Niewdzięczność. Niepamięć. Nieczułość. Przypadek kaszubskich herstorii

Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz

konteksty@ispan.pl
Uniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-8426-2483

Abstrakt

Celem artykułu jest uchwycenie zmiany wrażliwości w dostrzeganiu i mówieniu o niektórych, zwłaszcza trudnych (często zignorowanych i wypartych) kaszubskich wątkach herstorycznych. W tekście przytaczam wybrane, najbardziej dyskutowane i rezonujące społecznie przykłady rehabilitacji, reinterpretacji, odpominania i upominania się o obecność kaszubskich kobiet na kartach wielkiej historii. Współczesne pokolenia szukają odpowiedniego języka, by wydobyć z niepamięci przemilczane i uciszone losy Kaszubek (jako przykład podaję m.in. działania rehabilitujące ostatnią słupszczankę spaloną na stosie oraz uwalniające od wtórnej wiktymizacji i stereotypowego pojęcia heroizmu opowiadanie o dramatycznych przeżyciach związanych z gwałtem wojennym dokonywanym przez żołnierzy Armii Czerwonej wiosną 1945 roku na Kaszubach). Współczesną empatyczną pamięć i wywoływanie pojedynczych kobiecych biografii czytam jako zadośćuczynną wdzięczność wobec przodkiń.


Słowa kluczowe:

Kaszuby, herstorie, antropologia

Bibliografia:
  Google Scholar

Barnowski, Marcin. “Chcieli spalić czarownicę. Trafili do lęborskiego psychiatryka.” Głos Słupska, June 27, 2012: 7.
  Google Scholar

Bojarska, Teresa. Na jednym płótnie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1974.
  Google Scholar

Borowiak, Barbara, and Anna Miller. “Potencjał herstorii w przezwyciężaniu stereotypów.” In Spoglądając na stereotyp, edited by Robert Kusek, Joanna Sanetra-Szeliga, 101–118. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2014.
  Google Scholar

Budzisz, Stasia. “Kaszubki w literaturze. Rozmowa z Martyną Bundą.” Kaszëbskô Paradnica. Podcast o Kaszubach, no. 2, October 10, 2022. https://www.youtube.com/watch?v=VoupJ3hABmw
  Google Scholar

Bunda, Martyna. Kot niebieski. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2019.
  Google Scholar

Bunda, Martyna. Nieczułość. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2017.
  Google Scholar

Busler, Andrzej. “Krystyna Ceynowa (Hallmann) – główna bohaterka powieści Sprawy gminy Ceynowy Wandy Brzeskiej w świetle opinii pomorzoznawców.” Nasze Pomorze, no. 23 (2022): 177–190.
  Google Scholar

Brzeska, Wanda. Sprawa gminy Ceynowy. Lwów–Warszawa: Książnica-Atlas, 1938.
  Google Scholar

Cherezińska, Elżbieta. Sydonia. Słowo się rzekło. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2023.
  Google Scholar

Chollet, Mona. Czarownice. Niezwyciężona siła kobiet. Translated by Sławomir Królak. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2019.
  Google Scholar

Ciechorska-Kulesza, Karolina. “Ostatni świadkowie. Granica z lat 1920–1939 w pamięci biograficznej.” In Granica polsko-niemiecka na Pomorzu (1920–1939): historia – pamięć – ślady w przestrzeni, edited by Cezary Obracht-Prondzyński. Opole–Gdańsk: Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej, Instytut Kaszubski, 2022 [w druku].
  Google Scholar

Czarnecka Dominika. “W służbie patriarchalnych schematów: figura kobieca w polskiej sztuce pomnikowej (1945–1956).” In Historia kobiet czy historie kobiet?, edited by Ewa Chabros, Agnieszka Klarman, 121–130. Wrocław–Warszawa: Wydawnictwo IPN, 2019.
  Google Scholar

“Czarownice straszyły w Słupsku. Sabat Czarownic z Triną Papisten.” GP24.pl, August 26, 2018. https://gp24.pl/czarownice-straszyly-w-slupsku-sabat-czarownic-z-trina-papisten-zdjecia-wideo/ar/13441463
  Google Scholar

Duda, Małgorzata. Sydonia von Borcke. Szczecin: Wydawnictwo dudowie.pl, 2017.
  Google Scholar

Eisermann, Wilhelm. Aus Pommerns alter Zeit. Geschichtliche Einzelbilder für die Jugend Pommerns. Gollnow: C. Rind Nachfolder, 1930.
  Google Scholar

