Problem autorstwa i projektów kościoła jezuitów (obecnie kolegiaty farnej) w Poznaniu
Abstrakt
Tekst dotyczy skomplikowanych dziejów budowy dawnego kościoła jezuitów w Poznaniu. Chociaż badania nad tym ważnym dziełem architektury trwają od dwudziestolecia międzywojennego, to rozpoznanie poszczególnych faz budowy tej świątyni i autorstwo pierwotnego projektu jak i jego licznych modyfikacji jest nadal dyskusyjne. Przedmiotem niniejszego tekstu jest próba krytycznego spojrzenia na kwestie pierwszego projektu kościoła jezuitów w Poznaniu oraz jego autorstwa i późniejszych projektów tej świątyni i ich twórców. Pierwszy projekt świątyni był zapewne projektem „wzorcowym” opracowanym w Rzymie, którego modyfikację do lokalnych warunków przeprowadził znany krakowski budowniczy Tomasso Poncino, który zapewne w związku z popełnionymi błędami przy zakładaniu fundamentów został odsunięty od budowy, a jego miejsce zajął zakonny budowniczy Wojciech Przybyłkowicz, który prowadził budowę świątyni. Zasadniczy zwrot w dziejach jezuickiej fabryki nastąpił w momencie objęcia stanowiska rektora poznańskiego kolegium przez Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego, biegłego w matematyce teoretyka architektury, którego awangardowe projekty poparte studiami nad architekturą Rzymu realizował zakonny budowniczy Wojciech Abramowicz. Został on prefektem fabryki, a po śmierci Wąsowskiego (zm. 1687) kierował samodzielnie pracami budowlanymi. Ostateczny kształt jezuickiej świątyni nadał Jan Catenazzi. Śladem zmian na przestrzeni blisko osiemdziesięciu lat trwania budowy są zachowane w zbiorach Biblioteki Narodowej w Paryżu i Archiwum Towarzystwa Jezusowego w Rzymie projekty.
Słowa kluczowe:
kościół jezuitów w Poznaniu, architektura jezuitów w Polsce, Tomasso Poncino, Jan Catenazzi, Wojciech Przybyłkowicz, Wojciech Abramowicz, Bartłomiej Nataniel WąsowskiBibliografia
Baranowski, Jerzy. Bartłomiej Nataniel Wąsowski jako teoretyk i architekt XVII wieku. Wrocław: Ossolineum 1975.
Google Scholar
Betlej, Andrzej. “Jesuits Architecture in Polish-Lithuanian Commonwealth in 1564–1772.” W La Arquitectura Jesuítica, redakcja María Isabel Álvaro, 277–303. Saragossa: Instituto Fernando El Católico, 2011.
Google Scholar
Betlej, Andrzej. “Niech przyjdzie tu Witruwiusz wraz ze swoim następcami. Kilka uwag na temat kościoła Jezuitów w Ostrogu.” Roczniki Humanistyczne KUL. Historia Sztuki 54 (2006): 189–224.
Google Scholar
Karpowicz, Mariusz. Tomasz Poncino (ok. 1590–1659). Architekt pałacu kieleckiego. Kielce: Muzeum Narodowe w Kielcach, 2002.
Google Scholar
Kurzej, Michał. Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce. Kraków: Studio Wydawnicze DodoEditor, 2018.
Google Scholar
Kusztelski, Andrzej. “Zespół kolegium jezuickiego w Poznaniu. Układ przestrzenny i architektura.” W Wokół jezuickiej fundacji uniwersytetu z 1611 roku, redakcja Dorota Żołądź-Strzelczyk, Rafał Witkowski, 125–139. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2011.
Google Scholar
Kusztelski, Andrzej. “Pierwsze kolegium jezuickie w Poznaniu.” Kronika Miasta Poznania 65, nr 4 (1997): 228–255.
Google Scholar
Linette, Eugeniusz. Jan Catenazzi i jego dzieło w Wielkopolsce. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1973.
Google Scholar
Małkiewicz, Adam. “Bartlomeo Nataniele Wąsowski e l’architettura Italiano. Un viaggio Italiano di Wąsowski nel 1655 e la sua attività trattatista e architetto.” W Atti del convegno italo-polacco ‘Viaggio in Italia e viaggio in Polonia’ organizzato dall’istituto di storia dell’Università Jagellonica di Cracovia dal 19 al 20 Ottobre 1992 in occasione del cinquecentesimo anniversario della scoperta dell’america, redakcja Danuta Quirini-Popławska, 129–143. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1994.
Google Scholar
Małkiewicz, Adam. “Udział Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego w budowie kościoła kolegium jezuitów (obecnie farnego) w Poznaniu.” Folia Historiae Artium 26 (1990): 87–114.
Google Scholar
Paszenda, Jerzy. “Bartłomieja Wąsowskiego własnoręczne projekty dla Poznania, Jarosławia i Lwowa.” Biuletyn Historii Sztuki 49, nr 3-4 (1987): 251–258.
Google Scholar
Paszenda, Jerzy. Budowle jezuickie w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 2000.
Google Scholar
Pietrzyk, Zdzisław. “Relacja z podróży jezuity Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego.” W Staropolskie podróżowanie, redakcja Bogdan Rok, Franciszek Wolański, 263–270. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2016.
Google Scholar
Prokop, Krzysztof R. Fabrica ecclesiae. Budowa i utrzymanie katolickich miejsc kultu w diecezji krakowskiej w czasach nowożytnych. Warszawa-Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 2011.
Google Scholar
Ptak, Anna. “Stan badań nad życiem i twórczością Karla Dankwarta (Carolusa Tanquarda),” W Willmann i inni. Malarstwo, rysunek i grafika na Śląsku i w krajach ościennych w XVII i XVIII wieku, redakcja Andrzej Kozieł, Beata Lejman, 176–181. Wrocław: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, Oddział Wrocławski Stowarzyszenia Historyków Sztuki, 2002.
Google Scholar
Ptak-Gusin, Anna. “Między Śląskiem a Małopolską. Podróże artystyczne Karola Dankwarta”, w: Między Wrocławiem a Lwowem. Sztuka na Śląsku, w Małopolsce i na Rusi Koronnej w czasach nowożytnych, redakcja Andrzej Betlej, Katarzyna Brzezina-Scheuerer, Piotr Oszczanowski, 193–199. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2011.
Google Scholar
Stankiewicz, Aleksander. “Zagraniczni muratorzy i architekci w Poznaniu w pierwszej połowie XVII wieku.” W Wędrowanie sztuki, redakcja Artur Badach, Katarzyna Chrudzimska-Uhera, 7–18. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2018.
Google Scholar
Stankiewicz, Aleksander. “Uwagi na temat twórczości architektonicznej Jana Catenazziego.” Quart 12, nr 4 (2017): 3–27.
Google Scholar
Stankiewicz, Aleksander. “Architektura pałacu biskupów krakowskich w Kielcach w wieku XVII.” Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 31 (2016): 65–98.
Google Scholar
Wardzyński, Michał. “Barokowa odbudowa kościoła konwentualnego paulinów na Jasnej Górze (1690–1696) na tle działalności północnolombardzkich warsztatów budowlano-stiukatorskich w Europie Środkowej.” Studia Claromontana 26 (2008): 415–456.
Google Scholar
Wujewski, Tomasz. “Tomasza Poncino związki z Wielkopolską.” Kronika Miasta Poznania – Raptularz Poznański 2003: 16–30.
Google Scholar
Autorzy
Andrzej KusztelskiWarszawa, Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-3506-0404
Statystyki
Abstract views: 240PDF downloads: 302
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
