„Czy łuk jest ładny?” O antymodernistycznym nurcie w aranżacji polskich wnętrz mieszkalnych ostatnich dekad PRL

artykuł recenzowany

Piotr Korduba

pkorduba@amu.edu.pl
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Adama Mickiewicza (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-7603-9858

Abstrakt

Celem niniejszego tekstu jest prześledzenie dyskursu dotyczącego aranżacji i wyposażenia polskich wnętrz mieszkalnych lat 70. i 80. XX w. oraz okresu transformacji ustrojowej, będącego wyrazem rozczarowania modernistyczną architekturą mieszkalną oraz jej dotychczasową estetyką. Społeczna potrzeba zmian w aranżacji i wyposażeniu wnętrz miała służyć ich indywidualizacji i kwestionowała uniwersalne wartości oficjalnego poradnictwa odnoszące się przede wszystkim do racjonalnego i funkcjonalnego wykorzystania domowej przestrzeni. Przedmiotem studium jest analiza praktyk związanych z wykończeniem wnętrz (wprowadzaniem łuków, boazeryjnych okładzin) oraz z ich wyposażaniem w sprzęty dawne (zarówno antyki, jak i tzw. starocie). Praktyki te znalazły odzwierciedlenie, a zarazem zostały historycznie udokumentowane w specjalistycznej prasie dotyczącej aranżacji wnętrz (m.in. „Mój Dom”, „Dom” – dodatek do „Architektury”), a także w publikowanych poradnikach i zawartej w nich ikonografii. Z ich analizy wyłania się obraz mieszkań poddawanych rekompozycji w duchu postaw definiowanych jako antymodernistyczne oraz estetyki retro opartej na kulturze pamięci.


Słowa kluczowe:

architektura mieszkalna, wnętrzarstwo, wzornictwo, modernizm, antyki

Arczyńska, Monika. „Polityka, prestiż i odreagowanie. Dom jednorodzinny w okresie transformacji”. W: Polskie Las Vegas i szwagier z Corelem. Architektura, moda i projektowanie wobec transformacji systemowej w Polsce, redakcja Lidia Klein, 44–69. Warszawa: Fundacja Kultura Miejska, 2017.
  Google Scholar

Bałus, Wojciech. „Moda retro lat siedemdziesiątych XX wieku a problem historyzmu w badaniach nad sztuką”. W: Retro sentyment, retro moda, retro nadzieje, redakcja Małgorzata Czapiga-Klag, Michał Rydlewski, 145–155. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2020.
  Google Scholar

Boćkowska, Aleksandra. Księżyc z Peweksu. O luksusie w PRL. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2017.
  Google Scholar

Boym, Svetlana. The Future of Nostalgia. New York: Basic Books, 2001.
  Google Scholar

Brzostek, Błażej. „Wokół Emilii”. W: Emilia. Meble, muzeum, modernizm, redakcja Katarzyna Szotkowska-Beylin, 77–90. Kraków: Karakter; Warszawa: Muzeum Sztuki Nowoczesnej, 2016.
  Google Scholar

Ciarkowski, Błażej. „Postmodernizm a prefabrykacja – wielka płyta w zabytkowym centrum Łodzi”. W: Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka. Antologia tekstów, redakcja Lidia Klein, 375–398. Warszawa: Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, 2013.
  Google Scholar

Co nam zostało z tych lat… Społeczeństwo polskie u progu zmiany systemowej. Redakcja Mirosława Marody. Londyn: Aneks, 1991.
  Google Scholar

Crowley, David. „Warsaw Interiors. The Public Life of Private Spaces, 1949–65”. W: Socialist Spaces. Sites of Everyday Life in the Eastern Bloc, redakcja David Crowley, Susan E. Reid, 181–208. Oxford–New York: Berg, 2002.
DOI: https://doi.org/10.5040/9781350057692.ch-009   Google Scholar

