„Obraz srebrny” z kościoła kanoników regularnych w Mstowie
Paweł Dettloff
Kraków, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-1813-7211
Abstrakt
Tematem artykułu jest srebrna sukienka nałożona na cudowny obraz Matki Boskiej Mstowskiej w kościele kanoników regularnych w Mstowie (ob. Wancerzowie) koło Częstochowy. Najstarszy przekaz pisany odnoszący się do tego artefaktu, pochodzący z 1704 r., określa go jako „obraz srebrny”. W istocie srebrna aplikacja na cudownym wizerunku zakrywa niemal całą jego powierzchnię (z wyjątkiem twarzy), a sposób uformowania okrywy przypomina wizerunek znajdujący się pod spodem. Sukienkę sporządzono ze srebrnej i częściowo złoconej blachy repusowanej, miejscami rytowanej. Elementy figuralne w górnej części są niemal pełnoplastyczne i wykonane w technice odlewu. Jest to interesujące i cenne dzieło sztuki złotniczej, wpisujące się w tradycję zdobienia cudownych wizerunków metalowymi aplikacjami. Należy do bardzo licznie występujących na terenie Rzeczypospolitej sukienek nakładanych na obrazy sakralne. Prezentuje jednak mniej typową odmianę. Zakrywa niemal w całości rycinę z wyobrażeniem Bogarodzicy. Ma przy tym rozmiary (48×38 cm) wykraczające poza niewielkie rozmiary samego obrazu (25×30 cm). Ta srebrna blacha – aplikacja z plastycznym przedstawieniem postaci przejęła w praktyce rolę oryginału. Stała się bowiem jego wizualnym przetworzeniem i niejako „nowym obrazem”. W tej właśnie postaci widoczna jest do dziś dla wiernych. Interesująca jest także zależność przedstawień na sukience z odbitką graficzną popularyzującą cudowny wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej. Okoliczności fundacji i dokładna data powstania dzieła pozostają nieznane. Na podstawie przedstawionej powyżej analizy możemy jednak zakładać, że sukienkę wykonano w ostatnim dziesięcioleciu XVII w. lub na początku następnego stulecia, zapewne przed rokiem 1704. Dzieło zwraca uwagę oryginalnie zaprojektowaną kompozycją i „kompilowaną” dekoracją ornamentalną, a także dobrym poziomem wykonania. Wśród użytych ornamentów znajdują się motywy akantowe oraz małżowinowe, przypominające miejscami formy schweifwerkowe. Choć pod względem stylowym pozostaje dość zapóźniona, mstowska sukienka jest jednak bardzo cennym dziełem rzemiosła artystycznego – tworem anonimowego, zapewne częstochowskiego warsztatu, dowodzącym jego technicznych i artystycznych możliwości. Ważnym zespołem, integralnie związanym z omawianym zabytkiem są XVII-wieczne elementy biżuterii zdobiące srebrną blachę sukienki.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
Kościół kanoników regularnych w Mstowie, cudowny obraz Matki Boskiej Mstowskiej, srebrna sukienka, warsztat częstochowskiBibliografia
Adamska Magdalena, „Wyroby jubilerskie we wzornikach graficznych XVI i XVII w.”, [w:] Rządzić i olśniewać. Klejnoty i jubilerstwo w Polsce w XVI i XVII wieku. Eseje, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum 2019.
Google Scholar
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, „Wota srebrne. Z badań nad sztuką sarmatyzmu w Polsce”, Biuletyn Historii Sztuki, 32:1970, z. 2.
Google Scholar
Czyżewski Krzysztof, Walczak Marek, „Uwagi o zastosowaniu srebra w sztuce Rzeczypospolitej”, [w:] Fides ars scientia. Studia dedykowane pamięci Księdza Kanonika Augustyna Mednisa, red. Andrzej Betlej i Józef Skrabski, Tarnów 2008.
Google Scholar
Dettloff Anna, Dettloff Paweł, Domus Aurea. Architektura i sztuka dominikańskiego sanktuarium Matki Bożej w Gidlach, Warszawa 2016.
Google Scholar
Dettloff Paweł, „Architektura kościoła Kanoników Regularnych Laterańskich w Mstowie”, [w:] Mstów. Miasto, klasztor i parafia na przestrzeni wieków, red. Kazimierz Łatak CRL, Łomianki 2013.
Google Scholar
Dettloff Paweł, „Kościół kanoników regularnych laterańskich w Mstowie”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 43:1998, z. 4.
Google Scholar
Dworzak Agata, Fabrica ecclesiae sandomiriensis. Dzieje modernizacji wnętrza kolegiaty sandomierskiej w XVIII wieku w świetle źródeł archiwalnych, Kraków 2016.
Google Scholar
Golonka Jan OSPE, Ołtarz Jasnogórskiej Bogurodzicy. Treści ideowe i artystyczne kaplicy i retabulum, Częstochowa – Jasna Góra 1996.
Google Scholar
Gradowski Michał, Znaki na srebrze. Znaki miejskie i państwowe na terenie Polski w obecnych jej granicach, Warszawa 1994.
Google Scholar
Irmscher Günter, Kleine Kunstgeschichte des europäischen Ornaments seit der frühen Neuzeit (1400-1900), Darmstad 1984.
