O warszawskich rogatkach doby klasycyzmu i ich oddziaływaniu
Paweł Dettloff
pawel.dettloff@ispan.plInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-1813-7211
Abstrakt
Rogatki, czyli odwachy stacji kontroli celnej, były niewielkimi budynkami funkcjonującymi w 1. poł. XIX w. przy wjazdach do większych miast ówczesnej Europy. Na ziemiach byłej Rzeczypospolitej budynki te, w głównych miastach wznoszone jako murowane, uzyskały charakterystyczne cechy, stanowiące o ich rozpoznawalności. Szczególnie wyróżniały się rogatki warszawskie – najbardziej okazałe, zaprojektowane przez Jakuba Kubickiego, jednego z najwybitniejszych architektów polskiego klasycyzmu. Ich wpływ odnaleźć można w innych obiektach tego rodzaju na ziemiach polskich, także w Krakowie, który w tym czasie miał status wolnego miasta.
Słowa kluczowe:
Królestwo Polskie, Warszawa, architektura polska, klasycyzm, odwachy, wzory architektoniczne, oddziaływanie, projekty architektoniczne, Jakub KubickiBibliografia
Askanas, Kazimierz. Sztuka Płocka. Płock: Towarzystwo Naukowe Płockie, 1991.
Google Scholar
Barańska, Iwona. Architektura Kalisza w dobie Królestwa Kongresowego. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2002.
Google Scholar
Bartel, Wojciech. Ustrój i prawo Wolnego Miasta Krakowa (1815–1846). Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1976.
Google Scholar
Bęczkowska, Urszula. Karol Kremer i krakowski urząd budownictwa w latach 1837–1860. Kraków: Universitas, 2010.
Google Scholar
Bieniarzówna, Janina, i Jan M. Małecki. Kraków w latach 1796–1918. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1979.
Google Scholar
Borowiejska Birkenamjerowa, Maria, i Juliusz Demel. Działalność urbanistyczna i architektoniczna Senatu Wolnego Miasta Krakowa w latach 1815–1846. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963.
Google Scholar
Claude-Nicolas Ledoux and Russian Architecture. Catalogue of Exhibition, 4.10–16.11.2001, Ekaterinburg. Redakcja Alexandre Barabanov. Ekaterinburg: Architecton, 2001.
Google Scholar
Dettloff, Paweł. „Dawne rogatki miejskie Krakowa”. Rocznik Krakowski 76 (2010): 61–93.
Google Scholar
Faryna-Paszkiewicz, Hanna, Małgorzata Omilanowska, i Robert Pasieczny. Atlas zabytków architektury w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
Google Scholar
Forssman, Erik. Karl Friedrich Schinkel. Bauwerke und Baugedanken. München–Zürich: Schnell & Steiner, 1981.
Google Scholar
Gallet, Michael. Claude-Nicolas Ledoux 1736–1806. Paris: Picard, 1980.
Google Scholar
Kalinowski, Wojciech. „Zabudowa”. W: Urbanistyka i architektura Radomia, redakcja Wojciech Kalinowski, 105–154. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1979.
Google Scholar
Kalinowski, Wojciech, i Stanisław Trawkowski. „Przebudowa Lublina w Królestwie Kongresowym (w latach 1817–1820)”. Ochrona Zabytków 7, z. 3 (1954): 161–177.
Google Scholar
Kalinowski, Wojciech, i Stanisław Trawkowski. „Urbanistyka i budownictwo miejskie Królestwa Kongresowego w pierwszej połowie XIX w.”. Biuletyn Historii Sztuki 18, nr 4 (1956): 510–511.
Google Scholar
Kobielski, Dobrosław. Pejzaże dawnej Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, 1965.
Google Scholar
Krakowski, Piotr. „Fasada dziewiętnastowieczna. Ze studiów nad architekturą wieku XIX”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki, z. 16 (1981): 55–94.
Google Scholar
Krasnowolski, Bogusław. „Urbanistyka i sztuka Wolnego Miasta Krakowa”. W: Rzeczpospolita Krakowska 1815–1846. Materiały z sesji naukowej 23 maja 2015 roku, redakcja Jerzy Wyrozumski, 55–91. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2016.
Google Scholar
Kwiatkowska, Maria Irena, i Marek Kwiatkowski. Historia Warszawy XVI–XX wieku. Zabytki mówią. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
Google Scholar
Kwiatkowski, Marek. „Architektura w latach 1765–1830”. W: Sztuka Warszawy, redakcja Mariusz Karpowicz, 188–231. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.
Google Scholar
Kwiatkowski, Marek. „Nieznane widoki i plany warszawskich odwachów i rogatek celnych”. Biuletyn Historii Sztuki 21, nr 1 (1959): 85–91.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław, i Andrzej Rottermund. Klasycyzm w Polsce. Warszawa: Arkady, 1984.
Google Scholar
Lulewicz, Dominik. „Regres, stagnacja czy postęp? W poszukiwaniu nowoczesnego oblicza Krakowa czasów Wolnego Miasta”. W: Wolne Miasto Kraków. W poszukiwaniu nowoczesności, redakcja Łukasz Klimek, 155–216. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2015.
Google Scholar
Majewski, Jerzy S. Warszawa nieodbudowana. Królestwo Polskie w latach 1815–1840. Warszawa: Veda, 2009.
Google Scholar
Piotrowicz, Dariusz. „Rogatki miejskie w Kielcach”. Studia Muzealno-Historyczne 8 (2016): 11–35.
Google Scholar
Tessaro-Kosimowa, Irena. Historia litografii warszawskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
Google Scholar
Tessaro-Kosimowa, Irena. Warszawa w starych albumach. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
Google Scholar
Trzebiński, Wojciech. „Aleksander I a działalność urbanistyczna rządu Królestwa Polskiego w latach 1815–1821”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 34, z. 1–2 (1989): 35–78.
Google Scholar
Wątroba, Przemysław. „Jakuba Kubickiego projekty urbanistyczne dla Warszawy i Pragi. Przyczynek do recepcji urbanistycznych idei francuskiego oświecenia”. Rocznik Warszawski 28 (1998): 61–80.
Google Scholar
Wątroba, Przemysław. „Kubicki Jakub”. W: Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, redakcja Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, 267–275. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Wątroba, Przemysław. „Rogatki płockie – zapomniany przykład architektury publicznej Królestwa Polskiego”. W: Poza Warszawą, t. 4: Architektura na Mazowszu od końca XVIII wieku do końca XX wieku, red. Andrzej Pieńkos, 57–61. Warszawa: Mazowiecki Instytut Kultury, 2021.
Google Scholar
Żywicki, Jerzy. Urzędnicy. Architekci, budowniczowie, inżynierowie cywilni. Ludzie architektury i budownictwa w województwie lubelskim oraz guberni lubelskiej w Królestwie Polskim w latach 1815–1915. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 2010.
Google Scholar
Autorzy
Paweł Dettloffpawel.dettloff@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-1813-7211
Paweł Dettloff – historyk sztuki, dr nauk humanistycznych w zakresie nauk o sztuce (UJ), adiunkt w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Pracownia Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce). W pracy badawczej zajmuje się architekturą dawną i sztukami wizualnymi XVI–XIX w. oraz problematyką konserwatorską w aspekcie historycznym i współczesnym.
Statystyki
Abstract views: 27PDF downloads: 13
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Paweł Dettloff

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Paweł Dettloff, „Obraz srebrny” z kościoła kanoników regularnych w Mstowie , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 4 (2019): numer zwykły