„Dom doktora książka. Rozmowa z właścicielem”. W: Tarnów. 1000 lat nowoczesności, redakcja Ewa Łączyńska-Widz, Dawid Radziszewski, 267–270. Warszawa: Stowarzyszenie 40 000 Malarzy; Tarnów: BWA, 2010.
  Google Scholar

Drazin, Adam. „A Man Will Get Furnished: Wood and Domesticity in Urban Romania”. W: Home Possessions. Material Culture Behind Closed Doors, redakcja Daniel Miller, 173–179. Oxford–New York: Routledge, 2001.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781003085607-12   Google Scholar

Drenda, Olga. Duchologia polska. Rzeczy i ludzie w latach transformacji. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2016.
  Google Scholar

Fehérváry, Krisztina. „From Socialist Modern to Super Natural Organicism. Cosmological Transformations through Home Décor”. Cultural Anthropology, nr 4 (2012): 615–640.
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1548-1360.2012.01164.x   Google Scholar

Feliks, Anna, i Maciej Maria Putowski. „Między zbiorem a kolekcją. Leonard Mokicz (1906–1980) – koneser i jego azyl”. W: Polskie kolekcjonerstwo rzemiosła artystycznego, redakcja Magdalena Białonowska, Monika Bryl, Anna Frąckowska, 24–32. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2018.
  Google Scholar

Friedrich, Jacek. „Willa inż. Pacześniaka w Sopocie projektu Włodzimierza Padlewskiego. Luksus w realiach socjalistycznych”. W: Oblicza modernizmu w architekturze. Paradygmat luksusu w architekturze modernizmu XX wieku. „Trójgłowy smok” – architektura dwudziestolecia międzywojennego na Górnym Śląsku (1922–1939), redakcja Ryszard Nakonieczny, Justyna Wojtas-Swoszowska, 46–54. Katowice: Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae, 2013.
  Google Scholar

Głaz, Jakub. „Swojscy, nasi, bogaci”. Kronika Miasta Poznania, nr 4 (2017): 207–222.
  Google Scholar

Guffey, Elizabeth. Retro. The Culture of Revival. Trowbridge: Reaktion Books, 2006.
  Google Scholar

Gzowska, Alicja, i Lidia Klein. „«Budować troszeczkę inaczej», czyli o złożoności i sprzeczności polskiego postmodernizmu w architekturze i urbanistyce”. W: Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka. Z architektami rozmawiają Alicja Gzowska i Lidia Klein, redakcja Jakub Banasiak, 309–320. Warszawa: Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, 2013.
  Google Scholar

Holtorf, Cornelius. „Pastness in Themed Environments”. W: A Reader in Themed and Immersive Spaces, redakcja Scott A. Lucas, 31–37. Pittsburgh: ETC Press, 2016.
  Google Scholar

Huml, Irena. Polska sztuka stosowana XX wieku. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1978.
  Google Scholar

Jarmuż, Michał. „«Nie chcemy być nowocześni». Z badań nad sposobami urządzania mieszkań w PRL”. Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały 11 (2013): 45–66.
  Google Scholar

Jarosz, Dariusz. „Peerelowskie drogi do mieszkania w latach siedemdziesiątych XX wieku (zarys problemu)”. W: Życie codzienne w PRL (1956–1989), redakcja Grzegorz Miernik, Sebastian Piątkowski, 194–195. Radom: Radomskie Towarzystwo Naukowe, 2006.
  Google Scholar

Jarosz, Dariusz. „Wokół patologii budownictwa mieszkaniowego w PRL w latach 1970–1989 (wybrane zagadnienia)”. W: Gospodarka i społeczeństwo w czasach PRL-u (1944–1989), redakcja Elżbieta Kościk, Tomasz Głowiński, 367–383. Wrocław: GAJT, 2007.
  Google Scholar

Jaroszewski, Tadeusz S. „Pod prąd”. W: Sztuka polska po 1945 roku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1984, 307–334. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987.
  Google Scholar

Jarząbek, Zdzisława. „Kultura mieszkaniowa w nowych osiedlach wielkomiejskich”. W: Mieszkanie. Analiza socjologiczna, redakcja Ewa Kaltenberg-Kwiatkowska, 213–242. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1982.
  Google Scholar

