Maszynowa produkcja ikon w Imperium Rosyjskim w 2. połowie XIX i na początku XX wieku. Wstępne rozpoznania i spostrzeżenia

artykuł recenzowany

Agnieszka Szybalska

beczyczkoagnieszka@gmail.com
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Szkoła Doktorska Anthropos IPAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-5791-700X

Abstrakt

W 2. połowie XIX i początku XX w. w Rosji rozwinęła się produkcja rycin religijnych i ikon wykonywanych przy użyciu technik poligraficznych. Było to konsekwencją wzrastającego zapotrzebowania na „święte obrazy” oraz popularyzacji litografii barwnej w Imperium Rosyjskim. Od lat 50. XIX w. wytwarzanie takich dzieł kontrolował Duchowy Komitet Cenzorski. Informacja o cenzurze wraz z sygnaturą producenta z reguły umieszczana była na obiektach. Odnalezienie i uporządkowanie pod względem techniki wykonania, wytwórców i miejsca powstania szeregu dzieł tego rodzaju znajdujących się w zbiorach muzealnych, bibliotecznych i cerkwiach na obszarze bliskim nam terytorialnie pozwoliła wyłonić wiodących producentów, techniki i tendencje kształtujące rynek „ikon drukowanych”. Badania katalogów, cenników i reklam umieszczanych w czasopismach z epoki, prowadzą do wniosku, że produkcja ta stała się narzędziem władzy politycznej (cerkiewnej i państwowej), dającym kontrolę nad sztuką religijną kierowaną do mas.


Słowa kluczowe:

cenzura religijna, ikona, popularna grafika religijna, prawosławie, masowa produkcja ikon, Rosja, rynek wyrobów graficznych, sztuka rosyjska końca XIX - początku XX w.

Alekseyeva, Mariya A. „Torgovlya gravyurami v Moskve i kontrol’ za ney v kontse XVII–XVIII vv.”. W: Narodnaya gravyura i fol’klor v Rossii XVII–XIX vv., redakcja Irina E. Danilova, 140–158. Moskva: Sovetskiy khudozhnik, 1976.
  Google Scholar

Baryshnikova, Valeriya V. „Istoriya razvitiya i problema pechatnoy ikony v Rossii”. W: Dizayn i iskusstvo – strategiya proyektnoy kul’tury XXI veka. Sbornik po materialam Vserossiyskoy nauchno-prakticheskoy konferentsii „DISK-2017” Vserossiyskogo foruma molodykh issledovateley „Dizayn i iskusstvo – strategiya proyektnoy kul’tury XXI veka”, cz. 1, redakcja Oleg V. Kashcheyev, 68–73. Moskva: FGBOU VO „RGU im. A.N. Kosygina”, 2019.
  Google Scholar

Bocharnikov, Igor’ V., i Ol’ga A. Ovsyannikova. „Sytin Ivan Dmitriyevich. Knizhnyy mesenat Rossii”. Chelovecheskiy kapital, nr 11 (2019): 30.
  Google Scholar

Chomik, Piotr. „Prawosławni święci męczennicy XX wieku – ofiary zbrodniczego systemu”. W: Dziedzictwo komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej, redakcja Joanna Sadowska, 115–125. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008.
  Google Scholar

Chulos, Chris J. „Icons in Motion. Sacred Aura and Religious Identity in Late Tsarist Russia”. Journal of the Canadian Historical Association 23, nr 2 (2012): 176–211.
DOI: https://doi.org/10.7202/1015793ar   Google Scholar

Cierniak, Urszula. „Rosyjski łubek jako odbicie idei dla mas”. W: Kultura Słowian. Rocznik Komisji Kultury Słowian PAU 12 (2016): 133–153.
DOI: https://doi.org/10.4467/25439561KSR.16.008.6461   Google Scholar

Dąb-Kalinowska, Barbara. Między Bizancjum a Zachodem. Ikony rosyjskie XVII–XIX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
  Google Scholar

Deluga, Waldemar. Grafika z kręgu Ławry Pieczarskiej i Akademii Mohylańskiej XVII i XVIII wieku. Kraków: Collegium Columbium, 2003.
  Google Scholar

Deluga, Waldemar. „Byzantine Art in Kiev in the Chromolithographs of Lemercier”. Print Quarterly 24, nr 2 (2007): 115–126.
  Google Scholar

Gukov, Arseniy E. „Svoboda slova v Rossii. Istoricheskaya retrospektiva”. W: Obrazovaniye i nauka v sovremennykh usloviyakh. Materialy X Mezhdunar. nauch.–prakt. konf. (Cheboksary, 12 mart 2017 g.), redakcja Oleg N. Shirokov et al., 348–350. Cheboksary: Tsentr nauchnogo sotrudnichestva „Interaktiv plyus”, 2017.
  Google Scholar

Ikony. Przedstawienia maryjne z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. Katalog zbiorów. Redakcja Aleksandra Sulikowska. Warszawa: Muzeum Narodowe, 2004.
  Google Scholar

