Zapomniana fototeka Działu Rękopisów Pruskiej Biblioteki Państwowej. Wokół problematyki niemieckich archiwów fotograficznych w zbiorach polskich
Ewa Manikowska
emanikowska@hotmail.comInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-6633-823X
Abstrakt
Artykuł jest pierwszym omówieniem archiwum fotograficznego Działu Rękopisów dawnej Pruskiej Biblioteki Państwowej (Preußische Staatsbibliothek), odnalezionego w ostatnich latach w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Analiza genezy i złożonej historii tej fototeki jest punktem wyjścia do szerszych rozważań nad mało rozpoznanym zagadnieniem niemieckich archiwów fotograficznych w polskich zbiorach. W artykule proponowane jest szersze, wychodzące poza polsko-niemiecką perspektywę spojrzenie przez pryzmat roli przypisanej tego typu kolekcjom w międzynarodowej współpracy naukowej. Artykuł pokazuje również, że analizowana fototeka pełniła w Berlinie i w Warszawie podobne funkcje: w naznaczonych przez kryzys gospodarczy i utrudnione kontakty międzynarodowe międzywojennych Niemczech i powojennej Polsce była dla uczonych narzędziem odbudowy międzynarodowego statusu prowadzonych badań. Artykuł stawia również tezę, że nieformalne archiwum, z którego zbiorów po II wojnie światowej korzystali polscy historycy sztuki, mogło wpłynąć na znaczenie, jakie w polskiej historii sztuki zyskały badania ikonograficzne.
Słowa kluczowe:
“Berlinka”, archiwa fotograficzne, badania i ochrona rękopisów, internacjonalizm w nauce, Kunstschutz, Muzeum Narodowe w Warszawie, Preußische StaatsbibliothekBibliografia
Böckler, Albert. „Das Bildarchiv der Preussischen Staatsbibliothek”. Zentralblatt für Bibliothekswesen 53, nr 3 (1936): 134–142.
Google Scholar
Briel, Cornelia. Beschlagnahmt, erpresst, erbeutet. NS-Raubgut, Reichstauschstelle Preussische Staatsbibliothek zwischen 1933 und 1945. Berlin: Akademie Verlag, 2013.
DOI: https://doi.org/10.1524/9783050089577
Google Scholar
Crawford, Elizabeth. Nationalism and Internationalism in Science, 1880–1939. Four Studies of the Noble Population. Cambridge: Cambridge University Press, 1992.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511599699
Google Scholar
Die Fotografie und ihre Institutionen. Von der Lehrsammlung zum Bundesinstitut. Redakcja Anja Schürmann, Kathrin Yacavone. Berlin: Reimer, 2024.
Google Scholar
Foto-Objekte. Forschen in archäologischen, ethnologischen und kunsthistorischen Archiven. Redakcja Julia Bärnighausen, Costanza Caraffa, Stefanie Klamm, Franka Schneider, Petra Wodtke. Bielefeld: Kerber, 2020.
Google Scholar
Jakubowski, Andrzej. „Dziedzictwo kulturowe w stosunkach polsko-niemieckich w świetle norm i doktryny prawa międzynarodowego”. W: Problemy prawne w stosunkach polsko-niemieckich u progu XXI wieku, redakcja Władysław Czapliński, Bernard Łukańko, 247–291. Warszawa: Scholar, 2009.
Google Scholar
Kłudkiewicz, Kamila. „The History and Role of the Institute of Art History Photo Archive in the 100 Years of Research and Education in Poznań. General Characteristics and the Result of Preliminary Research”. Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa 37, 2019: 59–68. https://doi.org/10.32030/KRZY.2019.04.
Google Scholar
Kłudkiewicz, Kamila. „Spuścizna niemiecka, kierunek polski. Zbiór reprodukcji Seminarium Historii Sztuki na Uniwersytecie Poznańskim”. Artium Quaestiones 33 (2022): 135–161. https://doi.org/10.14746/aq.2022.33.6.