Jasiołek, Katarzyna. Asteroid i półkotapczan. O polskim wzornictwie powojennym. Warszawa: Marginesy, 2020.
  Google Scholar

Jawłowska, Aldona, i Edmund Mokrzycki. „Style życia a przemiany struktury społecznej. Propozycja typologii historyczno-socjologicznej”. W: Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, redakcja Andrzej Siciński, 155–160. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
  Google Scholar

Jaworska, Justyna. „Między modą a habitusem. Mieszkania polskiej inteligencji z lat sześćdziesiątych w magazynie «Ty i Ja»”. Kultura Współczesna, nr 4 (2013): 87–96.
  Google Scholar

Karpova, Yulia. „«A Glass without a Bottom». Neodecorativism in late 1960s Soviet Design”. Journal of Design History, nr 1 (2017): 1–15.
DOI: https://doi.org/10.1093/jdh/epw026   Google Scholar

Kędziorek, Aleksandra. „Domy Hansenów / Hansen homes”. W: Dom jako forma otwarta. Szumin Hansenów. The House as open form. The Hansens’ summer residence in Szumin, redakcja Filip Springer, Aleksandra Kędziorek, 32–48. Kraków: Karakter; Warszawa: Muzeum Sztuki Nowoczesnej, 2014.
  Google Scholar

Klein, Lidia. „Postmodernizm polski: od wielkiej płyty do architektury wczesnej transformacji”. W: Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka. Antologia tekstów, redakcja Lidia Klein, 7–29. Warszawa: Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, 2013.
  Google Scholar

Korduba, Piotr. „Above Standard. Villas Designed by Jan Dudek-Kornecki as a Contribution to the Study of the Housing Culture of Affluent Residents of Poznań in the Last Decades of the People’s Republic of Poland”. Ikonotheka, nr 28 (2018): 233–256.
DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.3386   Google Scholar

Korduba, Piotr. „«Dyrektorska dzielnica» na Ogrodach”. Kronika Miasta Poznania, nr 4 (2021): 85–101.
  Google Scholar

Korduba, Piotr. „Mieszkać luksusowo. Rozważania nad kulturą mieszkalną zamożnych poznaniaków ostatnich dziesięcioleci Peerelu”. Kronika Miasta Poznania, nr 4 (2017): 223–237.
  Google Scholar

Korduba, Piotr. „Mieszkanie na strychu, czyli penthouse’y PRL-u”. Autoportret, nr 4 (2022): 18–25.
  Google Scholar

Korduba, Piotr. „Między monografią a koneserstwem. Badania nad polskim dizajnem XX i początków XXI wieku”. Artium Quaestiones 32 (2021): 5–36.
DOI: https://doi.org/10.14746/aq.2021.32.1   Google Scholar

Kostrzyńska-Miłosz, Anna. Polskie meble 1945–1970. Idee i rzeczywistość. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2021.
  Google Scholar

Kozina, Irma. Ikony architektury w województwie śląskim w XX i XXI wieku. Katowice: Muzeum Śląskie, 2019.
  Google Scholar

McCracken, Grant. Culture and Consumption. New Approaches to the Symbolic Character of Consumer Goods and Activities. Indianapolis: Indiana University Press, 1990.
  Google Scholar

Mazurek, Małgorzata. Społeczeństwo kolejki. O doświadczeniach niedoboru 1945–1989. Warszawa: Trio, 2010.
  Google Scholar

Palska, Hanna. Bieda i dostatek. O nowych stylach życia w Polsce końca lat dziewięćdziesiątych. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN, 2002.
  Google Scholar

Pawełczyńska, Anna, i Elżbieta Tarkowska. „Style życia jednostek i rodzin”. W: Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, redakcja Andrzej Siciński, 235–327. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
  Google Scholar

Polskie Las Vegas i szwagier z Corelem. Architektura, moda i projektowanie wobec transformacji systemowej w Polsce. Redakcja Lidia Klein. Warszawa: Fundacja Kultura Miejska, 2017.
  Google Scholar

