O warszawskich rogatkach doby klasycyzmu i ich oddziaływaniu

artykuł recenzowany

Paweł Dettloff

pawel.dettloff@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-1813-7211

Abstrakt

Rogatki, czyli odwachy stacji kontroli celnej, były niewielkimi budynkami funkcjonującymi w 1. poł. XIX w. przy wjazdach do większych miast ówczesnej Europy. Na ziemiach byłej Rzeczypospolitej budynki te, w głównych miastach wznoszone jako murowane, uzyskały charakterystyczne cechy, stanowiące o ich rozpoznawalności. Szczególnie wyróżniały się rogatki warszawskie – najbardziej okazałe, zaprojektowane przez Jakuba Kubickiego, jednego z najwybitniejszych architektów polskiego klasycyzmu. Ich wpływ odnaleźć można w innych obiektach tego rodzaju na ziemiach polskich, także w Krakowie, który w tym czasie miał status wolnego miasta.



Słowa kluczowe:

Królestwo Polskie, Warszawa, architektura polska, klasycyzm, odwachy, wzory architektoniczne, oddziaływanie, projekty architektoniczne, Jakub Kubicki

Askanas, Kazimierz. Sztuka Płocka. Płock: Towarzystwo Naukowe Płockie, 1991.
  Google Scholar

Barańska, Iwona. Architektura Kalisza w dobie Królestwa Kongresowego. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2002.
  Google Scholar

Bartel, Wojciech. Ustrój i prawo Wolnego Miasta Krakowa (1815–1846). Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1976.
  Google Scholar

Bęczkowska, Urszula. Karol Kremer i krakowski urząd budownictwa w latach 1837–1860. Kraków: Universitas, 2010.
  Google Scholar

Bieniarzówna, Janina, i Jan M. Małecki. Kraków w latach 1796–1918. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1979.
  Google Scholar

Borowiejska Birkenamjerowa, Maria, i Juliusz Demel. Działalność urbanistyczna i architektoniczna Senatu Wolnego Miasta Krakowa w latach 1815–1846. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963.
  Google Scholar

Claude-Nicolas Ledoux and Russian Architecture. Catalogue of Exhibition, 4.10–16.11.2001, Ekaterinburg. Redakcja Alexandre Barabanov. Ekaterinburg: Architecton, 2001.
  Google Scholar

Dettloff, Paweł. „Dawne rogatki miejskie Krakowa”. Rocznik Krakowski 76 (2010): 61–93.
  Google Scholar

Faryna-Paszkiewicz, Hanna, Małgorzata Omilanowska, i Robert Pasieczny. Atlas zabytków architektury w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
  Google Scholar

Forssman, Erik. Karl Friedrich Schinkel. Bauwerke und Baugedanken. München–Zürich: Schnell & Steiner, 1981.
  Google Scholar

Gallet, Michael. Claude-Nicolas Ledoux 1736–1806. Paris: Picard, 1980.
  Google Scholar

Kalinowski, Wojciech. „Zabudowa”. W: Urbanistyka i architektura Radomia, redakcja Wojciech Kalinowski, 105–154. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1979.
  Google Scholar

Kalinowski, Wojciech, i Stanisław Trawkowski. „Przebudowa Lublina w Królestwie Kongresowym (w latach 1817–1820)”. Ochrona Zabytków 7, z. 3 (1954): 161–177.
  Google Scholar

Kalinowski, Wojciech, i Stanisław Trawkowski. „Urbanistyka i budownictwo miejskie Królestwa Kongresowego w pierwszej połowie XIX w.”. Biuletyn Historii Sztuki 18, nr 4 (1956): 510–511.
  Google Scholar

Kobielski, Dobrosław. Pejzaże dawnej Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, 1965.
  Google Scholar

Krakowski, Piotr. „Fasada dziewiętnastowieczna. Ze studiów nad architekturą wieku XIX”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki, z. 16 (1981): 55–94.
  Google Scholar

