Malarski wystrój pałacu w Radzyniu Podlaskim i rola Jana Bogumiła Plerscha
Abstrakt
Niezachowane wnętrza pałacu Potockich w Radzyniu Podlaskim zaprojektowane przez Jakuba Fontanę, były jedną z ostatnich, oryginalnych manifestacji estetyki rokoka w Polsce. Cechowała je oszczędna ornamentacja, wyraźna artykulacja białych boazerii za pomocą złoconych listew, ram i lizen, oraz supraporty w fantazyjnych, lecz symetrycznych ramach. Niektóre sale otrzymały dekorację ścienną, wykonaną zapewne w całości – jak wynika ze źródeł archiwalnych – przez Jana Bogumiła Plerscha, głównego (choć nie jedynego) malarza zatrudnionego przy realizacji wystroju pałacowego. Jego dziełem były też najpewniej supraporty, które próbuję przypisać konkretnym wnętrzom i zdefiniować ich sens w strukturze całej dekoracji: widoki morskie, krajobrazy górskie, sceny pasterskie oraz kompozycje z owocami i kwiatami zaaranżowane na tle parkowych perspektyw. Te ostatnie najwięcej łączy z martwymi naturami francuskiego malarza Augustina Dubuissona, zdobiącymi Sanssouci i Pałac Królewski we Wrocławiu. Z kolei widoki morskie były najpewniej wzorowane na grafice holenderskiej i stanowiły refleks holandyzmu – mody płynącej z ówczesnej Francji. Tak więc afiliacje francuskie są istotnym rysem malarskiego wystroju pałacu w Radzyniu, choć trudno mówić w tym autorskim projekcie Fontany o bezpośrednich wzorach. Niektóre malowidła Plerscha mają metaforyczny charakter i znajdują swe wyraźne ideowe potwierdzenie w dekoracji elewacji pałacowych: idea siedziby rycerza zamanifestowana za pomocą panopliów w polichromii Sali Balowej oraz koncept pałacu jako świątyni piękna i sztuki, czytelny w supraportach zdobiących Bibliotekę, przedstawiających sztuki wyzwolone, a także Architekturę Cywilną i Wojskową. Program ten nawiązywał do toposu pax et bellum – heroiczne zasługi przodków zrównoważono podkreśleniem pokojowych inicjatyw ówczesnego właściciela rezydencji – Eustachego Potockiego.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
rokoko, ścienne dekoracje malarskie, supraporty, Jan Bogumił Plersch, Jakub Fontany, pałac w Radzyniu PodlaskimBibliografia
Bartczakowa, Aldona. Jakub Fontana, architekt warszawski XVIII wieku. Warszawa: PWN, 1970.
Google Scholar
Chrościcki, Juliusz A. “Meissonnier’s Designs for Polish Magnates.” W Polish and English Responses to French Art and Architecture: Contrasts and Similarities. Papers Delivered at the University of London/University of Warsaw History of Art Conference, January and September 1993, redakcja Francis Ames-Lewis, 85–94. London: Birkbeck College, University of London, Department of History of Art, 1995.
Google Scholar
Eggeling, Tilo. Raum und Ornament. Georg Wenceslaus von Knobelsdorff und das friederizianische Rokoko. Regensburg: Schnell & Steiner, 2003.
DOI: https://doi.org/10.1093/gao/9781884446054.article.T046997
Google Scholar
Giersberg, Hans-Joachim. Schloss Sanssouci. Die Sommerresidenz Friedrichs des Grossen. Berlin: Nicolai, 2005.
Google Scholar
Gombin, Krzysztof. Inicjatywy artystyczne Eustachego Potockiego. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2009.
Google Scholar
Gombin, Krzysztof. “Das Schloss Eustachy Potockis in Radzyń Podlaski.” W Architektur und Kunst in der Ära des sächsischen Ministers Heinrich Graf von Brühl (1738–1763), redakcja Tomasz Torbus, Markus Hörsch, 181–195. Ostfildern: Thorbecke, 2014.
Google Scholar
Gutowska-Dudek, Krystyna, i Gutowska Magdalena. “Zbiory pałacu w Radzyniu Podlaskim – relikty minionej świetności.” W Radzyń Podlaski. Miasto i rezydencja, redakcja Grażyna Michalska, Dominika Leszczyńska, 137–170. Radzyń Podlaski: Powiat Radzyński, 2011.
Google Scholar
Kowalik, Joanna. “Rezydencja Potockich w Radzyniu – zbiory biblioteczne i archiwalia w świetle zachowanych dokumentów.” W Muzea-rezydencje w Polsce. Materiały sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce 14–16 października 2004, 517–524. Kozłówka: Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, 2004.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. “Projets pour la Pologne de J.A. Meissonnier.” Biuletyn Historii Sztuki 20, nr 2 (1958): 186–198.
Google Scholar
Popow, Samanta. “Meissonnierowski salon Franciszka Bielińskiego – historia rokokowej dekoracji dworu magnackiego.” W Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, redakcja Teresa Kostkiewiczowa, Agata Roćko, 295–320. Warszawa: DiG, 2005.
Google Scholar
Pullins, David. “Quelques misérables places à remplir. Locating Shaped Painting in Eighteenth-Century France.” Zeitschrift für Kunstgeschichte 80, nr 4 (2017): 544–571.
DOI: https://doi.org/10.1515/ZKG-2017-0029
Google Scholar
Sito, Jakub. “Złoty Salon Juste-Aurèle Meissoniera w Puławach w świetle nieznanych materiałów archiwalnych.” W Polska i Europa w dobie nowożytnej. L’Europe moderne: nouveau monde, nouvelle civilisation?/ Modern Europe – New World, New Civilisation? Prace naukowe dedykowane Juliuszowi A. Chrościckiemu, redakcja Tadeusz Bernatowicz et al., 571–578. Warszawa: Arx Regia. Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego, 2009.
Google Scholar
Sito, Jakub. “Fenomen rzeźb Johanna Chrisostoma Redlera.” W Radzyń Podlaski. Miasto i rezydencja, redakcja Grażyna Michalska, Dominika Leszczyńska, 101–119. Radzyń Podlaski: Powiat Radzyński, 2011.
Google Scholar
Wojtyła, Arkadiusz. “La noble simplicité – wrocławska rezydencja Fryderyka II Hohenzollerna a zjawisko klasycyzacji rokoka.” Biuletyn Historii Sztuki 82, nr 2 (2020): 239–272.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.642
Google Scholar
Wyszomirska, Monika. “Architekt Jakub Fontana w służbie marszałka Franciszka Bielińskiego.” Biuletyn Historii Sztuki 81, nr 3 (2019): 499–528.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.484
Google Scholar
Autorzy
Aleksandra BernatowiczWarszawa, Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-9001-0071
Statystyki
Abstract views: 475PDF downloads: 738
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Inne teksty tego samego autora
- Aleksandra Bernatowicz, Oferta dla króla. Album z rycinami Josepha Wahla , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 2 (2019)
- Andrzej Rottermund, Aleksandra Bernatowicz, Juliusz A. Chrościcki (1942–2024) , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 86 Nr 3 (2024)