Jakubowski, Tomasz. Polonika w kolekcji grafiki w Państwowym Muzeum Historii Religii w Petersburgu. Warszawa: Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika”, 2022.
  Google Scholar

Kachin, Nikolay A. „Arkhiv i kollektsii V. M. Florinskogo. Opyt istochnikovedcheskogo analiza”. Praca doktorska, Państwowy Uniwersytet Badawczy w Tomsku, 2019.
  Google Scholar

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 12: Województwo białostockie. Redakcja Jerzy Z. Łoziński, Maria Kałamajska-Saeed, z. 1: Siemiatycze, Drohiczyn i okolice. Opracowanie Jerzy Z. Łoziński, Maria Kałamajska-Saeed. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1996.
  Google Scholar

Khod’ko, Yuliya M. Religioznyy lubok vtoroy poloviny XVIII – nachala KhKh veka iz sobraniya Russkogo muzeya. Sankt-Peterburg: Palace Edition, Gosudarstvennyy Russkiy muzey, 2012.
  Google Scholar

Kovtun, Ol’ga A. „Khudozhestvennyye promysly zhenskikh monastyrey Ural’skogo regiona v XІX veke”. Vestnik YuUrGU. Seriya „Sotsial’no-gumanitarnyye nauki” 20, nr 1 (2019): 79–86.
DOI: https://doi.org/10.14529/ssh200112   Google Scholar

Labyntsev, Yuriy A., i Larisa L. Shchavinskaya. „E. I. Fesenko – odin iz krupeyshikh izdateley narodnoy pravoslavnoy pechatnoy produktsii XIX–XX vv.”. Slavyanskiy mir v tret’yem tysyacheletii. Etnicheskiye, konfessional’nyye, sotsiokul’turnyye komponenty identichnosti narodov Tsentral’noy, Vostochnoy i Yugo-Vostochnoy Evropy 12 (2017): 11–19.
  Google Scholar

Mielczarek, Witold. „Pierwsze zakłady drukarskie i zakłady poligraficzne w Częstochowie”. Ziemia Częstochowska 11 (1976): 221–284.
  Google Scholar

Nichols, Robert L. „The Icon and the Machine in Russia’s Religious Renaissance 1900–1909”. W: Christianity and the Arts in Russia, redakcja William C. Brumfield, Milos M. Velimirović, 131–144. Cambridge: Cambridge University Press, 1991.
  Google Scholar

Ovsyannikov, Yuriy M. Lubok. Russkiye narodnyye kartinki XVII–XVIII vv. Moskva: Sovetskiy khudozhnik, 1968.
  Google Scholar

Pastuszewski, Stefan. „Święci prawosławni – łączą i dzielą: zarys historyczny”. Studia Elbląskie 18 (2017): 113–124.
  Google Scholar

Paszkiewicz, Piotr. W służbie Imperium Rosyjskiego 1721–1917. Funkcja i treści ideowe rosyjskiej architektury sakralnej na zachodnich rubieżach cesarstwa i poza jego granicami. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1999.
  Google Scholar

Petrova, Natal’ya V. „Khromolitografii iz staroobryadcheskoy molel’ni v kollektsii Kirillo-Belozerskogo muzeya-zapovednika”, s. 2. Dostęp 10 grudnia 2021. https://kirmuseum.org/sites/default/files/ebook/2018/7300_file.pdf.
  Google Scholar

Pripachkin Igor’ A. „Istoriya ikonopisnogo promysla v yugo-zapadnoy Rossii (na primere slobody Borisovki): XVIII – nachalo XX veka”. Praca doktorska, Państwowy Uniwersytet w Kursku, 2006.
  Google Scholar

Ruud, Charl’z. Russkiy predprinimatel’ moskovskiy izdatel’ Ivan Sytin. Tłumaczenie Andrey B. Leshchinskiy. Moskva: Izdatel’skiy tsentr „Terra”, 1996.
  Google Scholar

Shevzov, Vera. „Iconic piety in Russia”. W: A People’s History of Christianity, t. 6: Modern Christianity to 1900, redakcja Amanda Porterfield, 178–208. Minneapolis: Fortress Press, 2007.
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv19cwbhs.13   Google Scholar

Shevzov, Vera. Russian Orthodoxy on the Eve of Revolution. Oxford: Oxford University Press, 2004.
DOI: https://doi.org/10.1093/0195154657.001.0001   Google Scholar

Streikuvienė, Diana. Jonas Kazimieras Vilčinskis. Vilniaus albumas, Jan Kazimierz Wilczyński. The Vilnius Album. Vilnius: Lietuvos nacionalinis muziejus, 2021.
  Google Scholar

Sytova, Alla. The Lubok. Russian Folk Pictures 17th to 18th Century. Tłumaczenie Alex Miller. Leningrad: Aurora Art Publishers, 1984.
  Google Scholar

Szybalska, Agnieszka. „Wzory rosyjskiego malarstwa ikonowego w 2. połowie XIX i początku XX wieku. Uwagi wstępne na przykładzie obiektów z Podlasia i Lubelszczyzny”. Biuletyn Historii Sztuki 86, nr 4 (2022): 879–946.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.1263   Google Scholar

