„Czy łuk jest ładny?” O antymodernistycznym nurcie w aranżacji polskich wnętrz mieszkalnych ostatnich dekad PRL

artykuł recenzowany

Piotr Korduba

pkorduba@amu.edu.pl
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Adama Mickiewicza (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-7603-9858

Abstrakt

Celem niniejszego tekstu jest prześledzenie dyskursu dotyczącego aranżacji i wyposażenia polskich wnętrz mieszkalnych lat 70. i 80. XX w. oraz okresu transformacji ustrojowej, będącego wyrazem rozczarowania modernistyczną architekturą mieszkalną oraz jej dotychczasową estetyką. Społeczna potrzeba zmian w aranżacji i wyposażeniu wnętrz miała służyć ich indywidualizacji i kwestionowała uniwersalne wartości oficjalnego poradnictwa odnoszące się przede wszystkim do racjonalnego i funkcjonalnego wykorzystania domowej przestrzeni. Przedmiotem studium jest analiza praktyk związanych z wykończeniem wnętrz (wprowadzaniem łuków, boazeryjnych okładzin) oraz z ich wyposażaniem w sprzęty dawne (zarówno antyki, jak i tzw. starocie). Praktyki te znalazły odzwierciedlenie, a zarazem zostały historycznie udokumentowane w specjalistycznej prasie dotyczącej aranżacji wnętrz (m.in. „Mój Dom”, „Dom” – dodatek do „Architektury”), a także w publikowanych poradnikach i zawartej w nich ikonografii. Z ich analizy wyłania się obraz mieszkań poddawanych rekompozycji w duchu postaw definiowanych jako antymodernistyczne oraz estetyki retro opartej na kulturze pamięci.


Słowa kluczowe:

architektura mieszkalna, wnętrzarstwo, wzornictwo, modernizm, antyki

Arczyńska, Monika. „Polityka, prestiż i odreagowanie. Dom jednorodzinny w okresie transformacji”. W: Polskie Las Vegas i szwagier z Corelem. Architektura, moda i projektowanie wobec transformacji systemowej w Polsce, redakcja Lidia Klein, 44–69. Warszawa: Fundacja Kultura Miejska, 2017.
  Google Scholar

Bałus, Wojciech. „Moda retro lat siedemdziesiątych XX wieku a problem historyzmu w badaniach nad sztuką”. W: Retro sentyment, retro moda, retro nadzieje, redakcja Małgorzata Czapiga-Klag, Michał Rydlewski, 145–155. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2020.
  Google Scholar

Boćkowska, Aleksandra. Księżyc z Peweksu. O luksusie w PRL. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2017.
  Google Scholar

Boym, Svetlana. The Future of Nostalgia. New York: Basic Books, 2001.
  Google Scholar

Brzostek, Błażej. „Wokół Emilii”. W: Emilia. Meble, muzeum, modernizm, redakcja Katarzyna Szotkowska-Beylin, 77–90. Kraków: Karakter; Warszawa: Muzeum Sztuki Nowoczesnej, 2016.
  Google Scholar

Ciarkowski, Błażej. „Postmodernizm a prefabrykacja – wielka płyta w zabytkowym centrum Łodzi”. W: Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka. Antologia tekstów, redakcja Lidia Klein, 375–398. Warszawa: Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, 2013.
  Google Scholar

Co nam zostało z tych lat… Społeczeństwo polskie u progu zmiany systemowej. Redakcja Mirosława Marody. Londyn: Aneks, 1991.
  Google Scholar

Crowley, David. „Warsaw Interiors. The Public Life of Private Spaces, 1949–65”. W: Socialist Spaces. Sites of Everyday Life in the Eastern Bloc, redakcja David Crowley, Susan E. Reid, 181–208. Oxford–New York: Berg, 2002.
DOI: https://doi.org/10.5040/9781350057692.ch-009   Google Scholar

„Dom doktora książka. Rozmowa z właścicielem”. W: Tarnów. 1000 lat nowoczesności, redakcja Ewa Łączyńska-Widz, Dawid Radziszewski, 267–270. Warszawa: Stowarzyszenie 40 000 Malarzy; Tarnów: BWA, 2010.
  Google Scholar