Frankiewicz, Bogdan. Sydonia. Szczecin: Wydawnictwo Glob, 1986.
  Google Scholar

Gender and War in Twentieth-Century Eastern Europe, edited by Maria Bucur, Nancy M. Wingfield. Bloomington-Indianapolis: Indiana University Press, 2006.
  Google Scholar

Haas, Alfred. “Über das pommersche Hexenwesen im 16. und 17. Jahrhundert.” In Baltische Studien (Neue Folge), vol. 34, 158–202. Kiel, 1932.
  Google Scholar

Hirsch, Marianne. Family Frames: Photography, Narrative and Postmemory. Cambridge–London: Harvard University Press, 1997.
  Google Scholar

Hirszowicz, Maria, and Elżbieta Neyman. “Społeczne ramy niepamięci.” Kultura i Społeczeństwo, no. 3–4 (2001): 23–48.
  Google Scholar

Jabłoński, Artur. “Myślę! Czuję! Decyduję!” Bliza 39, no. 1 (2021): 73–79.
  Google Scholar

Jusianiec, Joanna. “Historie niesamowite, czyli… Katarzyny śmierć w płomieniach.” Dziennik Słupski, no. 16(95), 2000: 7.
  Google Scholar

Kałwa, Dobrochna. “Herstoria mówiona w Polsce. Kilka uwag o feministycznych projektach oral history.” Wrocławski Rocznik Historii Mówionej 11 (2021): 8–21.
DOI: https://doi.org/10.26774/wrhm.283   Google Scholar

Karaś, Dorota. “Znieważył pamięć 600 tys. żołnierzy. Ambasador Rosji o nielegalnej rzeźbie.” Wyborcza.pl, October 17, 2013. https://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/7,35612,14787128,zniewazyl-pamiec-600-tys-zolnierzy-ambasador-rosji-o-nielegalnej.html
  Google Scholar

“Komm Frau. Oświadczenie Jerzego Szumczyka.” Magazyn Szum, October 18, 2013. https://magazynszum.pl/komm-frau-oswiadczenie-jerzego-szumczyka/
  Google Scholar

Koprowska-Głowacka, Anna. Czarownice z Pomorza i Kujaw. Gdynia: Wydawnictwo Region, 2012.
  Google Scholar

Kuźma, Inga B., Edyta B. Pietrzak. “Herstoryczne porządki. Konflikt czy pluralizacja pamięci?” Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej 2, no. 18 (2020): 227–251.
DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2020.2.11   Google Scholar

Lamb, Christina. Nasze ciała, ich pole bitwy. Co wojna robi kobietom. Translated by Agnieszka Sobolewska. Kraków: Znak, 2022.
  Google Scholar

Leociak Jacek. Wieczne strapienie. O kłamstwie, historii i kościele. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2020.
  Google Scholar

Marecki, Zbigniew. “W Europie i USA nadszedł czas rehabilitacji czarownic. A u nas?” Głos Słupska, no. 200 (2015): VII.
  Google Scholar

Mączka, Urszula. “Polowania na czarownice.” Gryf, no. 2 (1987): 10–12.
  Google Scholar

Mączka, Urszula. “Oczarowała go dziewczyna...” Naji Gochë, no. 4 (2003): 22–23.
  Google Scholar

Misakowski, Stanisław. Sydonia. Poemat historyczny. Posłowie Zygmunt Boras. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1970.
  Google Scholar

Norwid, Cyprian Kamil. Pisma wszystkie, vol. II, edited by Julisz W. Gomulicki. Warszawa: PIW, 1971.
  Google Scholar

Niezwykłe kobiety w moim życiu / Nadzwëczajné białczi w mòjim żëcym, edited by Barbara Kąkol. Kartuzy: Wydawnictwo Region, Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera, 2022.
  Google Scholar

Nitkowska-Węglarz, Jolanta. Słupsk – miasto niezwykłe. Słupsk: Wydawnictwo Ośrodka Informacji Turystycznej i Promocji Miasta, 2001.
  Google Scholar

“Ò niewinnëch dzéwczątkach nicht nie pamiãtô… Z Agnieszką Pettke rozmawia Eugeniusz Pryczkowski.” Pomerania, no. 4 (2018): 26–27.
  Google Scholar

Orłowski, Hubert. “Przemoc – tabu – trauma ofiar. Wokół najnowszej opowieści Güntera Grassa.” Zeszyty Instytutu Zachodniego, no. 30 (2002).
  Google Scholar

Ostrowska, Joanna. Przemilczane. Seksualna praca przymusowa w czasie II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2018.
  Google Scholar

