The Great Depression and Historical Monuments. The Activity of the Society for the Protection of Monuments of the Past in the Area of Architectural Measurement Inventorying in the Years 1933–1934 and Its Significance for Monument Protection in the Second Republic
Piotr Sypczuk
piotr.sypczuk@ispan.plInstitute of Art, Polish Academy of Sciences (Poland)
https://orcid.org/0000-0002-8774-7275
Abstract
The aim of this article is to discuss the measurement inventorying of architectural monuments carried out by the Society for the Protection of Monuments of the Past within the framework of the Labour Fund subsidy in the years 1933–1934. The Society’s measurement-taking campaign is presented in the context of the Great Depression, which brought construction enterprises in the entire Poland to an almost total standstill and thus caused exceptional unemployment among architects, especially those of the younger generation. The Labour Fund was to help combat unemployment by initiating public works that supplied jobs to white-collar workers, architects and art historians among them. What is more, the aim of the Society’s campaign was to continue making the scholarly inventory initiated by state authorities; as a result, the entire action was carried out with direct support from the Central Bureau for Inventorying Artistic Monuments at the Ministry of Religious Denominations and Public Enlightenment. During the campaign, about a hundred architectural monuments were inventoried, located in a number of voivodships (including the Kielce, Warsaw, Silesia and Cracow ones); the collection of over 500 measurement photographs were ultimately transferred to the Central Bureau’s archive.
Keywords:
Society for the Protection of the Monuments of the Past, Central Bureau for Inventorying Artistic Monuments, Second Republic, architectural monuments, inventorying historical monuments, heritage protection, Great Depression, Labour FundReferences
Blaschke, Kinga. Nasze własne, nasze polskie. Mit renesansu lubelskiego w polskiej historii sztuki. Kraków: DodoEditor, 2010.
Google Scholar
Brykowski, Ryszard. „Ocalić przeszłość dla przyszłości”. W: Ocalić przeszłość dla przyszłości. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości 1906–1944, redakcja Ryszard Brykowski, 9–12. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1985.
Google Scholar
Brykowski, Ryszard. „Setna rocznica powstania Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości”. Spotkania z Zabytkami 30, nr 4 (2006): 5–10.
Google Scholar
Dettloff, Paweł. „Działalność konserwatorska Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości”. W: Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, redakcja Ewa Manikowska, Piotr Jamski, 127–165. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Instytut Sztuki PAN, 2010.
Google Scholar
Dettloff, Paweł. Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918–1939. Teoria i praktyka. Kraków: Universitas, 2006.
Google Scholar
Jamski, Piotr Jacek. „Struktura zbiorów Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości oraz historia ich dezintegracji”. W: Archiwa wizualne dziedzictwa kulturowego, t. 2: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, redakcja Ewa Manikowska, Piotr Jacek Jamski, 93–138. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2014.
Google Scholar
Kowalczyk, Jerzy. „Powstanie i działalność Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości z perspektywy siedemdziesięciu lat”. W: Ocalić przeszłość dla przyszłości. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości 1906–1944, redakcja Ryszard Brykowski, 13–17. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1985.
Google Scholar
Kowalczyk, Jerzy. „Powstanie i działalność Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości z perspektywy siedemdziesięciu lat”. Ochrona Zabytków 31, nr 2 (1978): 99–103.
Google Scholar
Krasny, Piotr, i Michał Kurzej. „Siedemnastowieczne listwowe dekoracje sklepienne w Polsce i ich europejski kontekst”. Biuletyn Historii Sztuki 86, nr 2 (2024): 77–110.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.2071
Google Scholar
Landau, Zbigniew, i Jerzy Tomaszewski. Gospodarka Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1991.
Google Scholar
Lasek, Piotr. „Architektka, projektantka, inwentaryzatorka i urzędniczka. Aktywność zawodowa Gizelli Gryczyńskiej w latach 1932–1939”. Biuletyn Historii Sztuki 84, nr 4 (2022): 981–1006.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.1337
Google Scholar
Lasek, Piotr. Inwentaryzacja zabytków architektury w lwowskim okręgu konserwatorskim 1920–1939. Szkice z dziejów. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2020.
Google Scholar
Lasek, Piotr, i Piotr Sypczuk. Katalog planów, pomiarów i rysunków architektonicznych w zbiorach Instytutu Sztuki PAN, t. 7: Miejscowości O–P, redakcja Wanda Mossakowska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Lehne, Andreas. „Entstehung und Entwicklung der Österreichischen Kunsttopographie”. Kunst + Architektur in der Schweiz 59, nr 1 (2008): 51–56.