Drazin, Adam. „A Man Will Get Furnished: Wood and Domesticity in Urban Romania”. W: Home Possessions. Material Culture Behind Closed Doors, redakcja Daniel Miller, 173–179. Oxford–New York: Routledge, 2001.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781003085607-12   Google Scholar

Drenda, Olga. Duchologia polska. Rzeczy i ludzie w latach transformacji. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2016.
  Google Scholar

Fehérváry, Krisztina. „From Socialist Modern to Super Natural Organicism. Cosmological Transformations through Home Décor”. Cultural Anthropology, nr 4 (2012): 615–640.
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1548-1360.2012.01164.x   Google Scholar

Feliks, Anna, i Maciej Maria Putowski. „Między zbiorem a kolekcją. Leonard Mokicz (1906–1980) – koneser i jego azyl”. W: Polskie kolekcjonerstwo rzemiosła artystycznego, redakcja Magdalena Białonowska, Monika Bryl, Anna Frąckowska, 24–32. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2018.
  Google Scholar

Friedrich, Jacek. „Willa inż. Pacześniaka w Sopocie projektu Włodzimierza Padlewskiego. Luksus w realiach socjalistycznych”. W: Oblicza modernizmu w architekturze. Paradygmat luksusu w architekturze modernizmu XX wieku. „Trójgłowy smok” – architektura dwudziestolecia międzywojennego na Górnym Śląsku (1922–1939), redakcja Ryszard Nakonieczny, Justyna Wojtas-Swoszowska, 46–54. Katowice: Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae, 2013.
  Google Scholar

Głaz, Jakub. „Swojscy, nasi, bogaci”. Kronika Miasta Poznania, nr 4 (2017): 207–222.
  Google Scholar

Guffey, Elizabeth. Retro. The Culture of Revival. Trowbridge: Reaktion Books, 2006.
  Google Scholar

Gzowska, Alicja, i Lidia Klein. „«Budować troszeczkę inaczej», czyli o złożoności i sprzeczności polskiego postmodernizmu w architekturze i urbanistyce”. W: Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka. Z architektami rozmawiają Alicja Gzowska i Lidia Klein, redakcja Jakub Banasiak, 309–320. Warszawa: Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, 2013.
  Google Scholar

Holtorf, Cornelius. „Pastness in Themed Environments”. W: A Reader in Themed and Immersive Spaces, redakcja Scott A. Lucas, 31–37. Pittsburgh: ETC Press, 2016.
  Google Scholar

Huml, Irena. Polska sztuka stosowana XX wieku. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1978.
  Google Scholar

Jarmuż, Michał. „«Nie chcemy być nowocześni». Z badań nad sposobami urządzania mieszkań w PRL”. Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały 11 (2013): 45–66.
  Google Scholar

Jarosz, Dariusz. „Peerelowskie drogi do mieszkania w latach siedemdziesiątych XX wieku (zarys problemu)”. W: Życie codzienne w PRL (1956–1989), redakcja Grzegorz Miernik, Sebastian Piątkowski, 194–195. Radom: Radomskie Towarzystwo Naukowe, 2006.
  Google Scholar

Jarosz, Dariusz. „Wokół patologii budownictwa mieszkaniowego w PRL w latach 1970–1989 (wybrane zagadnienia)”. W: Gospodarka i społeczeństwo w czasach PRL-u (1944–1989), redakcja Elżbieta Kościk, Tomasz Głowiński, 367–383. Wrocław: GAJT, 2007.
  Google Scholar

Jaroszewski, Tadeusz S. „Pod prąd”. W: Sztuka polska po 1945 roku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1984, 307–334. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987.
  Google Scholar

Jarząbek, Zdzisława. „Kultura mieszkaniowa w nowych osiedlach wielkomiejskich”. W: Mieszkanie. Analiza socjologiczna, redakcja Ewa Kaltenberg-Kwiatkowska, 213–242. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1982.
  Google Scholar