DOI: https://doi.org/10.14746/aq.2022.33.6
Google Scholar
Köhler, Wilhelm. „Albert Böckler 23 I 1892–5 VII 1957”.Kunstchronik 12, nr 6 (1959): 169–173.
Google Scholar
Kott, Christina. Préserver l’art de l’ennemi? Le patrimoine artistique en Belgique et en France occupies 1914–1918. Bruxelles: Peter Lang Verlag, 2006.
Google Scholar
Kudelski, Jarosław Robert. „Składnice zbiorów Pruskiej Biblioteki Państwowej na Dolnym Śląsku w czasie II wojny światowej”. Saeculum Christianum 23 (2016): 263–275.
DOI: https://doi.org/10.21697/sc.2016.23.21
Google Scholar
Lemoine, Colin. „Photographie et cinéma chez Henri Focillon: illustrer, sérier, diffuser et enseigner. La renouvellement d’un discipline”. Revue d’art Canadienne / Canadian Art Review 31, nr 1–2 (2006): 55–63. https://doi.org/10.7202/1069623ar.
DOI: https://doi.org/10.7202/1069623ar
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. „Tadeusz Dobrzeniecki – w 45-lecie pracy naukowej w Muzeum Narodowym w Warszawie”. Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie 36 (1992):6–9.
Google Scholar
Manikowska, Ewa. „Visualising the Eastern Front: Heimatschutz and Survey Photography During the First World War”. Acta Poloniae Historica 113 (2016):113–137. https://doi.org/10.12775/APH.2016.113.05.
DOI: https://doi.org/10.12775/APH.2016.113.05
Google Scholar
Manikowska, Ewa, Aleksandra Fedorowicz-Jackowska, Kamila Kłudkiewicz, Wojciech Walanus, i Marzena Woźny. Porządek dziedzictwa w XIX wieku. Polskie pojęcia i wyobrażenia. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2023.
Google Scholar
Masanori, Tsukamoto. „La photographie dans l’oeuvre critique de Paul Valéry”. Textimage 8 (2017). Dostęp 1 lipca 2024. https://www.revue-textimage.com/13_poesie_image/tsukamoto1.html.
Google Scholar
Matyssek, Angela. Kunstgeschichte als fotografische Praxis. Richard Hamann und Foto Marburg. Berlin: De Gruyter, 2009.
Google Scholar
Miniaturen aus Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek in München. Redakcja Georg Leidinger. München: Riehn & Reusch, t. 6–9, 1921–1928.
Google Scholar
Miniaturen aus Handschriften der Kgl. Hof- und Staatsbibliothek in München. Redakcja Georg Leidinger. München: Riehn & Tietze, t. 1–5, 1912–1914.
Google Scholar
Passini, Michela. La fabrique de l’art national. Le nationalisme et les origines de l’histoire de l’art en France et en Allemagne 1870–1933. Paris: Éditions de la Maison de Sciences de l’Homme, 2014.
Google Scholar
Le patrimoine de la Belgique vu par l’occupant. Un heritage photographique de la Grande Guerre. Redakcja Christina Kott, Marie-Cristine Claes. Brussels: Maison CFC, 2018.
Google Scholar
Photo Archives and the Photographic Memory of Art History. Redakcja Costanza Caraffa. Berlin–München: Deutscher Kunstverlag, 2011.
Google Scholar
Pietro Toesca e la fotografia. Redakcja Paola Callegari, Edith Gabrielli. Milano: Skira Editore, 2009.
Google Scholar
Prusy Wschodnie – dokumentacja historycznej prowincji. Zbiory fotograficzne dawnego urzędu Konserwatora Zabytków w Królewcu. Redakcja Jan Przypkowski. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2006.
Google Scholar
Reinbothe, Roswitha. Deutsch als internationale Wissenschaftssprache und der Boykott nach dem Ersten Weltkrieg. Berlin: De Gruyter, 2019.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110572643
Google Scholar
Renoliet, Jean-Jacques. L’UNESCO oubliée, la Société des Nations et la coopération intellectuelle (1919–1946). Paris: Publications de la Sorbonne, 1999.
