Wzory rosyjskiego malarstwa ikonowego w 2. połowie XIX i początku XX wieku

Uwagi wstępne na przykładzie obiektów z Podlasia i Lubelszczyzny

artykuł recenzowany

Agnieszka Szybalska

beczyczkoagnieszka@gmail.com
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Szkoła Doktorska Anthropos IPAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-5791-700X

Abstrakt

Problem wzorów stosowanych przez malarzy ikon 2. połowy XIX i początku XX w. był dotąd marginalnie poruszany przez badaczy. Dotyczy on stosowania ogólnoeuropejskiego kanonu akademickiego, oddziaływania wzorów zachodnich i rosyjskich (w duchu kultury łacińskiej i nawiązujących do przetworzonej tradycji rodzimej), adaptowania kompozycji zgodnych z kanonem malarstwa cerkiewnego, czerpania z grafiki popularnej (zachodniej i rosyjskiej). Analizowane obiekty z terenów Podlasia i Lubelszczyzny zostały uporządkowane według powtarzających się kompozycji. Badania uzupełniono przykładami ikon z centralnej Rosji i Azji. W efekcie rozpoznane zostały popularne wzory stosowane przez twórców ikon i sposoby ich popularyzacji, m.in. poprzez masowe odbitki graficzne i fotografie. Przeprowadzone analizy dowiodły, że standardowa produkcja artystyczna dzieł na potrzeby Cerkwi nie wymagała oryginalności ujęć kompozycyjnych, a pomimo kształtowania się wówczas w Rosji stylu narodowego nastąpiła wzmożona recepcja estetyki łacińskiej.


Słowa kluczowe:

sztuka rosyjska, rosyjskie malarstwo religijne XIX w., malarstwo ikonowe XIX w., wzory w malarstwie ikonowym, popularyzacja wzorów ikonograficznych w malarstwie ikonowym, tradycja ikonograficzna w malarstwie ikonowym, Podlasie, Lubelszczyzna

Bakushinskii, Anatolii B. Iskusstvo Palekha. Moskva-Leningrad: Academia, 1934.
  Google Scholar

Beliaev, N. S. Torzhestvennye publichnye sobraniia i otchety Imperatorskoi Akademii Khudozhestv (1817-1859). Sankt-Peterburg: Petropolis, 2015.
  Google Scholar

Belik, Zhanna G. Ikonopisnoe nasledie masterskoi Peshekhonovykh. Moskva: Indrik, 2011.
  Google Scholar

Biziuk, Dorota. Sokółka wczoraj i dziś. 400 lat miasta Sokółka 1609-2009. Białystok: Kresowa Agencja Wydawnicza, 2009.
  Google Scholar

Cynalewska-Kuczma, Paulina. Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2004.
  Google Scholar

Dąb-Kalinowska, Barbara. Ikony i obrazy. Warszawa: DiG, 2000.
  Google Scholar

Dąb-Kalinowska, Barbara. Między Bizancjum a Zachodem. Ikony rosyjskie XVI-XIX wieku. Warszawa: PWN, 1990.
  Google Scholar

Gronek, Agnieszka. “Ikonostas w cerkwi wojskowej w Kozienicach. Zabytek na tle dziejowym.” W Cerkiew w drodze, redakcja Marzanna Kuczyńska, 53-67. Białystok: Fundacja Oikonomos, 2015.
  Google Scholar

Grygiel, Szymon. “Ciało i świętość. Przypadek XIX-wiecznych świętych starców rosyjskich.” Adeptus. Pismo Humanistów nr 9 (2017): 1-22. https://doi.org/10.11649/a.1417.
DOI: https://doi.org/10.11649/a.1417   Google Scholar

Gusakova, Viktoriia. Russkoe pravoslavno-natsionalnoe iskusstvo XIX - nachala XX veka. Pravoslavie. Samoderzhavie. Narodnost. Moskva: Institut russkoi tsivilizatsii, 2014.
  Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 12: Województwo podlaskie (białostockie), redakcja Marcin Zgliński, Anna Oleńska, z. 2: Miasto Białystok, opracowanie Katarzyna Kolendo-Korczak et al. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2015.
  Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 12: Województwo podlaskie (białostockie), redakcja Zbigniew Michalczyk et al., z. 4: Powiat bielski, opracowanie Zbigniew Michalczyk et al. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019.
  Google Scholar

