Rzeźby katedry wileńskiej i ich twórca Tommaso Righi
Abstrakt
W latach 1783-1790 przebudowywano z inicjatywy biskupa Ignacego Massalskiego katedrę w Wilnie, a do wykonania dużego zespołu rzeźb zaangażowano tam w 1784 r. rzymskiego rzeźbiarza Tommasa Righiego. Celem artykułu jest przedstawienie okoliczności sprowadzenia go z Rzymu oraz próba wyjaśnienia wyraźnego dysonansu między charakterem rzeźb zdobiących wileńską świątynię a klasycystycznymi formami jej fasady.
Do zaangażowania Righiego w Wilnie mógł się przyczynić jego uczeń, rzymski rzeźbiarz Vincenzo Pacetti. Miał on bliskie kontakty z biskupem Massalskim, który będąc w Rzymie odwiedzał jego pracownię i kupował rzeźby, co Pacetti wielokrotnie odnotował w swoim diariuszu. Utrzymywał on ze swoim nauczycielem bliskie stosunki, mógł mieć zatem wpływ na zatrudnienie go przez biskupa Massalskiego. Righi był ważną osobistością w rzymskim środowisku artystycznym, jego kariera przez długie lata rozwijała się pomyślnie, a dokonania spotykały się z dużym uznaniem. Powodem decyzji o wyjeździe mógł być następujący w końcu lat 70. XVIII w. schyłek jego artystycznej działalności i spadek liczby zamówień. Righi 17 maja 1784 r. wyjechał do Wilna, gdzie był zatrudniony przez 6 lat i 4 miesiące: początkowo przy dekoracji pałacu w Werkach pod Wilnem, a od 1786 do 1790 r. w wileńskiej katedrze. W katedrze wykonał 6 posągów i 6 wielopostaciowych reliefów na fasadzie oraz dwa posągi we wnętrzu (wszystkie w stiuku w technice narzutu), które zapewne sam projektował. Wykonał wówczas także cztery biusty w terakocie.
Rzeźby wileńskiej katedry, pełne barokowej ekspresji, odbiegają artystycznym wyrazem od form jej fasady. Wydają się być reminiscencją marmurowych posągów 12 apostołów stojących w niszach głównej nawy bazyliki San Giovanni in Laterano w Rzymie, wykonanych w latach 1703-1718 według rysunków Carla Maratty przez siedmiu rzeźbiarzy. Podobieństwa między posągami w Rzymie i w Wilnie dotyczą nie tylko ich strony formalnej i stylistycznej, ale także usytuowania figur w zwieńczonych trójkątnymi frontonami niszach, nad którymi umieszczono prostokątne płyciny z reliefowymi scenami. Righi był zatrudniony w latach 60. XVIII w. w bazylice San Giovanni in Laterano, wykonał tam trzy pomniki stojące w Baptysterium.
Jesienią 1791 r. Righi opuścił Wilno i wyjechał do Warszawy, gdzie pracował na dworze Stanisława Augusta. W latach 1792-1793 zrealizował szereg rzeźb w letniej rezydencji króla w Łazienkach. Zmarł w Warszawie w końcu 1802 r. Do ostatnich lat pozostał epigonem późnej fazy rzymskiego baroku, powielając schematy i rozwiązania znane mu z czasów dawnej świetności.
Bibliografia
Batowski, Zygmunt, „Righi Tommaso”, [w:] Ulrich Thieme, Felix Becker, Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 28, Leipzig 1934, s. 354.
Google Scholar
Bazylika wileńska, Wilno [b. r.], s. 17-18, 21.
Google Scholar
Budreika, Eduardas, Działalność architektoniczna Wawrzyńca Gucewicza. Wybrane zagadnienia, Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia Historiae Artium, 5:1991, s. 171-193.
Google Scholar
Ciampi, Sebastiano, Bibliografia critica delle antiche reciproche corrispondenze politiche, ecclesiastiche, scientifiche, letterarie, artistiche dell’Italia colla Russia, colla Polonia..., t. 2, Firenze 1839, s. 265.
Google Scholar
Ciampi, Sebastiano, Notizie di medici, maestri di musica e cantori, pittori, architetti, scultori ed altri artisti italiani in Polonia e polacchi in Italia, Lucca 1830, s. 119-120.
