Obraz jako metafora. Hermeneutyczne ujęcie obrazu „Chrystus i Samarytanka” Jacka Malczewskiego (1912)
Michał Haake
haak@amu.edu.plUniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-6929-0953
Abstrakt
Celem tekstu jest rozpoznanie możliwości wykorzystania dorobku hermeneutyki historyczno-artystycznej w interpretacji obrazu Jacka Malczewskiego Chrystus i Samarytanka z 1912 r. Obraz jest ostatnim z serii czterech dzieł poświęconych tej zaczerpniętej z Ewangelii św. Jana opowieści, wykonanych w latach 1909–1912. We wszystkich wersjach Malczewski nadał postaci Chrystusa własne rysy, natomiast Samarytance użyczył oblicza Marii Balowej, swojej kochanki. U współczesnych artyście obrazy te budziły na ogół niezrozumienie. Z czasem próbowano je intepretować na rozmaite sposoby. Ostatnio rozpowszechnił się pogląd, że są one formą „spowiedzi artysty” i należy je czytać według klucza biograficznego. Wyjaśnienie to abstrahuje jednak od wizualnej struktury dzieła, na badaniu której skoncentrowana jest hermeneutyka. Podjęta w studium analiza tej struktury doprowadziła do konkluzji, że obraz Malczewskiego jest nowatorską wizualizacją metafory biblijnej, którą posługuje się Chrystus w rozmowie z Samarytanką, przyrównując siebie do naczynia z wodą.
Słowa kluczowe:
Jacek Malczewski, Chrystus i Samarytanka, metafora, hermeneutykaBibliografia
Bobrowski, Ireneusz. Zaproszenie do językoznawstwa. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego
Google Scholar
PAN, 1998.
Google Scholar
Boehm, Gottfried. „O hermeneutyce obrazu” [1978; tłum. Małgorzata Łukasiewicz]. W: id., O obrazach i widzeniu. Antologia tekstów, redakcja Daria Kołacka, tłumaczenie Małgorzata Łukasiewicz, Anna Pieczyńska-Sulik, 144–171. Kraków: Universitas, 2014.
Google Scholar
Brötje, Michael. Bild-Schoepfung. Petersberg: Imhof, 2012.
Google Scholar
Brötje, Michael. Der Spiegel der Kunst. Zur Grundlegung einer existential-hermeneutischen Kunstwissenschaft. Stuttgart: Urachhaus, 1990.
Google Scholar
Bryl, Mariusz. „Płaszczyzna, ogląd, absolut. Inspiracje hermeneutyczne we współczesnej historii sztuki”. Artium Quaestiones 6 (1993): 55–84.
Google Scholar
Bryl, Mariusz. Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia historii sztuki od 1970 roku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008.
Google Scholar
Frankowski, Janusz. „Metafora w «Biblii»”. W: Studia o metaforze, t. 2, redakcja Michał Głowiński, Aleksandra Okopień-Sławińska, 153–173. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983.
Google Scholar
Grzybkowska, Teresa. Świat obrazów Jacka Malczewskiego. Warszawa: Wydawnictwo Aleksandra i Marek Dochnal, 1996.
Google Scholar
Haake, Michał. „Jacka Malczewskiego «Chrystus i Samarytanka» (1909), czyli o «sztuce religijnej, która nieskończoną głębię Bóstwa kontempluje»”. W: Artyści i Kraków. Studia ofiarowane Tomaszowi Gryglewiczowi, redakcja Jan Ostrowski et al., 105–110. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2022.
Google Scholar
Haake, Michał. „Jacka Malczewskiego «Chrystus i Samarytanka» (1911), czyli o sile obrazu”. W: Panoptikum. Sztuka, nauka, wyobraźnia. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Pieńkosowi z okazji 60. urodzin, redakcja Agnieszka Bagińska et al., 307–318. Warszawa: Neriton, 2022.
Google Scholar
Haake, Michał. „Krytyka artystyczna wobec obrazów Jacka Malczewskiego z postacią Chrystusa i jej najnowsze naukowe reperkusje”. Pamiętnik Sztuk Pięknych. Nowa seria. Dwieście lat polskiej krytyki artystycznej 16 (2021): 117–124.
Google Scholar
Heydel, Adam. Jacek Malczewski. Człowiek i artysta. Kraków: Wydawnictwo Literacko-Naukowe, 1933.
Google Scholar
Imdahl, Max. Giotto. Arenafresken. Ikonographie. Ikonologie, Ikonik. München: Wilhelm Fink Verlag, 1980.
Google Scholar
Jakimowicz, Andrzej. Jacek Malczewski i jego epoka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
Google Scholar
Krzysztofowicz-Kozakowska, Stefania. Jacek Malczewski. Życie i twórczość. Kraków: Wydawnictwo Kluszczyński, 2015.
Google Scholar
Kudelska, Dorota. Dukt pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008.
Google Scholar
Milewska, Wacława. „Autorskie «Ja» Jacka Malczewskiego w świetle światopoglądu modernizmu i genezyjskiej filozofii Juliusza Słowackiego”. Studia Muzealne, z. 21 (2015): 146–185.
Google Scholar
Milewska, Wacława. „Autosakralizacja w sztuce Jacka Malczewskiego – ortodoksja, świętokradztwo czy akt genezyjskiej «wiary widzącej» Juliusza Słowackiego?”. W: Fin de siècle odnaleziony. Mozaika przełomu wieków | Fin de Siècle Rediscovered. A Mosaic of the Turn of the Century, redakcja Ewa Frąckowiak, Piotr Kopszak, Marcin Romeyko-Hurko, 163–169. Toruń: Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Zakład Historii Sztuki Nowoczesnej Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Muzeum Narodowe w Warszawie, 2015.
Google Scholar
Porębski, Mieczysław. „Czy metaforę można zobaczyć?”. Teksty. Teoria literatury, krytyka, interpretacja 9, nr 6 (1980): 61–78.
Google Scholar
Przyłębski, Andrzej. Hermeneutyka. Od sztuki interpretacji do teorii i filozofii rozumienia. Poznań: Zysk i S-ka, 2019.
Google Scholar
Weinrich, Harald. Ogólna semantyka metafory. W: Współczesna myśl literaturoznawcza w Republice Federalnej Niemiec. Antologia, wybór, opracowanie i wstęp Hubert Orłowski, 67–76. Warszawa: Czytelnik, 1986.
Google Scholar
Wyka, Kazimierz. Thanatos i Polska. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 1971.
Google Scholar
Autorzy
Michał Haakehaak@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-6929-0953
Michał Haake, historyk sztuki, profesor w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zajmuje się dziejami malarstwa i metodologią historii sztuki. Autor książek: Portret w malarstwie polskim u progu nowoczesności (2008), Figuralizm Aleksandra Gierymskiego (2015), Utracone arcydzieło. Losy obrazu „Targ na jarzyny” Józefa Pankiewicza (2020). Kurator wystawy Matejko. Malarz i historia (Muzeum Narodowe w Krakowie, 2023).
Statystyki
Abstract views: 257PDF downloads: 239
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