Jasiołek, Katarzyna. Asteroid i półkotapczan. O polskim wzornictwie powojennym. Warszawa: Marginesy, 2020.
  Google Scholar

Jawłowska, Aldona, i Edmund Mokrzycki. „Style życia a przemiany struktury społecznej. Propozycja typologii historyczno-socjologicznej”. W: Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, redakcja Andrzej Siciński, 155–160. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
  Google Scholar

Jaworska, Justyna. „Między modą a habitusem. Mieszkania polskiej inteligencji z lat sześćdziesiątych w magazynie «Ty i Ja»”. Kultura Współczesna, nr 4 (2013): 87–96.
  Google Scholar

Karpova, Yulia. „«A Glass without a Bottom». Neodecorativism in late 1960s Soviet Design”. Journal of Design History, nr 1 (2017): 1–15.
DOI: https://doi.org/10.1093/jdh/epw026   Google Scholar

Kędziorek, Aleksandra. „Domy Hansenów / Hansen homes”. W: Dom jako forma otwarta. Szumin Hansenów. The House as open form. The Hansens’ summer residence in Szumin, redakcja Filip Springer, Aleksandra Kędziorek, 32–48. Kraków: Karakter; Warszawa: Muzeum Sztuki Nowoczesnej, 2014.
  Google Scholar

Klein, Lidia. „Postmodernizm polski: od wielkiej płyty do architektury wczesnej transformacji”. W: Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka. Antologia tekstów, redakcja Lidia Klein, 7–29. Warszawa: Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, 2013.
  Google Scholar

Korduba, Piotr. „Above Standard. Villas Designed by Jan Dudek-Kornecki as a Contribution to the Study of the Housing Culture of Affluent Residents of Poznań in the Last Decades of the People’s Republic of Poland”. Ikonotheka, nr 28 (2018): 233–256.
DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.3386   Google Scholar

Korduba, Piotr. „«Dyrektorska dzielnica» na Ogrodach”. Kronika Miasta Poznania, nr 4 (2021): 85–101.
  Google Scholar

Korduba, Piotr. „Mieszkać luksusowo. Rozważania nad kulturą mieszkalną zamożnych poznaniaków ostatnich dziesięcioleci Peerelu”. Kronika Miasta Poznania, nr 4 (2017): 223–237.
  Google Scholar

Korduba, Piotr. „Mieszkanie na strychu, czyli penthouse’y PRL-u”. Autoportret, nr 4 (2022): 18–25.
  Google Scholar

Korduba, Piotr. „Między monografią a koneserstwem. Badania nad polskim dizajnem XX i początków XXI wieku”. Artium Quaestiones 32 (2021): 5–36.
DOI: https://doi.org/10.14746/aq.2021.32.1   Google Scholar

Kostrzyńska-Miłosz, Anna. Polskie meble 1945–1970. Idee i rzeczywistość. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2021.
  Google Scholar

Kozina, Irma. Ikony architektury w województwie śląskim w XX i XXI wieku. Katowice: Muzeum Śląskie, 2019.
  Google Scholar

McCracken, Grant. Culture and Consumption. New Approaches to the Symbolic Character of Consumer Goods and Activities. Indianapolis: Indiana University Press, 1990.
  Google Scholar

Mazurek, Małgorzata. Społeczeństwo kolejki. O doświadczeniach niedoboru 1945–1989. Warszawa: Trio, 2010.
  Google Scholar

Palska, Hanna. Bieda i dostatek. O nowych stylach życia w Polsce końca lat dziewięćdziesiątych. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN, 2002.
  Google Scholar

Pawełczyńska, Anna, i Elżbieta Tarkowska. „Style życia jednostek i rodzin”. W: Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, redakcja Andrzej Siciński, 235–327. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
  Google Scholar

Polskie Las Vegas i szwagier z Corelem. Architektura, moda i projektowanie wobec transformacji systemowej w Polsce. Redakcja Lidia Klein. Warszawa: Fundacja Kultura Miejska, 2017.
  Google Scholar

