Obraz jako metafora. Hermeneutyczne ujęcie obrazu „Chrystus i Samarytanka” Jacka Malczewskiego (1912)

artykuł recenzowany

Michał Haake

haak@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-6929-0953

Abstrakt

Celem tekstu jest rozpoznanie możliwości wykorzystania dorobku hermeneutyki historyczno-artystycznej w interpretacji obrazu Jacka Malczewskiego Chrystus i Samarytanka z 1912 r. Obraz jest ostatnim z serii czterech dzieł poświęconych tej zaczerpniętej z Ewangelii św. Jana opowieści, wykonanych w latach 1909–1912. We wszystkich wersjach Malczewski nadał postaci Chrystusa własne rysy, natomiast Samarytance użyczył oblicza Marii Balowej, swojej kochanki. U współczesnych artyście obrazy te budziły na ogół niezrozumienie. Z czasem próbowano je intepretować na rozmaite sposoby. Ostatnio rozpowszechnił się pogląd, że są one formą „spowiedzi artysty” i należy je czytać według klucza biograficznego. Wyjaśnienie to abstrahuje jednak od wizualnej struktury dzieła, na badaniu której skoncentrowana jest hermeneutyka. Podjęta w studium analiza tej struktury doprowadziła do konkluzji, że obraz Malczewskiego jest nowatorską wizualizacją metafory biblijnej, którą posługuje się Chrystus w rozmowie z Samarytanką, przyrównując siebie do naczynia z wodą.


Słowa kluczowe:

Jacek Malczewski, Chrystus i Samarytanka, metafora, hermeneutyka

Bobrowski, Ireneusz. Zaproszenie do językoznawstwa. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego
  Google Scholar

PAN, 1998.
  Google Scholar

Boehm, Gottfried. „O hermeneutyce obrazu” [1978; tłum. Małgorzata Łukasiewicz]. W: id., O obrazach i widzeniu. Antologia tekstów, redakcja Daria Kołacka, tłumaczenie Małgorzata Łukasiewicz, Anna Pieczyńska-Sulik, 144–171. Kraków: Universitas, 2014.
  Google Scholar

Brötje, Michael. Bild-Schoepfung. Petersberg: Imhof, 2012.
  Google Scholar

Brötje, Michael. Der Spiegel der Kunst. Zur Grundlegung einer existential-hermeneutischen Kunstwissenschaft. Stuttgart: Urachhaus, 1990.
  Google Scholar

Bryl, Mariusz. „Płaszczyzna, ogląd, absolut. Inspiracje hermeneutyczne we współczesnej historii sztuki”. Artium Quaestiones 6 (1993): 55–84.
  Google Scholar

Bryl, Mariusz. Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia historii sztuki od 1970 roku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008.
  Google Scholar

Frankowski, Janusz. „Metafora w «Biblii»”. W: Studia o metaforze, t. 2, redakcja Michał Głowiński, Aleksandra Okopień-Sławińska, 153–173. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983.
  Google Scholar

Grzybkowska, Teresa. Świat obrazów Jacka Malczewskiego. Warszawa: Wydawnictwo Aleksandra i Marek Dochnal, 1996.
  Google Scholar

Haake, Michał. „Jacka Malczewskiego «Chrystus i Samarytanka» (1909), czyli o «sztuce religijnej, która nieskończoną głębię Bóstwa kontempluje»”. W: Artyści i Kraków. Studia ofiarowane Tomaszowi Gryglewiczowi, redakcja Jan Ostrowski et al., 105–110. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2022.
  Google Scholar

Haake, Michał. „Jacka Malczewskiego «Chrystus i Samarytanka» (1911), czyli o sile obrazu”. W: Panoptikum. Sztuka, nauka, wyobraźnia. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Pieńkosowi z okazji 60. urodzin, redakcja Agnieszka Bagińska et al., 307–318. Warszawa: Neriton, 2022.
  Google Scholar

Haake, Michał. „Krytyka artystyczna wobec obrazów Jacka Malczewskiego z postacią Chrystusa i jej najnowsze naukowe reperkusje”. Pamiętnik Sztuk Pięknych. Nowa seria. Dwieście lat polskiej krytyki artystycznej 16 (2021): 117–124.
  Google Scholar

Heydel, Adam. Jacek Malczewski. Człowiek i artysta. Kraków: Wydawnictwo Literacko-Naukowe, 1933.
  Google Scholar

Imdahl, Max. Giotto. Arenafresken. Ikonographie. Ikonologie, Ikonik. München: Wilhelm Fink Verlag, 1980.
  Google Scholar

Jakimowicz, Andrzej. Jacek Malczewski i jego epoka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
  Google Scholar

Krzysztofowicz-Kozakowska, Stefania. Jacek Malczewski. Życie i twórczość. Kraków: Wydawnictwo Kluszczyński, 2015.
  Google Scholar

Kudelska, Dorota. Dukt pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008.
  Google Scholar

Milewska, Wacława. „Autorskie «Ja» Jacka Malczewskiego w świetle światopoglądu modernizmu i genezyjskiej filozofii Juliusza Słowackiego”. Studia Muzealne, z. 21 (2015): 146–185.
  Google Scholar

Milewska, Wacława. „Autosakralizacja w sztuce Jacka Malczewskiego – ortodoksja, świętokradztwo czy akt genezyjskiej «wiary widzącej» Juliusza Słowackiego?”. W: Fin de siècle odnaleziony. Mozaika przełomu wieków | Fin de Siècle Rediscovered. A Mosaic of the Turn of the Century, redakcja Ewa Frąckowiak, Piotr Kopszak, Marcin Romeyko-Hurko, 163–169. Toruń: Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Zakład Historii Sztuki Nowoczesnej Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Muzeum Narodowe w Warszawie, 2015.
  Google Scholar

Porębski, Mieczysław. „Czy metaforę można zobaczyć?”. Teksty. Teoria literatury, krytyka, interpretacja 9, nr 6 (1980): 61–78.
  Google Scholar

Przyłębski, Andrzej. Hermeneutyka. Od sztuki interpretacji do teorii i filozofii rozumienia. Poznań: Zysk i S-ka, 2019.
  Google Scholar

Weinrich, Harald. Ogólna semantyka metafory. W: Współczesna myśl literaturoznawcza w Republice Federalnej Niemiec. Antologia, wybór, opracowanie i wstęp Hubert Orłowski, 67–76. Warszawa: Czytelnik, 1986.
  Google Scholar

Wyka, Kazimierz. Thanatos i Polska. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 1971.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2023-12-22

Cited By / Share

Haake, M. (2023). Obraz jako metafora. Hermeneutyczne ujęcie obrazu „Chrystus i Samarytanka” Jacka Malczewskiego (1912). Biuletyn Historii Sztuki, 85(4), 69–82. https://doi.org/10.36744/bhs.1762

Autorzy

Michał Haake 
haak@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-6929-0953

Michał Haake, historyk sztuki, profesor w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zajmuje się dziejami malarstwa i metodologią historii sztuki. Autor książek: Portret w malarstwie polskim u progu nowoczesności (2008), Figuralizm Aleksandra Gierymskiego (2015), Utracone arcydzieło. Losy obrazu „Targ na jarzyny” Józefa Pankiewicza (2020). Kurator wystawy Matejko. Malarz i historia (Muzeum Narodowe w Krakowie, 2023).



Statystyki

Abstract views: 247
PDF downloads: 224


Licencja

Prawa autorskie (c) 2023 Biuletyn Historii Sztuki

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.