Ostatnie słowa przed śmiercią

Jacek Leociak

Abstrakt

Autor analizuje ostatnie słowa skazanych na śmierć zbrodniarzy (zarejestrowane w dokumentach sądowych) oraz ostatnie słowa ofiar ataków terrorystycznych na Amerykę 11 września 2001 roku i masakry, jaką sprawił 22 lipca 2011 roku Anders Breivik na wyspie Utøya (źródła to: zarejestrowane ostatnie rozmowy telefoniczne z obu wież World Trade Center, samolotów United Airlines Flight 93 i 175 oraz ostatnie esemesy z wyspy Utøya). Ostatnie słowa skazanych da się ująć w cztery toposy: pierwszy to „jestem gotowy / przygotowany”; drugi — „zwrot do Jezusa / Boga”; trzeci — „kocham was” i czwarty — „wkrótce się spotkamy”. Utrwalone głosowe i tekstowe świadectwa ofiar z 11 września 2001 roku i masakry na wyspie Utøya 22 lipca 2011 roku powtarzają jeden z toposów obecnych w ostatnich słowach skazańców przed egzekucją. Chodzi o przekazanie najbliższym wyznania miłości: kocham cię, kocham was. Ostatnie słowa, wypowiadane tuż przed śmiercią (zarówno przez skazańców, ofiary aktów terroru czy też leżących już na łożu śmierci) stanowią osobny gatunek mowy, nie opisany przez Annę Wierzbicką w jej książce: English Speech Act Verbs: A Semantic Dictionary z 1987 roku. Nie pora teraz na proponowanie semantycznych parafraz w stylu Wierzbickiej, ale chciałbym podtrzymać tę gatunkową intuicję. Ostatnie słowa rozumiane jako specyficzny akt mowy łagodzą gwałt śmierci i oswajają jej grozę (o czym mówiłem na początku, przywołując tradycje dance macabre i ars moriendi oraz cytując Georges’a Bataille’a).