Chrystus Ukrzyżowany w katedrze Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Sandomierzu. Tropem italianizmów w małopolskiej sztuce XIV w.
Dobroslawa Horzela
dobroslawa.horzela@uj.edu.plThe Crucified Christ in the Cathedral of the Birth of the Virgin Mary in Sandomierz. Tracing Italianisms in the Art of Lesser Poland in the 14th Century (Polska)
Abstrakt
Zagadnienia artystyczne związane z gotyckim krucyfiksem w katedrze w Sandomierzu, datowanym dotychczas najczęściej na połowę XV w., nie budziły większego zainteresowania badaczy. Wyniki studiów nad stylem dzieła, prowadzonych w związku z jego konserwacją w roku 2016, wskazują na rolę tradycji tzw. krucyfiksów dolorystycznych, przejawiającą się zarówno na poziomie typologicznym, jak też technologicznym. Relacje te nie są jednak kluczowe dla wyjaśnienia artystycznej genezy dzieła. Stawiam tezę, że krucyfiks jest dziełem artysty tworzącego w Małopolsce w 3. ćwierci XIV w., świadomego rozwiązań stosowanych w Toskanii w kręgu oddziaływania Andrea di Cione zwanego Orcagna (1308–1368) przez rzeźbiarzy takich jak Maestro del Crocifisso di Camaiore i jego następcy. Wyniki analizy stylu rzeźbiarskiego potwierdzają wnioski dotyczące nowoodkrytej, pierwotnej polichromii perizonium. Wykorzystany w niej ornament nawiązuje do tkanin włoskich, których odwzorowania znajdujemy w malarstwie takich Toskańczyków jak sam Andrea di Cione, a także m.in. Bernardo Daddi, czy Jacopo di Cione. Krucyfiks w Sandomierzu, obok tzw. krucyfiksu królowej Jadwigi w katedrze krakowskiej, uznać należy za jeszcze jeden małopolski przykład recepcji sztuki Italii w Europie Środkowej drugiej połowy XIV w.
Słowa kluczowe:
Małopolska rzeźba gotycka, krucyfiksy dolorystyczne, italianizm, Sandomierz, Maestro del Crocifisso di CamaioreBibliografia
Alemann-Schwartz von, Monika. Crucifixus dolorosus: Beiträge zur Polychromie und Ikonographie der rheinischen Gabelkruzifixe. Bonn: Druck, 1976.
Google Scholar
Damaschke, Anja. “Die Herstellungstechnik gotischer Vesperbilder aus Leder”, Zeitschrift der Kunsttechnologie und Konservierung 12, z. 1 (1998): 118–133.
Google Scholar
Das Gabelkreuz in St. Maria im Kapitol zu Köln und das Phänomen der Crucifixi dolorosi in Europa, redakcja Godehard Hoffmann. Worms: Wernersche Verlagsgesellschaft, 2006.
Google Scholar
Dutkiewicz, Józef. Małopolska rzeźba średniowieczna 1300–1450. Kraków: P.A.U., 1949.
Google Scholar
Dworzak, Agata. Fabrica ecclesiae sandomiriensis. Dzieje modernizacji wnętrza kolegiaty sandomierskiej w XVIII wieku w świetle źródeł archiwalnych. Kraków: Wydawnictwo Attyka, 2016.
Google Scholar
Franci, Andrea. “Orcagna e le ricerche recenti sulla scultura fiorentina trecentesca.” Arte Christiana 90 (2002): 251–260.
Google Scholar
Francovich, Géza de. “L'origine e la diffusione del crocifisso gotico doloroso.” Römisches Jahrbuch für Kunstgeschichte 2 (1938): 143–261.
Google Scholar
Goetel-Kopffowa, Maria. “Stehende Maria mit Kind, Krakau, um 1360–1370.” W Die Parler und der schöne Stil 1350–1400. Europäische Kunst unter den Luxemburgern. Katalog zur Ausstellung des Schnütgen-Museums in der Kunsthalle, redakcja Anton Legner, t. 2, 487–488. Köln: Museen der Stadt Köln, 1985.
Google Scholar
Jana Długosza roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga dwunasta 1445-1461, redakcja Jerzy Wyrozumski, t. 9. Warszawa: PWN, 2004.
Google Scholar
Kaczmarek, Romuald. Italianizmy. Studia nad recepcją gotyckiej sztuki włoskiej w rzeźbie środkowo-wschodniej Europy (koniec XIII – koniec XIV wieku). Wrocław: Wydawnictwo UWr, 2008.
Google Scholar
Kalina, Pavel. “Giovanni Pisano, the Dominicans, and the Origin of the ‘crucifixi dolorosi’.” Artibus et historiae 24 (2003): 81–101.