Pelica, Patrycja. “(Nie)winna.” In Nowobramskie Satori. Słupsk: ARW Lenart, 2021.
  Google Scholar

Posmysz, Zofia. Do wolności, do śmierci, do życia. Warszawa: Wydawnictwo Von Borowiecky, 1996.
  Google Scholar

Pryczkowski, Eugeniusz. Banino, Miszewo, Pępowo, Rębiechowo. Dzieje dramatyczne i piękne. Banino: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Akademia Kaszubska, 2018.
  Google Scholar

“Ravensbrück. Gwałciciele z Armii Czerwonej.” edited by Joanna Lubecka. Historia z IPN. https://ipn.gov.pl/pl/historia-z-ipn/96717,Ravensbrck-Gwalciciele-z-Armii-Czerwonej.html
  Google Scholar

Reinhold, Werner. Chronik der Stadt Stolp. Stolp: Hermann Kölling, 1861.
  Google Scholar

Rewerenda, Magdalena. “Ciało, narracja, opór. Czarownice Jolanty Janiczak i Wiktora Rubina.” Czas Kultury, no. 2 (2021): 33–37.
  Google Scholar

“Rzeźba przedstawiająca gwałt dowodem w sprawie. ASP: Artysta postawił ją na własne ryzyko.” TVN24 Pomorze, October 14, 2013. https://tvn24.pl/pomorze/rzezba-przedstawiajaca-gwalt-dowodem-w-sprawie-asp-artysta-postawil-ja-na-wlasne-ryzyko-ra362775-3446260
  Google Scholar

Samp, Jerzy. Droga na Sabat. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1981.
  Google Scholar

Sendyka, Roma. “Niepamięć albo o sytuowaniu wiedzy o formach pamiętania.” Teksty Drugie, no. 6 (2016): 250–267.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2016.6.14   Google Scholar

Sikora, Jarosław. “IV Sabat Czarownic.” Moje Miasto, no. 12+1, 2004: 12.
  Google Scholar

Sobolewska, Anna. “Czarownice, egzorcyści i sędziowie Trybunału.” Czas Kultury, no. 2 (2021): 68–69.
  Google Scholar

Słomczyński, Tomasz. “Blizna po żelazku. Gwałty na Kaszubkach.” Gazeta Wyborcza. Duży Format, January 20, 2020: 14–15.
  Google Scholar

Słomczyński, Tomasz. Kaszëbë. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2021.
  Google Scholar

Słomczyński, Tomasz. “Zbrodnia w Borucinie. Zmurszała pamięć.” WP.PL, November 19, 2020.
  Google Scholar

Solnit, Rebecca. Matka wszystkich pytań. Translated by Barbara Kopeć-Umiastowska. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2021.
  Google Scholar

“Steilneset Memorial w Vardo – muzeum upamiętniające łowy na czarownice.” Archemon.com, August 16, 2015. http://archemon.com/steilneset-memorial-w-vardo-muzeum-upamietniajace-lowy-na-czarownice/
  Google Scholar

Stencel, Jarosław. “Baszta czarownic w Słupsku była postrachem dawnych mieszkańców.” Głos Słupska January 8, 2016: VII.
  Google Scholar

Szczesiak, Edmund. Wyrwana z piekła. Gdańsk: Wydawnictwo Oskar, 2014.
  Google Scholar

Szydłowska, Joanna. “Na uboczu słowa i pamięci. Narracja o przemocy seksualnej Rosjan wobec kobiet z Prus Wschodnich w polskim dyskursie pamięci po 1945 r.” Anthropos?, no. 25 (2016): 69–85.
  Google Scholar

Ślubowski, Michał. Czarownice, mieszczki, pokutnice. Gdańskie szkice herstoryczne. Gdańsk: Marpress, 2020.
  Google Scholar

“Tajemnica Baszty Czarownic.” Moje Miasto, no. 7, 2003: 14.
  Google Scholar

Tęcza – mały wielki teatr. Monografia naukowa z okazji jubileuszu 75-lecia PTL Tęcza w Słupsku, edited by Karol Suszczyński. Słupsk–Białystok: Państwowy Teatr Lalki Tęcza w Słupsku, Akademia Teatralna im. A. Zelwerowicza w Warszawie Filia w Białymstoku, 2022.
  Google Scholar

Tokarska-Bakir, Joanna. “Ganz Andere? Żyd jako czarownica i czarownica jako żyd w polskich i obcych źródłach etnograficznych, czyli jak czytać protokoły przesłuchań.” In Inny, inna, inne. O inności w kulturze, edited by Maria Janion, Claudia Snochowska-Gonzalez, Kazimiera Szczuka, 110–148. Warszawa: IBL PAN, 2004.
  Google Scholar