Google Scholar
Jasnogórski Ołtarz Ojczyzny, red. Jan Golonka, Częstochowa 1991.
Google Scholar
Jaśkiewicz Aleksander, „Złotnictwo wotywne regionu częstochowsko-wieluńskiego. Studium z zakresu sztuki prowincjonalnej i ludowej XVII-XIX wieku”, Rocznik Muzeum Okręgowego w Częstochowie, t. 5, Sztuka, z. 1, 1982.
Google Scholar
Jurkowlaniec Grażyna, Epoka nowożytna wobec średniowiecza. Pamiątki przeszłości, cudowne obrazy, dzieła sztuki, Wrocław 2008.
Google Scholar
Karpowicz Mariusz, „Uwagi o aplikacjach na obrazy i roli sreber w dawnej Rzeczypospolitej”, Rocznik Historii Sztuki, 16:1986.
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11: Woj. Bydgoskie, z. 9: Powiat lipnowski, oprac. Ryszard Brykowski, Izabela Galicka i Hanna Sygietyńska, Warszawa 1969.
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 6: Województwo katowickie, z. 4: Dawny powiat częstochowski, red. Izabella Rejduch-Samkowa i Jan Samek, oprac. Przemysław Maliszewski i Adam Małkiewicz oraz Izabella Rejduch-Samkowa i Jan Samek, Warszawa 1979.
Google Scholar
Knapiński Ryszard, „Nieznane grafiki z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej”, [w:] Zwycięstwo przychodzi przez Maryję, red. Zachariasz S. Jabłoński OSPPE, Teofil Siudy, Częstochowa 2006.
Google Scholar
Letkiewicz Ewa, Klejnoty w Polsce. Czasy ostatnich Jagiellonów i Wazów, Lublin 2006.
Google Scholar
Łatak Kazimierz CRL, Sanktuarium Matki Bożej Mstowskiej, Ełk 2000.
Google Scholar
Łatak, „Katalog rządców prepozytury mstowskiej”, [w:] Mstów. Miasto, klasztor i parafia na przestrzeni wieków, red. Kazimierz Łatak CRL, Łomianki 2013.
Google Scholar
Mączyński Ryszard, Blaski złotniczego kunsztu Studia z dziejów rzemiosła artystycznego XVII i XVIII wieku, Toruń 2010.
Google Scholar
Migasiewicz Paweł, Kościół podominikański w Sieradzu, Warszawa-Sieradz 2003.
Google Scholar
Miziołek Jerzy, Sol Verus. Studia nad ikonografią Chrystusa w sztuce pierwszego tysiąclecia, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991.
Google Scholar
Nowacki Dariusz, Magdalena Piwocka, Michał Grychowski, Klejnoty w dawnej Polsce, Warszawa 2011
Google Scholar
Nowiński Janusz SDB, Czerwińsk, Warszawa 2012.
Google Scholar
Ornamenta Ecclesiae. Sztuka sakralna diecezji kieleckiej. Katalog wystawy, red. Krzysztof Myśliński, Kielce 2000.
Google Scholar
Rożek Michał, Katedra wawelska w XVII wieku, Kraków 1980.
Google Scholar
Samek Jan, Rejduch-Samkowa Izabella, „Czy złotnictwo polskie XVII wieku ma własne oblicze?”, [w:] Sztuka XVII wieku w Polsce. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1993, red. T. Hranowska, Warszawa 1994.
Google Scholar
Schiller Gertrud, Ikonographie der Christlichen Kunst, B. 1, Gütersloh 1966.
Google Scholar
Smulikowska Ewa, „Ozdoby obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej jako zespół zabytkowy”, Rocznik Historii Sztuki, 10:1974.
Google Scholar
Sobczak-Jaskulska Renata, „Biżuteria w tak zwanej «koronie królowej Jadwigi» z kościoła p. w. Bożego Ciała w Poznaniu”, [w:] Biżuteria w Polsce. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Okręgowe w Toruniu oraz Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki, 20-21 kwietnia 2001, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2001.
Google Scholar
Wojtacha Przemysław, „Metalowe aplikacje w formie szat z przedstawieniami fundatorów”, Roczniki Humanistyczne, 61:2013, nr 4.
Google Scholar
Woźniak Michał, „Wpływy augsburskie w złotnictwie gdańskim XVII-XVIII stulecia”, Biuletyn Historii Sztuki, 47:1985, z. 1-2.
Google Scholar
Woźniak Michał, Złotnictwo sakralne Prus Królewskich. Studium typologiczno-morfologiczne, Toruń 2012.
Google Scholar
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. Sławomir Brzezicki i Joanna Wolańska, Warszawa 2016.
Google Scholar
Zbiory wawelskie. Nabytki 2017-2018. Zamek Królewski na Wawelu, 9 kwietnia – 30 czerwca 2019, red. Jerzy Petrus, Kraków 2019.
Google Scholar
Zbudniewek Janusz OSPE, „Archiwalia do dziejów klasztoru mstowskiego przechowywane w Archiwum Klasztoru Paulinów na Jasnej Górze”, [w:] Mstów. Miasto, klasztor i parafia na przestrzeni wieków, red. Kazimierz Łatak CRL, Łomianki 2013.
Google Scholar
Autorzy
Paweł DettloffKraków, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-1813-7211
Statystyki
Abstract views: 303PDF downloads: 275
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.