.pl/7,75398,20332365,trina-papisten-czarownica-zrehabilitowana.html
Google Scholar
“W mroku zabobonu.” Moje Miasto, no. 8, 2002: 8.
Google Scholar
Wojna na Kaszubach. Pamięć polskich i niemieckich świadków, edited by Roland Borchers, Katarzyna Madoń-Mitzner. Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej, 2014.
Google Scholar
Wòjnowé wspòmnienia Kaszubów z Banina i okolic, edited by Eugeniusz Pryczkowski. Banino: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2021.
Google Scholar
Zaborowska, Maria. “O Wieży Czarownic nad rzeką Słupią i sądzie odbytym przed 257 laty nad tzw. czarownicą.” Zapiski Koszalińskie, vol. 1 (1958): 47–50.
Google Scholar
Żeromski, Stefan. Wiatr od morza. Kraków–Warszawa: Wydawnictwo J. Mortkowicza, Towarzystwo Wydawnicze, 1922.
Google Scholar
“Żołnierz radziecki gwałcący ciężarną kobietę. Kontrowersyjny pomnik w Gdańsku.” TVN24 Pomorze, October 13, 2013. https://tvn24.pl/pomorze/zolnierz-radziecki-gwalcacy-ciezarna-kobiete-kontrowersyjny-pomnik-w-gdansku-ra362576-3446127
Google Scholar
Film i teatr:
Google Scholar
Ale to już czasy stare (film), reż. Adam Ciborski, scenariusz Damroka Kwidzińska, 2009.
Google Scholar
Jutro będzie padać (film), reż. i scenariusz Sebastian Karaśkiewicz, produkcja: Fundacja Aby Chciało Się Chcieć, 2023.
Google Scholar
Trauma i tabu (film), reż. i scenariusz: Tomasz Słomczyński, produkcja: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2022.
Google Scholar
Nieczułość (spektakl), reż. Lena Frankiewicz, adaptacja i dramaturgia: Zuzanna Bojda, Teatr Wybrzeże, premiera: 12 listopada 2021.
Google Scholar
Autorzy
Agnieszka Bednarek-Bohdziewiczkonteksty@ispan.pl
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-8426-2483
Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz – doktor nauk humanistycznych, literaturoznawczyni i antropolożka kulturowa. Adiunktka w Zakładzie Etnologii Polski i Antropologii Historii w Instytucie Antropologii na Uniwersytecie Gdańskim. Współpracowniczka Pomorskiego Centrum Badań nad Kulturą UG, członkini Instytutu Kaszubskiego, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego oraz Pomorskiego Towarzystwa Filozoficzno-Teologicznego. Jej zainteresowania naukowe obejmują badania nad kulturą symboliczną (zwłaszcza religijnością w ujęciu postsekularnym), zagadnienie dziedzictwa kulturowego, a także antropologię literatury. Autorka książki Homo capax, capax hominis. Z problematyki antropologicznej w późnej twórczości Adama Mickiewicza (2019). Za tę publikację otrzymała Nagrodę Oddziału PAN w Gdańsku dla młodych naukowców za najlepszą pracę twórczą opublikowaną w 2019 roku.
Statystyki
Abstract views: 360PDF downloads: 92
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.