Tomasik, Tomasz. Wojna – męskość – literatura. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, 2013.
  Google Scholar

Tracz, Bogusław. “Gwałty, których skali i sadyzmu nie można sobie wyobrazić. Gehenna górnośląskich kobiet w 1945 r.” Przystanek Historia, January 15, 2021. https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/77779,Gwalty-ktorych-skali-i-sadyzmu-nie-mozna-sobie-wyobrazic-Gehenna-gornoslaskich-k.html
  Google Scholar

Tu może być twoja śmierć. Wòjnowé wspòmnienia Kaszëbów z Gminë Żukòwò, edited by Eugeniusz Pryczkowski. Banino: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2022.
  Google Scholar

“Was der Hexenturm in Stolp einst sah.” In Heimatkalender für Ostpommern auf das Jahr 1934, 49–56. Stolp: Delmanzosche Buchdruckerei, 1934.
  Google Scholar

Wieliński, Bartosz T. “Trina Papisten. Czarownica zrehabilitowana.” Gazeta Wyborcza July 1, 2016. https://wyborcza.pl/7,75398,20332365,trina-papisten-czarownica-zrehabilitowana.html
  Google Scholar

“W mroku zabobonu.” Moje Miasto, no. 8, 2002: 8.
  Google Scholar

Wojna na Kaszubach. Pamięć polskich i niemieckich świadków, edited by Roland Borchers, Katarzyna Madoń-Mitzner. Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej, 2014.
  Google Scholar

Wòjnowé wspòmnienia Kaszubów z Banina i okolic, edited by Eugeniusz Pryczkowski. Banino: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2021.
  Google Scholar

Zaborowska, Maria. “O Wieży Czarownic nad rzeką Słupią i sądzie odbytym przed 257 laty nad tzw. czarownicą.” Zapiski Koszalińskie, vol. 1 (1958): 47–50.
  Google Scholar

Żeromski, Stefan. Wiatr od morza. Kraków–Warszawa: Wydawnictwo J. Mortkowicza, Towarzystwo Wydawnicze, 1922.
  Google Scholar

“Żołnierz radziecki gwałcący ciężarną kobietę. Kontrowersyjny pomnik w Gdańsku.” TVN24 Pomorze, October 13, 2013. https://tvn24.pl/pomorze/zolnierz-radziecki-gwalcacy-ciezarna-kobiete-kontrowersyjny-pomnik-w-gdansku-ra362576-3446127
  Google Scholar

Film i teatr:
  Google Scholar

Ale to już czasy stare (film), reż. Adam Ciborski, scenariusz Damroka Kwidzińska, 2009.
  Google Scholar

Jutro będzie padać (film), reż. i scenariusz Sebastian Karaśkiewicz, produkcja: Fundacja Aby Chciało Się Chcieć, 2023.
  Google Scholar

Trauma i tabu (film), reż. i scenariusz: Tomasz Słomczyński, produkcja: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2022.
  Google Scholar

Nieczułość (spektakl), reż. Lena Frankiewicz, adaptacja i dramaturgia: Zuzanna Bojda, Teatr Wybrzeże, premiera: 12 listopada 2021.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2023-10-25

Cited By / Share

Bednarek-Bohdziewicz, A. (2023) „Niewdzięczność. Niepamięć. Nieczułość. Przypadek kaszubskich herstorii ”, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 340(1-2), s. 131–142. doi: 10.36744/k.1620.

Autorzy

Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz 
konteksty@ispan.pl
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-8426-2483

Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz – doktor nauk humanistycznych, literaturoznawczyni i antropolożka kulturowa. Adiunktka w Zakładzie Etnologii Polski i Antropologii Historii w Instytucie Antropologii na Uniwersytecie Gdańskim. Współpracowniczka Pomorskiego Centrum Badań nad Kulturą UG, członkini Instytutu Kaszubskiego, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego oraz Pomorskiego Towarzystwa Filozoficzno-Teologicznego. Jej zainteresowania naukowe obejmują badania nad kulturą symboliczną (zwłaszcza religijnością w ujęciu postsekularnym), zagadnienie dziedzictwa kulturowego, a także antropologię literatury. Autorka książki Homo capax, capax hominis. Z problematyki antropologicznej w późnej twórczości Adama Mickiewicza (2019). Za tę publikację otrzymała Nagrodę Oddziału PAN w Gdańsku dla młodych naukowców za najlepszą pracę twórczą opublikowaną w 2019 roku.



Statystyki

Abstract views: 360
PDF downloads: 92