Google Scholar
Kammel, Frank M. “Nürnberg 1420. Der Deichsler-Altar und der Schöne Stil.” W Der Deichsler-Altar. Nürnberger Kunst um 1420. Ausstellung im Germanischen Nationalmuseum vom 5. Mai bis 23. Oktober 2016, redakcja Frank M. Kammel, 6–48. Nürnberg: Germanischen Nationalmuseum, 2016.
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III: Województwo kieleckie, redakcja Jerzy Z. Łoziński, Barbara Wolff, z. 11: Powiat sandomierski, inw. Jerzy Z. Łoziński, Tadeusz Przypkowski. Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1962.
Google Scholar
Klesse, Beate. Seidenstoffe in der italienischen Malerei des 14. Jahrhunderts. Bern: Stämpfli & Cie., 1967.
Google Scholar
Kowalczyk, Jerzy. “Dzieła Macieja Polejowskiego w Ziemi Sandomierskiej.” Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 6 (1970): 187–237.
Google Scholar
Kreytenberg, Gert. Orcagna: Andrea di Cione. Ein universeller Künstler der Gotik in Florenz. Mainz: Philipp von Zabern Verlag, 2000.
Google Scholar
Kyzourová, Ivana, i Pavel Kalina. “The ‘Přemyslovskỳ’ crucifix of Jihlava. Stylistic Character and Meaning of a Crucifixus Dolorosus.” Wallraf-Richartz-Jahrbuch 57 (1996): 35–64.
Google Scholar
Liebetrau, Katharina. “Die Pietà Roettgen: technologische Untersuchung zur Herstellungstechnik, ursprünglichem Erscheinungsbild und Bezügen zu Vergleichsobjekten.” W Frühe rheinische Vesperbilder und ihr Umkreis. Neue Ergebnisse zur Technologie, redakcja Ute Bergmann, 7–22. München: Anton-Siegl-Fachbuchhandlung, 2010.
Google Scholar
Lisner, Margrit. Holzkruzifixe in Florenz und in der Toskana. Munich: Bruckmann, 1970.
Google Scholar
Makarewicz, Stanisław. Bazylika katedralna w Sandomierzu. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne, 1976.
Google Scholar
Monnas, Lisa. “Silk Textiles in the Paintings of Bernardo Daddi, Andrea di Cione and Their Followers.” Zeitschrift für Kunstgeschichte 53, z. 1 (1990): 39–58.
Google Scholar
Monumenta Poloniae historica, redakcja August Bielowski, t. 5. Warszawa: PWN, 1960-1961.
Google Scholar
Mühlberg, Fried. “Crucifixus Dolorosus, Über Bedeutung und Herkunft des gotischen Gabelkruzifixes.” Wallraf-Richartz-Jahrbuch 22 (1960): 69–86.
Google Scholar
Nante, Andrea. “Il Crocifisso trecentesco della Cattedrale di Padova.” W L’Uomo della Croce. L’immagine scolpita prima e dopo Donatello, redakcja Carlo Cavalli, Andrea Nante, 55–67. Padova: Museo Diocesano, 2013.
Google Scholar
Pająk, Katarzyna. “Gotycka rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego w katedrze Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu.” Studia Sandomierskie 20, z. 2 (2013): 35–40.
Google Scholar
Pająk, Katarzyna. “Kult gotyckiej rzeźby Chrystusa Ukrzyżowanego w katedrze Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Sandomierzu.” W Ars omnia vincit. Studia z dziejów sztuki i kultury artystycznej, redakcja Agnieszka Bender, Małgorzata Kierczuk-Macieszko, 187–192. Lublin: TN KUL, 2012.
Google Scholar
Parenti, Daniel. “Breve itinerario nella scultura lignea policroma a Firenze prima del Quatrocento.” W “Fece di scoltura di legname e colorì”: Scultura del Quattrocento in legno dipinti a Firenze. Firenze: Giunti Gruppo Editoriale, 2016.
Google Scholar
Peez, Marc. “Das Vesperbild aus Münsterreifel. Werktechnische Aspekte und Zusammenhänge mit den Vesperbildern aus Fritzlar, Wetzlar und Bonn.” W Frühe rheinische Vesperbilder und ihr Umkreis. Neue Ergebnisse zur Technologie, redakcja Ute Bergmann, 23–33. München: Anton-Siegl-Fachbuchhandlung, 2010.
Google Scholar
Stafski, Heinz. Die Bildwerke in Stein, Holz, Ton und Elfenbein bis um 1450. Nürnberg: Verlag des Germanischen Nationalmuseums, 1965.
Google Scholar
Stępień, Urszula. “Gotycki krucyfiks z sandomierskiej katedry.” Studia Sandomierskie 16, z. 1/2 (2009): 272–276.
Google Scholar
Stępień, Urszula. “Rzeźby z katedry sandomierskiej w zbiorach muzeum diecezjalnego.” W Amicissima. Studia Magdalenae Piwocka oblata, 397–398. Kraków: staraniem przyjaciół Magdaleny Piwockiej oraz Fundacji Nomina Rosae, 2010.