Krasnowolski, Bogusław. „Urbanistyka i sztuka Wolnego Miasta Krakowa”. W: Rzeczpospolita Krakowska 1815–1846. Materiały z sesji naukowej 23 maja 2015 roku, redakcja Jerzy Wyrozumski, 55–91. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2016.
  Google Scholar

Kwiatkowska, Maria Irena, i Marek Kwiatkowski. Historia Warszawy XVI–XX wieku. Zabytki mówią. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
  Google Scholar

Kwiatkowski, Marek. „Architektura w latach 1765–1830”. W: Sztuka Warszawy, redakcja Mariusz Karpowicz, 188–231. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.
  Google Scholar

Kwiatkowski, Marek. „Nieznane widoki i plany warszawskich odwachów i rogatek celnych”. Biuletyn Historii Sztuki 21, nr 1 (1959): 85–91.
  Google Scholar

Lorentz, Stanisław, i Andrzej Rottermund. Klasycyzm w Polsce. Warszawa: Arkady, 1984.
  Google Scholar

Lulewicz, Dominik. „Regres, stagnacja czy postęp? W poszukiwaniu nowoczesnego oblicza Krakowa czasów Wolnego Miasta”. W: Wolne Miasto Kraków. W poszukiwaniu nowoczesności, redakcja Łukasz Klimek, 155–216. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2015.
  Google Scholar

Majewski, Jerzy S. Warszawa nieodbudowana. Królestwo Polskie w latach 1815–1840. Warszawa: Veda, 2009.
  Google Scholar

Piotrowicz, Dariusz. „Rogatki miejskie w Kielcach”. Studia Muzealno-Historyczne 8 (2016): 11–35.
  Google Scholar

Tessaro-Kosimowa, Irena. Historia litografii warszawskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
  Google Scholar

Tessaro-Kosimowa, Irena. Warszawa w starych albumach. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
  Google Scholar

Trzebiński, Wojciech. „Aleksander I a działalność urbanistyczna rządu Królestwa Polskiego w latach 1815–1821”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 34, z. 1–2 (1989): 35–78.
  Google Scholar

Wątroba, Przemysław. „Jakuba Kubickiego projekty urbanistyczne dla Warszawy i Pragi. Przyczynek do recepcji urbanistycznych idei francuskiego oświecenia”. Rocznik Warszawski 28 (1998): 61–80.
  Google Scholar

Wątroba, Przemysław. „Kubicki Jakub”. W: Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, redakcja Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, 267–275. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
  Google Scholar

Wątroba, Przemysław. „Rogatki płockie – zapomniany przykład architektury publicznej Królestwa Polskiego”. W: Poza Warszawą, t. 4: Architektura na Mazowszu od końca XVIII wieku do końca XX wieku, red. Andrzej Pieńkos, 57–61. Warszawa: Mazowiecki Instytut Kultury, 2021.
  Google Scholar

Żywicki, Jerzy. Urzędnicy. Architekci, budowniczowie, inżynierowie cywilni. Ludzie architektury i budownictwa w województwie lubelskim oraz guberni lubelskiej w Królestwie Polskim w latach 1815–1915. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 2010.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-10-23

Cited By / Share

Dettloff, P. (2025). O warszawskich rogatkach doby klasycyzmu i ich oddziaływaniu. Biuletyn Historii Sztuki, 87(3), 139–170. https://doi.org/10.36744/bhs.2560

Autorzy

Paweł Dettloff 
pawel.dettloff@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-1813-7211

Paweł Dettloff – historyk sztuki, dr nauk humanistycznych w zakresie nauk o sztuce (UJ), adiunkt w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Pracownia Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce). W pracy badawczej zajmuje się architekturą dawną i sztukami wizualnymi XVI–XIX w. oraz problematyką konserwatorską w aspekcie historycznym i współczesnym.



Statystyki

Abstract views: 27
PDF downloads: 13


Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Paweł Dettloff

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.