Problem autorstwa i projektów kościoła jezuitów (obecnie kolegiaty farnej) w Poznaniu
Abstrakt
Tekst dotyczy skomplikowanych dziejów budowy dawnego kościoła jezuitów w Poznaniu. Chociaż badania nad tym ważnym dziełem architektury trwają od dwudziestolecia międzywojennego, to rozpoznanie poszczególnych faz budowy tej świątyni i autorstwo pierwotnego projektu jak i jego licznych modyfikacji jest nadal dyskusyjne. Przedmiotem niniejszego tekstu jest próba krytycznego spojrzenia na kwestie pierwszego projektu kościoła jezuitów w Poznaniu oraz jego autorstwa i późniejszych projektów tej świątyni i ich twórców. Pierwszy projekt świątyni był zapewne projektem „wzorcowym” opracowanym w Rzymie, którego modyfikację do lokalnych warunków przeprowadził znany krakowski budowniczy Tomasso Poncino, który zapewne w związku z popełnionymi błędami przy zakładaniu fundamentów został odsunięty od budowy, a jego miejsce zajął zakonny budowniczy Wojciech Przybyłkowicz, który prowadził budowę świątyni. Zasadniczy zwrot w dziejach jezuickiej fabryki nastąpił w momencie objęcia stanowiska rektora poznańskiego kolegium przez Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego, biegłego w matematyce teoretyka architektury, którego awangardowe projekty poparte studiami nad architekturą Rzymu realizował zakonny budowniczy Wojciech Abramowicz. Został on prefektem fabryki, a po śmierci Wąsowskiego (zm. 1687) kierował samodzielnie pracami budowlanymi. Ostateczny kształt jezuickiej świątyni nadał Jan Catenazzi. Śladem zmian na przestrzeni blisko osiemdziesięciu lat trwania budowy są zachowane w zbiorach Biblioteki Narodowej w Paryżu i Archiwum Towarzystwa Jezusowego w Rzymie projekty.
Słowa kluczowe:
kościół jezuitów w Poznaniu, architektura jezuitów w Polsce, Tomasso Poncino, Jan Catenazzi, Wojciech Przybyłkowicz, Wojciech Abramowicz, Bartłomiej Nataniel WąsowskiBibliografia
Baranowski, Jerzy. Bartłomiej Nataniel Wąsowski jako teoretyk i architekt XVII wieku. Wrocław: Ossolineum 1975.
Google Scholar
Betlej, Andrzej. “Jesuits Architecture in Polish-Lithuanian Commonwealth in 1564–1772.” W La Arquitectura Jesuítica, redakcja María Isabel Álvaro, 277–303. Saragossa: Instituto Fernando El Católico, 2011.
Google Scholar
Betlej, Andrzej. “Niech przyjdzie tu Witruwiusz wraz ze swoim następcami. Kilka uwag na temat kościoła Jezuitów w Ostrogu.” Roczniki Humanistyczne KUL. Historia Sztuki 54 (2006): 189–224.
Google Scholar
Karpowicz, Mariusz. Tomasz Poncino (ok. 1590–1659). Architekt pałacu kieleckiego. Kielce: Muzeum Narodowe w Kielcach, 2002.
Google Scholar
Kurzej, Michał. Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce. Kraków: Studio Wydawnicze DodoEditor, 2018.
Google Scholar
Kusztelski, Andrzej. “Zespół kolegium jezuickiego w Poznaniu. Układ przestrzenny i architektura.” W Wokół jezuickiej fundacji uniwersytetu z 1611 roku, redakcja Dorota Żołądź-Strzelczyk, Rafał Witkowski, 125–139. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2011.
Google Scholar
Kusztelski, Andrzej. “Pierwsze kolegium jezuickie w Poznaniu.” Kronika Miasta Poznania 65, nr 4 (1997): 228–255.
Google Scholar
Linette, Eugeniusz. Jan Catenazzi i jego dzieło w Wielkopolsce. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1973.
Google Scholar
Małkiewicz, Adam. “Bartlomeo Nataniele Wąsowski e l’architettura Italiano. Un viaggio Italiano di Wąsowski nel 1655 e la sua attività trattatista e architetto.” W Atti del convegno italo-polacco ‘Viaggio in Italia e viaggio in Polonia’ organizzato dall’istituto di storia dell’Università Jagellonica di Cracovia dal 19 al 20 Ottobre 1992 in occasione del cinquecentesimo anniversario della scoperta dell’america, redakcja Danuta Quirini-Popławska, 129–143. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1994.
Google Scholar
Małkiewicz, Adam. “Udział Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego w budowie kościoła kolegium jezuitów (obecnie farnego) w Poznaniu.” Folia Historiae Artium 26 (1990): 87–114.
Google Scholar
Paszenda, Jerzy. “Bartłomieja Wąsowskiego własnoręczne projekty dla Poznania, Jarosławia i Lwowa.” Biuletyn Historii Sztuki 49, nr 3-4 (1987): 251–258.
Google Scholar
Paszenda, Jerzy. Budowle jezuickie w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 2000.
Google Scholar
Pietrzyk, Zdzisław. “Relacja z podróży jezuity Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego.” W Staropolskie podróżowanie, redakcja Bogdan Rok, Franciszek Wolański, 263–270. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2016.
Google Scholar
Prokop, Krzysztof R. Fabrica ecclesiae. Budowa i utrzymanie katolickich miejsc kultu w diecezji krakowskiej w czasach nowożytnych. Warszawa-Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 2011.
Google Scholar
Ptak, Anna. “Stan badań nad życiem i twórczością Karla Dankwarta (Carolusa Tanquarda),” W Willmann i inni. Malarstwo, rysunek i grafika na Śląsku i w krajach ościennych w XVII i XVIII wieku, redakcja Andrzej Kozieł, Beata Lejman, 176–181. Wrocław: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, Oddział Wrocławski Stowarzyszenia Historyków Sztuki, 2002.
Google Scholar
Ptak-Gusin, Anna. “Między Śląskiem a Małopolską. Podróże artystyczne Karola Dankwarta”, w: Między Wrocławiem a Lwowem. Sztuka na Śląsku, w Małopolsce i na Rusi Koronnej w czasach nowożytnych, redakcja Andrzej Betlej, Katarzyna Brzezina-Scheuerer, Piotr Oszczanowski, 193–199. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2011.
Google Scholar
Stankiewicz, Aleksander. “Zagraniczni muratorzy i architekci w Poznaniu w pierwszej połowie XVII wieku.” W Wędrowanie sztuki, redakcja Artur Badach, Katarzyna Chrudzimska-Uhera, 7–18. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2018.
Google Scholar
Stankiewicz, Aleksander. “Uwagi na temat twórczości architektonicznej Jana Catenazziego.” Quart 12, nr 4 (2017): 3–27.
Google Scholar
Stankiewicz, Aleksander. “Architektura pałacu biskupów krakowskich w Kielcach w wieku XVII.” Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 31 (2016): 65–98.
Google Scholar
Wardzyński, Michał. “Barokowa odbudowa kościoła konwentualnego paulinów na Jasnej Górze (1690–1696) na tle działalności północnolombardzkich warsztatów budowlano-stiukatorskich w Europie Środkowej.” Studia Claromontana 26 (2008): 415–456.
Google Scholar
Wujewski, Tomasz. “Tomasza Poncino związki z Wielkopolską.” Kronika Miasta Poznania – Raptularz Poznański 2003: 16–30.
Google Scholar
Autorzy
Andrzej KusztelskiWarszawa, Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-3506-0404
Statystyki
Abstract views: 348PDF downloads: 336
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