Reid, Susan E. „Communist Comfort. Socialist Modernism and the Making of Cosy Homes in the Khrushchev Era”. Gender and History, nr 21 (2009): 465–498.
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-0424.2009.01564.x   Google Scholar

Reid, Susan E. „Destalinization and Taste, 1953–1963”. Journal of Design History, nr 2 (1997): 177–201.
DOI: https://doi.org/10.1093/jdh/10.2.177   Google Scholar

Reynolds, Simon. Retromania. Jak popkultura żywi się własną przeszłością. Tłumaczenie Filip Łobodziński. Warszawa: Kosmos Kosmos, 2018.
  Google Scholar

Rzeczy niepospolite. Polscy projektanci XX wieku. Redakcja Czesława Frejlich. Kraków: 2+3D, 2013.
  Google Scholar

Rzeczy pospolite. Polskie wyroby 1899–1999. Redakcja Czesława Frejlich. Olszanica–Kraków: Bosz, 2001.
  Google Scholar

Siciński, Andrzej. „Hipotetyczne perspektywy przemiany stylu życia”. W: Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, redakcja Andrzej Siciński, 351–393. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
  Google Scholar

Szczerski, Andrzej. „Dekada luksusu. PRL i hotele w latach 70. XX wieku”. W: id., Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku, 143–168. Kraków: Studio Wydawnicze Dodo Editor, 2015.
  Google Scholar

Szcześniak, Magdalena. Normy widzialności. Tożsamość w czasach transformacji. Warszawa: Bęc Zmiana, 2016.
  Google Scholar

Szydłowska, Agata. Futerał. O urządzaniu mieszkań w PRL-u. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2023.
  Google Scholar

Szydłowska, Agata. Paryż domowym sposobem. O kreowaniu stylu życia w czasopismach PRL. Warszawa: Sport i Turystyka, 2019.
  Google Scholar

Warunki życia i kondycja Polaków na początku zmian systemowych. Redakcja Lidia Beskid. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN, 1992.
  Google Scholar

Wieczorkiewicz, Wiesław. Poradnik dla użytkowników mieszkań. Warszawa: Arkady, 1979.
  Google Scholar

Wilson, Jenelle L. Nostalgia. Sanctuary of Meaning. Lewisburg: Bucknell University Press, 2005.
  Google Scholar

Z drugiej strony rzeczy. Polski dizajn po roku 1989. Redakcja Czesława Frejlich. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2018.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-03-29

Cited By / Share

Korduba, P. (2024). „Czy łuk jest ładny?” O antymodernistycznym nurcie w aranżacji polskich wnętrz mieszkalnych ostatnich dekad PRL. Biuletyn Historii Sztuki, 86(1), 127–152. https://doi.org/10.36744/bhs.1760

Autorzy

Piotr Korduba 
pkorduba@amu.edu.pl
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Adama Mickiewicza Polska
https://orcid.org/0000-0001-7603-9858

Piotr Korduba, historyk sztuki, prof. UAM, zajmuje się kulturą zamieszkiwania, rzemiosłem artystycznym, wzornictwem, niemiecko-polskimi relacjami artystyczno- historycznymi. Dyrektor Instytutu Historii Sztuki UAM. Stypendysta Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, DAAD, Herzog-August Bibliothek w Wolfenbüttel. Autor książek Sołacz. Domy i ludzie (Poznań 2009, 2012); Na starym Grunwaldzie. Domy i ich mieszkańcy (z Aleksandrą Paradowską; Poznań 2012), Ludowość na sprzedaż (Warszawa 2013). Obecnie kierownik projektu badawczego „Meblarstwo poznańskie 1945–1989. Edukacja, projektowanie, produkcja” (NCN). Wraz z Jarosławem Trybusiem przygotowuje książkę Warszawskie mieszkania. Biografie miejsc, rzeczy i ludzi.



Statystyki

Abstract views: 357
PDF downloads: 239


Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję  CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.