Google Scholar
Sachsse, Rolf. „Stenger Erich”. W: Neue Deutsche Biographie, t. 25, 249. Berlin: Duncker & Humblot, 2013.
Google Scholar
Savoy, Bénédicte. Patrimoine annexé. Les Biens culturels saisis par la France en Allemagne autour de 1800, t. 1. Paris: Éditions de la Maison des Sciences de l’Homme, 2003.
DOI: https://doi.org/10.4000/books.editionsmsh.52022
Google Scholar
Schochow, Werner. Bücherschicksale. Die Verlagerungsgeschichte der Preußischen Staatsbibliothek. Auslagerung, Zerstörung, Entfremdung, Rückführung. Berlin: De Gruyter, 2003.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110204759
Google Scholar
Schroeder-Gudehus, Brigitte. Les scientifiques et la paix. La communauté scientifique internationale au cours des années 20. Montréal: Presse de l’Université de Montréal, 2014.
DOI: https://doi.org/10.4000/books.pum.8021
Google Scholar
Science in the Archives. Past, Present, Futures. Redakcja Lorraine Daston. Chicago–London: University of Chicago Press, 2017.
Google Scholar
Trebunia-Staszel, Stanisława. „Lud zdolny do życia”. Górale podhalańscy w oczach niemieckiego okupanta. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, Liber Pro Arte, 2019.
Google Scholar
UNESCO Répertoire International des archives photographiques des oeuvres d’art. Paris: Dunod, 1950.
Google Scholar
Vrdoljak, Ana Filipa, i Lynn Meskell. „Intellectual Cooperation Organisaiton, UNESCO and the Culture of Conventions”. W: The Oxford Handbook of International Cultural Heritage Law, redakcja Ana Filipa Vrdoljak, Francesco Francioni, 15–17. Oxford–New York: Oxford University Press, 2020.
DOI: https://doi.org/10.1093/law/9780198859871.003.0002
Google Scholar
Walanus, Wojciech. Kraków 1940. Kampania fotograficzna Staatliche Bildstelle. Kraków: Universitas, 2017.
Google Scholar
Whitling, Frederick. „Relative Influence. Scholars, Institutions and Academic Diplomacy in Post-War Rome: the Case of German Libraries”. The International History Review 33, nr 4 (2011): 645–668.
DOI: https://doi.org/10.1080/07075332.2011.620739
Google Scholar
Wierczyńska, Karolina. „The Polish-German Cultural Heritage Relationship in 1990–2019 – Main Controversies and Areas of Progress”. Santander Art and Culture Law Review 4, nr 2 (2018): 221–250. https://doi.org/10.4467/2450050XSNR.18.025.10379.
DOI: https://doi.org/10.4467/2450050XSNR.18.025.10379
Google Scholar
Żółtowski, Michał. Zbiory Biblioteki Pruskiej w Polsce. Studium przypadku. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.
Google Scholar
Autorzy
Ewa Manikowskaemanikowska@hotmail.com
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-6633-823X
Ewa Manikowska – historyk sztuki i kultury, muzealnik. Od 2004 r. pracuje w Instytucie Sztuki PAN; przez wiele lat związana z Muzeum Narodowym w Warszawie, gdzie od roku 2016 do 2020 była specjalistką ds. badań proweniencyjnych. Jej zainteresowana badawcze koncentrują się na problematyce kolekcjonerstwa, historii muzeów i bibliotek, dziedzictwa kulturowego, historii fotografii i badań proweniencyjnych.
Statystyki
Abstract views: 42PDF downloads: 47
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Ewa Manikowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Lech Lechowicz, Ewa Manikowska, Maciej Szymanowicz, Historia fotografii: nowe obszary badawcze , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 87 Nr 2 (2025)