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 12: Województwo podlaskie (białostockie), redakcja Marcin Zgliński, Katarzyna Kolendo-Korczak, z. 3: Powiat białostocki, opracowanie Katarzyna Kolendo-Korczak et al. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
  Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 12: Województwo białostockie, redakcja Maria Kałamajska-Saeed, z. 1: Siemiatycze, Drohiczyn i okolice, opracowanie Maria Kałamajska-Saeed. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1996.
  Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8: Województwo lubelskie, redakcja Ryszard Brykowski, Ewa Smulikowka, Zofia Winiarz, z. 5: Powiat chełmski, opracowanie Kazimiera Kutrzebianka, Ewa Smulikowska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1968.
  Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8: Województwo lubelskie, redakcja Ryszard Brykowski, Ewa Smulikowska, Zofia Winiarz, z. 18: Powiat włodawski, opracowanie Janina Rutkowska, Ewa Smulikowska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1975.
  Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8: Województwo lubelskie, redakcja Katarzyna Kolendo-Korczakowa, Anna Oleńska, Marcin Zgliński, z. 2: Powiat Biała Podlaska, opracowanie Katarzyna Kolendo-Korczakowa, Anna Oleńska, Marcin Zgliński. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2006.
  Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8: Województwo lubelskie, redakcja Ryszard Brykowski, Ewa Smulikowska, Zofia Winiarz, z. 3: Powiat biłgorajski, opracowanie Michalina Kwiczala, Katarzyna Szczepkowska, Ryszard Brykowski. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1960.
  Google Scholar

Kemmer, Barbara. “(Ab-)Bild – Meisterwerk – Ikone. Zur Kanonisierung und Popularisierung von Werken der bildenden Kunst.” W Gestochen Scharf! Die Kunst zu reproduzieren, redakcja Dirk Blübaum, Stephan Brakensiek, 11–48. Heidelberg: Kehrer Verlag, 2007.
  Google Scholar

Kirkevich, Viktor. Volodimirskii Sobor u Kievi. Kiiv: Tekhnika, 2004.
  Google Scholar

Klimow, Paweł. “Henryka Siemiradzkiego szkice malowideł dla soboru Chrystusa Zbawiciela w Moskwie.” Tłumaczenie Dariusz Konstantynów. Biuletyn Historii Sztuki 55, nr 1 (1993): 63–73.
  Google Scholar

Kobrzenicka-Sikorska, Grażyna. Ikona, kult, polityka. Rosyjskie ikony maryjne od drugiej połowy XVII wieku. Olsztyn: OBNiWK, 2000.
  Google Scholar

Korpysz, Sławomir, i Zbigniew Lubaszewski. Obiekty zabytkowe Chełma i powiatu chełmskiego. Zabytki architektury i budownictwa. Chełm: Wydawnictwo TAWA Taurogiński Waldemar, 2016.
  Google Scholar

Kostenko, Aleksandr. Vizualnaia istoriia Rossii XIX-XX vv. Vladivostok: Dalnevostochnyi federal'nyi universitet, 2015.
  Google Scholar

Kotyńska-Stetkiewicz, Joanna. “Sobór katedralny pw. św. Mikołaja Cudotwórcy w Białymstoku.” Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, z. 17 (2011): 45–66.
  Google Scholar

Kovaleva, Marina, i Maria Shipunova. “Komitet popechitel'stva o russkoj ikonopisi (1901-1918): istoria i deiatelnost'.” Vestnik RGGU. Nauchnyj zhurnal. Seria Istoricheskie nauki. Regional'naia istoria. Kraevedenie 139, nr 17 (2014): 70-81.
  Google Scholar

Kuprianowicz, Grzegorz, i Mikołaj Roszczenko. Cerkiew prawosławna Przemienienia Pańskiego w Lublinie. Lublin: Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska, 1993.
  Google Scholar

Labyncev, Iuri, i Larissa Shchavinskaia. “E. I. Fesenko - odin iz krupnejshih izdatelej narodnoi pravoslavnoi pechatnoj produkcii XIX-XX vv.” W Slavianskii mir v tret'em tysiachiletii. Etnicheskie, konfessional'nye, sociokul'turnye komponenty identichnosti narodov Central'noi, Vostochnoi i Iugo-Vostochnoi Evropy 12 (2017): 11-19.
  Google Scholar

Markina, Lyudmila. “The Sistine Madonna in Dresden and Moscow. The Special Place of Raphael's Masterpiece in Russia's Culture and History.” Tretiakovskaia Galereia, nr 1 (2020): 238-265.
  Google Scholar

Michalczyk, Zbigniew. W lustrzanym odbiciu: Grafika europejska a malarstwo w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
  Google Scholar

Mucha, Bogusław. Inspiracje biblijne w kulturze rosyjskiej epoki romantyzmu. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1998.
  Google Scholar

Nesterova, Elena. “Pozdneakademicheskaia zhivopis’ v Rossii. Istoricheskij zhanr: tendencii, napravlenia, imena.” W Henryk Siemiradzki i akademizm, redakcja Jerzy Malinowski, Irina Gavrash, Katarzyna Maleszko, 349–362. Warszawa-Toruń: Polski Instytut Badań nad Sztuką Świata, Wydawnictwo Tako, 2016.
  Google Scholar

Nichols, Robert L. “The Icon and the Machine in Russia’s religious Renaissance, 1900-1909.” W Christianity and the Arts in Russia, redakcja William C. Brumfield, Milos M. Velimirovic, 131-144. Cambridge: Cambirdge Univesity Press, 1991.
  Google Scholar

Paszkiewicz, Piotr. W służbie Imperium Rosyjskiego 1721-1917. Funkcje i treści ideowe rosyjskiej architektury sakralnej na zachodnich rubieżach cesarstwa i poza jego granicami. Warszawa: IS PAN, 1999.
  Google Scholar