Reid, Susan E. „Communist Comfort. Socialist Modernism and the Making of Cosy Homes in the Khrushchev Era”. Gender and History, nr 21 (2009): 465–498.
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-0424.2009.01564.x   Google Scholar

Reid, Susan E. „Destalinization and Taste, 1953–1963”. Journal of Design History, nr 2 (1997): 177–201.
DOI: https://doi.org/10.1093/jdh/10.2.177   Google Scholar

Reynolds, Simon. Retromania. Jak popkultura żywi się własną przeszłością. Tłumaczenie Filip Łobodziński. Warszawa: Kosmos Kosmos, 2018.
  Google Scholar

Rzeczy niepospolite. Polscy projektanci XX wieku. Redakcja Czesława Frejlich. Kraków: 2+3D, 2013.
  Google Scholar

Rzeczy pospolite. Polskie wyroby 1899–1999. Redakcja Czesława Frejlich. Olszanica–Kraków: Bosz, 2001.
  Google Scholar

Siciński, Andrzej. „Hipotetyczne perspektywy przemiany stylu życia”. W: Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, redakcja Andrzej Siciński, 351–393. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
  Google Scholar

Szczerski, Andrzej. „Dekada luksusu. PRL i hotele w latach 70. XX wieku”. W: id., Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku, 143–168. Kraków: Studio Wydawnicze Dodo Editor, 2015.
  Google Scholar

Szcześniak, Magdalena. Normy widzialności. Tożsamość w czasach transformacji. Warszawa: Bęc Zmiana, 2016.
  Google Scholar

Szydłowska, Agata. Futerał. O urządzaniu mieszkań w PRL-u. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2023.
  Google Scholar

Szydłowska, Agata. Paryż domowym sposobem. O kreowaniu stylu życia w czasopismach PRL. Warszawa: Sport i Turystyka, 2019.
  Google Scholar

Warunki życia i kondycja Polaków na początku zmian systemowych. Redakcja Lidia Beskid. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN, 1992.
  Google Scholar

Wieczorkiewicz, Wiesław. Poradnik dla użytkowników mieszkań. Warszawa: Arkady, 1979.
  Google Scholar

Wilson, Jenelle L. Nostalgia. Sanctuary of Meaning. Lewisburg: Bucknell University Press, 2005.
  Google Scholar

Z drugiej strony rzeczy. Polski dizajn po roku 1989. Redakcja Czesława Frejlich. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2018.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-03-29

Cited By / Share

Korduba, P. (2024). „Czy łuk jest ładny?” O antymodernistycznym nurcie w aranżacji polskich wnętrz mieszkalnych ostatnich dekad PRL. Biuletyn Historii Sztuki, 86(1), 127–152. https://doi.org/10.36744/bhs.1760

Autorzy

Piotr Korduba 
pkorduba@amu.edu.pl
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Adama Mickiewicza Polska
https://orcid.org/0000-0001-7603-9858

Piotr Korduba, historyk sztuki, prof. UAM, zajmuje się kulturą zamieszkiwania, rzemiosłem artystycznym, wzornictwem, niemiecko-polskimi relacjami artystyczno- historycznymi. Dyrektor Instytutu Historii Sztuki UAM. Stypendysta Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, DAAD, Herzog-August Bibliothek w Wolfenbüttel. Autor książek Sołacz. Domy i ludzie (Poznań 2009, 2012); Na starym Grunwaldzie. Domy i ich mieszkańcy (z Aleksandrą Paradowską; Poznań 2012), Ludowość na sprzedaż (Warszawa 2013). Obecnie kierownik projektu badawczego „Meblarstwo poznańskie 1945–1989. Edukacja, projektowanie, produkcja” (NCN). Wraz z Jarosławem Trybusiem przygotowuje książkę Warszawskie mieszkania. Biografie miejsc, rzeczy i ludzi.



Statystyki

Abstract views: 226
PDF downloads: 149


Licencja

Prawa autorskie (c) 2023 Biuletyn Historii Sztuki

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.