Google Scholar
Tigler, Gert. “Il Maestro del Crocifisso di Camaiore e la scultura lignea dell’antica diocesi di Lucca nell prima metà del XIV secolo.” W Un crocifisso del Trecento lucchese. Attorno alla riscoperta di un capolavoro medievale in legno, redakcja Luca Mor, Gert Tigler, 53–100. Torino-Londra-Venezia-New York: Allemandi, 2010.
Google Scholar
Un crocifisso del Trecento lucchese. Attorno alla riscoperta di un capolavoro medievale in legno, redakcja Luca Mor, Gert Tigler. Torino-Londra-Venezia-New York: Allemandi, 2010.
Google Scholar
Urbanek, Regina. “Der Crucifixus dolorosus in St. Maria vom Frieden in Köln.” W Das Gabelkreuz in St. Maria im Kapitol zu Köln und das Phänomen der Crucifixi dolorosi in Europa, redakcja Godehard Hoffmann, 64–66. Worms: Wernersche Verlagsgesellschaft, 2006.
Google Scholar
Walczak, Marek. Do źródła. Kraków: Societas Vistulana, 2020.
Google Scholar
Walczak, Marek. “Kilka uwag o genezie stylowej i datowaniu grupy pasyjnej na belce tęczowej w kościele parafialnym w Krośnie.” W Kościół parafialny Świętej Trójcy w Krośnie w panoramie dziejów miasta. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 500 rocznicę konsekracji kościoła, przeprowadzonej przez Macieja Drzewickiego w 1512 roku, redakcja Piotr Łopatkiewicz, 63–83. Krosno: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia, 2012.
Google Scholar
Walczak, Marek. Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego. Kraków: Universitas, 2006.
Google Scholar
Walczak, Marek. “Uwagi o chronologii małopolskiej rzeźby drewnianej wieku XIV.” W Visibilia et invisibilia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci profesor Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek, redakcja Artur Badach, Monika Janiszewska, Monika Tarkowska, 159–178. Warszawa: SHS, 2009.
Google Scholar
Walczak, Marek. “Uwagi o wpływach czeskich na rzeźbę w Małopolsce w XIV wieku.” W “Żeby wiedzieć”: studia dedykowane Helenie Małkiewiczównie, redakcja Wojciech Walanus, Marek Walczak, Joanna Wolańska, 59–80. Kraków: Lettra-Graphic, 2008.
Google Scholar
Walczak, Marek. “Z najnowszych odkryć gotyckiego malarstwa ściennego (prezbiterium katedry w Sandomierzu i kościół parafialny w Lubecku).” W Imagines pictae: studia nad gotyckim malarstwem w Polsce, redakcja Wojciech Walanus, Marek Walczak, 187–198. Kraków: Societas Vistulana, 2016.
Google Scholar
Walczak, Marek. “Zur Chronologie der kleinpolnischen Holzplastik im 14. Jahrhundert.” W Prag und die grossen Kulturzentren Europas in der Zeit der Luxemburger 1310–1437, redakcja Markéta Jarošová, Jiří Kuthan, Stefan Scholz, 561–584. Praha: Togga, 2008.
Google Scholar
Wardwell, Anne E. “The Stylistic Development of 14th and 15th Century Italian Silk Design.” Aachener Kunstblätter 47 (1976/77): 177–226.
Google Scholar
Wawel 1000–2000, wystawa jubileuszowa, t. 2: Skarby Archidiecezji Krakowskiej (Kraków: Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, 2000).
Google Scholar
Węcławowicz, Tomasz, i Andrzej Włodarek. “Sandomierz. Kościół kolegiacki p.w. Narodzenia Panny Marii.” W Architektura gotycka w Polsce, redakcja Teresa Mroczko, Marian Arszyński, t. 2, 203. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1995.
Google Scholar
Wyrozumski, Jerzy. “Kościół kolegiacki Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu fundacji Kazimierza Wielkiego.” Zeszyty Sandomierskie 18, nr 32 (2011): 2–6.
Google Scholar
Zervas, Diane F. Andrea Orcagna. Il tabernacolo di Orsanmichele. Modena: Franco Cosimo Panini, 2006.
Google Scholar
Żmudziński, Jerzy. “Gotycki krucyfiks z kościoła św. Marcina w Krakowie. Dzieje obiektu w świetle rezultatów prac konserwatorskich przeprowadzonych w 1994 r.” Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego 2 (1995): 183–204.
Google Scholar
Autorzy
Dobroslawa Horzeladobroslawa.horzela@uj.edu.pl
The Crucified Christ in the Cathedral of the Birth of the Virgin Mary in Sandomierz. Tracing Italianisms in the Art of Lesser Poland in the 14th Century Polska
Statystyki
Abstract views: 265PDF downloads: 54
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