Tarasov, Oleg. Ikona i Blagochestiye. Ocherki ikonnogo dela v imperatorskoy Rossii. Moskva: Progress-Kul’tura, 1995.
  Google Scholar

Tarasov, Oleg. „The Russian Icon and the Culture of the Modern. The Renaissance of Popular Icon Painting in the Reign of Nicholas II”. Experiment/ эксперимент: A Journal of Russian Culture, nr 7 (2001): 73–102.
DOI: https://doi.org/10.1163/2211730X-00701004   Google Scholar

Tarasov, Oleg. „Russkaya ikona v Serebryanom veke. Iz istorii Komiteta popechitel’stva o russkoy ikonopisi (1901–1918)”. Iskusstvoznaniye, nr 3–4 (2010): 461–468.
  Google Scholar

Tits, Aleksey A. Po okrainnym zemlyam Vladimirskim (Vyazniki, Mstera, Gorokhovets). Moskva: Iskusstvo, 1969.
  Google Scholar

Val’chak, Dorota. „Kak izobreteniye pechatnoy mashiny povliyalo na russkuyu ikonopis’? Pechatnyye ikony v Rossii kontsa XIX – nachala XX vv.”. Studia Humanitatis, nr 2 (2021). Dostęp 23 listopada 2021. http://st-hum.ru/content/valchak-d-kak-izobretenie-pechatnoy-mashiny-povliyalo-na-russkuyu-ikonopis-pechatnye-ikony-v.
  Google Scholar

Val’chak, Dorota. „Ikona v siyayushchem oklade v kazhdom dome. Podokladnyye (folezhnyye) ikony v Rossii na rubezhe XIX–XX vv.”, Studia Humanitatis, nr 4 (2021). Dostęp 10 kwietnia 2022. http://st-hum.ru/en/node/1082.
  Google Scholar

Veretnova, Yuliya V. „Russkiy religioznyy lubok iz sobraniya Vologodskogo gosudarstvennogo istoriko-arkhitekturnogo i khudozhestvennogo muzeya-zapovednika”. W: Russkaya kul’tura novogo stoletiya. Problemy izucheniya, sokhraneniya i ispol’zovaniya istoriko-kul’turnogo naslediya, redakcja Guriy V. Sudakov, 453–473. Vologda: Knizhnoye naslediye, 2007.
  Google Scholar

Voronina, Tat’yana A. Russkiy lubok 20–60-kh godov XIX veka: proizvodstvo, bytovaniye, tematika. Moskva: Koordinatsionno-metodicheskiy tsentr prikladnoy etnografii Instituta etnologii i antropologii, 1993.
  Google Scholar

Voronina, Tat’yana A. „Religioznyy lubok i ego osobennosti v XIX veke”. W: Pravoslavnaya zhizn’ russkikh krest’yan XIX–XX vekov. Itogi etnograficheskikh issledovaniy, redakcja Tat’yana A. Listova, 333–360. Moskva: Nauka, 2001.
  Google Scholar

Walczak, Dorota. „Nieuczciwa konkurencja dla ikonopisców? Komitet Troski o Rosyjskie Malarstwo Ikonowe (1901–1918) w walce z ikonami drukowanymi.” Ikona i Logos. Zeszyty muzealne Muzeum Ikon w Supraślu 1, nr 1 (2019): 78–94.
  Google Scholar

Walczak, Dorota. „Między tradycją a nowoczesnością. Ikony rosyjskie w XIX wieku”. Saeculum Christianum 2, nr 26 (2019): 78–94.
DOI: https://doi.org/10.21697/sc.2019.26.2.12   Google Scholar

Walczak, Dorota. „Centralne zarządzanie sztuką cerkiewną. Działalność Komitetu Troski o Rosyjskie Malarstwo Ikonowe (1901–1918)”. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Warszawski, 2020.
  Google Scholar

Zabolotskikh, Boris V. Russkaya gravyura. Moskva: Autopan, 1993.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2023-10-18

Cited By / Share

Szybalska, A. (2023). Maszynowa produkcja ikon w Imperium Rosyjskim w 2. połowie XIX i na początku XX wieku. Wstępne rozpoznania i spostrzeżenia. Biuletyn Historii Sztuki, 85(3), 179–226. https://doi.org/10.36744/bhs.1252

Autorzy

Agnieszka Szybalska 
beczyczkoagnieszka@gmail.com
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Szkoła Doktorska Anthropos IPAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-5791-700X

Agnieszka Szybalska jest doktorantką w Szkole Doktorskiej Anthropos IPAN w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Bada rosyjskie malarstwo ikonowe z 2. połowy XIX i początku XX w., zwłaszcza z terenów dawnych zachodnich rubieży Imperium Rosyjskiego, a także wpływ polityki państwa na rosyjską sztukę cerkiewną tego okresu.



Statystyki

Abstract views: 145
PDF downloads: 102


Licencja

Prawa autorskie (c) 2023 Biuletyn Historii Sztuki

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.