Malarski wystrój pałacu w Radzyniu Podlaskim i rola Jana Bogumiła Plerscha
Abstrakt
Niezachowane wnętrza pałacu Potockich w Radzyniu Podlaskim zaprojektowane przez Jakuba Fontanę, były jedną z ostatnich, oryginalnych manifestacji estetyki rokoka w Polsce. Cechowała je oszczędna ornamentacja, wyraźna artykulacja białych boazerii za pomocą złoconych listew, ram i lizen, oraz supraporty w fantazyjnych, lecz symetrycznych ramach. Niektóre sale otrzymały dekorację ścienną, wykonaną zapewne w całości – jak wynika ze źródeł archiwalnych – przez Jana Bogumiła Plerscha, głównego (choć nie jedynego) malarza zatrudnionego przy realizacji wystroju pałacowego. Jego dziełem były też najpewniej supraporty, które próbuję przypisać konkretnym wnętrzom i zdefiniować ich sens w strukturze całej dekoracji: widoki morskie, krajobrazy górskie, sceny pasterskie oraz kompozycje z owocami i kwiatami zaaranżowane na tle parkowych perspektyw. Te ostatnie najwięcej łączy z martwymi naturami francuskiego malarza Augustina Dubuissona, zdobiącymi Sanssouci i Pałac Królewski we Wrocławiu. Z kolei widoki morskie były najpewniej wzorowane na grafice holenderskiej i stanowiły refleks holandyzmu – mody płynącej z ówczesnej Francji. Tak więc afiliacje francuskie są istotnym rysem malarskiego wystroju pałacu w Radzyniu, choć trudno mówić w tym autorskim projekcie Fontany o bezpośrednich wzorach. Niektóre malowidła Plerscha mają metaforyczny charakter i znajdują swe wyraźne ideowe potwierdzenie w dekoracji elewacji pałacowych: idea siedziby rycerza zamanifestowana za pomocą panopliów w polichromii Sali Balowej oraz koncept pałacu jako świątyni piękna i sztuki, czytelny w supraportach zdobiących Bibliotekę, przedstawiających sztuki wyzwolone, a także Architekturę Cywilną i Wojskową. Program ten nawiązywał do toposu pax et bellum – heroiczne zasługi przodków zrównoważono podkreśleniem pokojowych inicjatyw ówczesnego właściciela rezydencji – Eustachego Potockiego.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
rokoko, ścienne dekoracje malarskie, supraporty, Jan Bogumił Plersch, Jakub Fontany, pałac w Radzyniu PodlaskimBibliografia
Bartczakowa, Aldona. Jakub Fontana, architekt warszawski XVIII wieku. Warszawa: PWN, 1970.
Google Scholar
Chrościcki, Juliusz A. “Meissonnier’s Designs for Polish Magnates.” W Polish and English Responses to French Art and Architecture: Contrasts and Similarities. Papers Delivered at the University of London/University of Warsaw History of Art Conference, January and September 1993, redakcja Francis Ames-Lewis, 85–94. London: Birkbeck College, University of London, Department of History of Art, 1995.
Google Scholar
Eggeling, Tilo. Raum und Ornament. Georg Wenceslaus von Knobelsdorff und das friederizianische Rokoko. Regensburg: Schnell & Steiner, 2003.
DOI: https://doi.org/10.1093/gao/9781884446054.article.T046997
Google Scholar
Giersberg, Hans-Joachim. Schloss Sanssouci. Die Sommerresidenz Friedrichs des Grossen. Berlin: Nicolai, 2005.
Google Scholar
Gombin, Krzysztof. Inicjatywy artystyczne Eustachego Potockiego. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2009.
Google Scholar
Gombin, Krzysztof. “Das Schloss Eustachy Potockis in Radzyń Podlaski.” W Architektur und Kunst in der Ära des sächsischen Ministers Heinrich Graf von Brühl (1738–1763), redakcja Tomasz Torbus, Markus Hörsch, 181–195. Ostfildern: Thorbecke, 2014.
Google Scholar
Gutowska-Dudek, Krystyna, i Gutowska Magdalena. “Zbiory pałacu w Radzyniu Podlaskim – relikty minionej świetności.” W Radzyń Podlaski. Miasto i rezydencja, redakcja Grażyna Michalska, Dominika Leszczyńska, 137–170. Radzyń Podlaski: Powiat Radzyński, 2011.
Google Scholar
Kowalik, Joanna. “Rezydencja Potockich w Radzyniu – zbiory biblioteczne i archiwalia w świetle zachowanych dokumentów.” W Muzea-rezydencje w Polsce. Materiały sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce 14–16 października 2004, 517–524. Kozłówka: Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, 2004.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. “Projets pour la Pologne de J.A. Meissonnier.” Biuletyn Historii Sztuki 20, nr 2 (1958): 186–198.
Google Scholar
Popow, Samanta. “Meissonnierowski salon Franciszka Bielińskiego – historia rokokowej dekoracji dworu magnackiego.” W Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, redakcja Teresa Kostkiewiczowa, Agata Roćko, 295–320. Warszawa: DiG, 2005.
Google Scholar
Pullins, David. “Quelques misérables places à remplir. Locating Shaped Painting in Eighteenth-Century France.” Zeitschrift für Kunstgeschichte 80, nr 4 (2017): 544–571.
DOI: https://doi.org/10.1515/ZKG-2017-0029
Google Scholar
Sito, Jakub. “Złoty Salon Juste-Aurèle Meissoniera w Puławach w świetle nieznanych materiałów archiwalnych.” W Polska i Europa w dobie nowożytnej. L’Europe moderne: nouveau monde, nouvelle civilisation?/ Modern Europe – New World, New Civilisation? Prace naukowe dedykowane Juliuszowi A. Chrościckiemu, redakcja Tadeusz Bernatowicz et al., 571–578. Warszawa: Arx Regia. Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego, 2009.
Google Scholar
Sito, Jakub. “Fenomen rzeźb Johanna Chrisostoma Redlera.” W Radzyń Podlaski. Miasto i rezydencja, redakcja Grażyna Michalska, Dominika Leszczyńska, 101–119. Radzyń Podlaski: Powiat Radzyński, 2011.
Google Scholar
Wojtyła, Arkadiusz. “La noble simplicité – wrocławska rezydencja Fryderyka II Hohenzollerna a zjawisko klasycyzacji rokoka.” Biuletyn Historii Sztuki 82, nr 2 (2020): 239–272.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.642
Google Scholar
Wyszomirska, Monika. “Architekt Jakub Fontana w służbie marszałka Franciszka Bielińskiego.” Biuletyn Historii Sztuki 81, nr 3 (2019): 499–528.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.484
Google Scholar
Autorzy
Aleksandra BernatowiczWarszawa, Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-9001-0071
Statystyki
Abstract views: 482PDF downloads: 738
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Aleksandra Bernatowicz, Oferta dla króla. Album z rycinami Josepha Wahla , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 2 (2019)
- Andrzej Rottermund, Aleksandra Bernatowicz, Juliusz A. Chrościcki (1942–2024) , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 86 Nr 3 (2024)