Raffael und die Folgen. Das Kunstwerk in Zeitaltern seiner graphischen Reproduzierbarkeit, redakcja Corinna Höper, Wolfgang Brückle, Udo Felbinger. Ostfildern: Hatje Cantz, 2001.
  Google Scholar

Seniuk, Bronisław. “Prawosławne cerkwie guberni lubelskiej i siedleckiej zrealizowane według projektów arch. Wiktora Iwanowicza Syczugowa, członka Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu.” W Do piękna nadprzyrodzonego. Sesja naukowa na temat rozwoju sztuki sakralnej od X do XX w. na terenie dawnych diecezji chełmskich Kościoła rzymskokatolickiego, prawosławnego, greckokatolickiego, t. 1: Referaty, redakcja Krystyna Mart, 274-293. Chełm: Muzeum Chełmskie w Chełmie, Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze w Łucku, 2003.
  Google Scholar

Smilingytė-Žeimienė, Skirmante, Lietuvos bažnyčių dailė: XX amžiaus I pusė. Vilnius: Kultūros, filosofijos ir meno institutas, 2009.
  Google Scholar

Sokół, Kirył, i Aleksander Sosna. Cerkwie w centralnej Polsce 1815–1915. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2011.
  Google Scholar

Sosna, Grzegorz. “Katalog świątyń i duchowieństwa prawosławnej diecezji warszawsko-bielskiej.” ΕΛΠΙΣ 2, nr 3 (2000): 7-431.
  Google Scholar

Stankiewicz, Dariusz. “Kradzież w cerkwi parafialnej w Jurowlanach, gm. Krynki.” Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, z. 6 (2000): 302-303.
  Google Scholar

Stepovik, Dmitro. Volodimirskii sobor. Istoria, arkhitektura, maliarstvo soboru v Kievi. Kiiv: Dnipro, 2015.
  Google Scholar

Suzuki, Michitaka. “Icons in Japan Painted by Rin Yamashita. Anonymity and Materiality.” Convivium. Seminarium Kondakovianum. Series Nova 1, nr 2 (2014): 58–73.
DOI: https://doi.org/10.1484/J.CONVI.5.103810   Google Scholar

Tarasov, Oleg. “Russkaia ikona v Serebrannom veke. Iz istorii Komiteta popechitelstva o russkoi ikonopisi (1901-1918).” Iskusstvoznanie, nr 3-4 (2010): 461-468.
  Google Scholar

Tarasov, Oleg. “The Russian Icon and the Culture of the Modern. The Renaissance of Popular Icon Painting in the Reign of Nicholas II.” Experiment / ėksperiment. A Journal of Russian Culture 7 (2001): 73-101.
DOI: https://doi.org/10.1163/2211730X-00701004   Google Scholar

Tarasov, Oleg. Icon and Devotion. Sacred Spaces in Imperial Russia. Tłumaczenie Robin Milner-Gulland. London: Reaktion Books, 2002.
  Google Scholar

Tarasov, Oleg. Ikona i blagochestie. Ocherki ikonnogo dela v imperatorskoi Rossii. Moskva: Progress-Kul'tura, 1995.
  Google Scholar

Tofiluk, Jerzy. “Bizantyjski kanon ikonograficzny w krajach słowiańskich.” ΕΛΠΙΣ 13, nr 23-24 (2011): 11-38.
DOI: https://doi.org/10.15290/elpis.2011.23-24.02   Google Scholar

Walczak, Dorota. “Nieuczciwa konkurencja dla ikonopisców? Komitet Troski o Rosyjskie Malarstwo Ikonowe (1901–1018) w walce z ikonami drukowanymi.” Ikona i Logos. Zeszyty Muzealne Muzeum Ikon w Supraślu 1, nr 1 (2019): 78 –94.
  Google Scholar

Val'chak, Dorota. “Litsevoi ikonopisnyi podlinnik Komiteta popechitel'stva o russkoi ikonopisi (1901-1918): iznachal'nyj proekt i ego osushchestvienie.” Studia Humanitatis, nr 2 (2019). Dostęp 10 października 2020. https://cyberleninka.ru/article/n/litsevoi-ikonopisnyi-podlinnik-komiteta-popechitelstva-o-russkoiikonopisi-1901-1918-iznachalnyi-proekt-i-ego-osuschestvlenie.
  Google Scholar

Zabolotskikh, Boris. Russkaia graviura. Moskva: Autopan, 1993.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-12-30

Cited By / Share

Szybalska, A. (2022). Wzory rosyjskiego malarstwa ikonowego w 2. połowie XIX i początku XX wieku: Uwagi wstępne na przykładzie obiektów z Podlasia i Lubelszczyzny. Biuletyn Historii Sztuki, 84(4), 879–946. https://doi.org/10.36744/bhs.1263

Autorzy

Agnieszka Szybalska 
beczyczkoagnieszka@gmail.com
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Szkoła Doktorska Anthropos IPAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-5791-700X

Statystyki

Abstract views: 210
PDF downloads: 237


Licencja

Prawa autorskie (c) 2023 Agnieszka Szybalska

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.