Google Scholar
Daugnon, Francesco Foucault de, Gli italiani in Polonia dal IX secolo al XVIII. Note storiche con brevi cenni genealogici, araldici e biografici, t. 2, Crema 1906, s. 284.
Google Scholar
Sobieszczański, Franciszek Maksymilian, Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej
Google Scholar
Polsce, t. 2, Warszawa 1849, s. 268-269.
Google Scholar
I „Giornali” di Vincenzo Pacetti, red. Angela Cipriani, Giulia Fusconi, Carlo Gasparri, Maria Grazia Picozzi, Lucia Pirzio Biroli Stefanelli, Pozzuoli 2011.
Google Scholar
Jaroszewski, Tadeusz, Stefan, Architektura doby oświecenia w Polsce: nurty i odmiany, Warszawa 1971, s. 119-121 (Studia z Historii Sztuki, t. 3).
Google Scholar
Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 2: Miejscowości różne. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, oprac. Teresa Sulerzyska, Warszawa 1969, s. 206 poz. 904.
Google Scholar
Kirkor Adam Honory [Jan ze Śliwina], Przechadzki po Wilnie i jego okolicach, Wilno 1859.
Google Scholar
Kłos, Juliusz, Wilno, przewodnik krajoznawczy, Wilno 1937, s. 117-119.
Google Scholar
Kraszewski Józef Ignacy, Wilno od początków jego do roku 1750, t. 2, Wilno 1840, s. 197-198.
Google Scholar
Kurczewski, Jan, Kościół zamkowy, czyli katedra wileńska..., cz. I, Wilno 1908, s. 225.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław, Gucewicz Wawrzyniec, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 9, Wrocław-Warszawa-Kraków 1960-1961, s. 133-135.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław, Rottermund, Andrzej, Klasycyzm w Polsce, Warszawa 1984, s. 242 poz. 31, il. na s. 39. Peyre Marie-Joseph, Oeuvres d’Architecture, Paris 1765, pl. I: Portail d’Église.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław, Wawrzyniec Gucewicz. Na marginesie monografii: E. Budreika, architekturos Kandidatas, Architektas Laurynas Stuoka Gucevicius, Vilnius 1954, Biuletyn Historii Sztuki, XX:1958, nr 3-4, s. 367-380.
Google Scholar
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna, „O «Giornale» Vincenza Pacettiego raz jeszcze”, Biuletyn Historii Sztuki, LXVIII: 2006, nr 1, s. 103-105. Roma 1771-1819.
Google Scholar
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna, „Righi Tommaso”, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 8, Warszawa 2007, s. 365.
Google Scholar
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna, „Rome and sculpture in Poland in the Reign of King Stanislaus Augustus (1764-1795)”, [w:] Poland and Artistic Culture of Western Europe 14th-20th Century, eds. Barbara Przybyszewska-Jarmińska, Lech Sokół, Frankfurt am Main 2014, s. 289, il. 8.
Google Scholar
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna, „Rzeźbiarz rzymski Vincenzo Pacetti i Polacy”, Biuletyn Historii Sztuki, LXV: 2003, nr 2, s. 261-276.
Google Scholar
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna, „Włoscy rzeźbiarze na dworze króla Stanisława Augusta”, Rocznik Historii Sztuki, 29: 2004, s. 110.
Google Scholar
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna, Rzeźba włoska w Polsce około 1770-1830, Warszawa 2016, t. 1, s. 23, t. 2, s. 491-499.
Google Scholar
Przybylski Wacław, „Kościół katedralny w Wilnie”, Tygodnik Ilustrowany, 1863, nr 196, s. 253.
Google Scholar
Szybiak, Irena, „Massalski Ignacy”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 20, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 135-139.
Google Scholar
Śledziewski, Piotr, „Dialog albo rozmowa o adoracji Krzyża Św. na fasadzie bazyliki wileńskiej”, Środy Literackie, 1937, nr 7, s. 1-19.
Google Scholar
Zahorski, Witold, Katedra wileńska, Wilno 1904, s. 50-51, 64.
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 534PDF downloads: 308
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Instytut Sztuki PAN
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Inne teksty tego samego autora
- Katarzyna Mikocka-Rachubowa, Księcia Czartoryskiego zakupy rzeźb w Rzymie (1800–1801) , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 82 Nr 3 (2020): numer zwykły