Google Scholar
Manikowska, Ewa. „Słowo wstępne”. W: Archiwa wizualne dziedzictwa kulturowego, t. 2: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, redakcja Ewa Manikowska, Piotr Jacek Jamski, 5–20. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2014.
Google Scholar
Manikowska, Ewa. „Wielka Wojna i zabytki”. W: Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, redakcja Ewa Manikowska, Piotr Jamski, 21–91. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Instytut Sztuki PAN, 2010.
Google Scholar
Manikowska Ewa, Aleksandra Fedorowicz-Jackowska, Kamila Kłudkiewicz, Wojciech Walanus, i Marzena Woźny. Porządek dziedzictwa w XIX wieku. Polskie pojęcia i wyobrażenia. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2023.
Google Scholar
Manikowska, Ewa, i Piotr Jamski. „Od Autorów”. W: Na szkle zapamiętane. Fotografie z kolekcji Towarzystwa opieki nad Zabytkami Przeszłości 1906–2006, 6–7. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2006.
Google Scholar
Michalczyk, Zbigniew. „«Album narodowy» w pozytywistycznej Warszawie. Zbiór graficzny Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości”. W: Archiwa wizualne dziedzictwa kulturowego, t. 2: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, redakcja Ewa Manikowska, Piotr Jacek Jamski, 175–198. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2014.
Google Scholar
Piechotka, Maria, i Kazimierz Piechotka. Bramy Nieba. Bóżnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1996.
Google Scholar
Poklewski, Józef. Polskie życie artystyczne w międzywojennym Wilnie. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1994.
Google Scholar
Poklewski, Józef. „Wileńsko-nowogródzki okręg konserwatorski w okresie międzywojennym”. W: Służby konserwatorskie w dwudziestoleciu międzywojennym. Narodziny, organizacja, działalność. W 100-lecie odzyskania niepodległości, redakcja Karol Guttmejer, 125–158. Warszawa: Miasto Stołeczne Warszawa, 2018.
Google Scholar
Puchała-Rojek, Karolina. „«Fotograficzna gorączka». Aspekty dokumentowania zabytków w pierwszych latach działalności TOnZP”. W: Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, redakcja Ewa Manikowska, Piotr Jamski, 227–251. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Instytut Sztuki PAN, 2010.
Google Scholar
Różalska, Jolanta. „Rutkowski Kazimierz Stanisław Marian”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 9, redakcja Małgorzata Biernacka, 303–307. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2013.
Google Scholar
Słabińska, Elżbieta. „Ewolucja działań publicznych służb zatrudnienia w latach 1918–1939 i 1944–1949. Zarys problematyki”. Optimum. Economic Studies 96, nr 2 (2019): 95–109.
DOI: https://doi.org/10.15290/oes.2019.02.96.07
Google Scholar
Sokołowska, Alina. „W pięćdziesiątą rocznicę założenia warszawskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 3, nr 2 (1958): 217–221.
Google Scholar
Sokołowska, Alina. „W pięćdziesiątą rocznicę założenia warszawskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości”. W: Ocalić przeszłość dla przyszłości. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości 1906–1944, redakcja Ryszard Brykowski, 18–22. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1985.
Google Scholar
Stawowiak, Krystyna. „Rekonstrukcja malowideł w sali modlitw synagogi z Połańca w MBL w Sanoku z uwzględnieniem postaci twórcy dokumentacji kolorystycznej z 1933 roku – Kazimierza Rutkowskiego”. W: Renata Kinga Jara, Synagoga z Połańca czyli świat zrekonstruowany w sanockim skansenie, 329–347. Sanok: Muzeum Budownictwa Ludowego, 2022.
Google Scholar
Sypczuk, Piotr, i Piotr Lasek. „Centralne Biuro Inwentaryzacji Zabytków Sztuki: rozważania nad znaczeniem instytucji w dziewięćdziesięciolecie jej powstania”. W: Cud jedności. Architektura i plastyka dwudziestolecia międzywojennego, redakcja Katarzyna Wojtczak, 238–241. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury, Fundacja Terytoria Książki, 2019.
Google Scholar
Szkurłat, Maria. Katalog planów, pomiarów i rysunków architektonicznych w zbiorach Instytutu Sztuki PAN, t. 2: Warszawa, cz. 1, redakcja Wanda Mossakowska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2009.
Google Scholar
Sznapik, Adrianna. „Krakowskie Towarzystwo Opieki nad Polskimi Zabytkami Kultury i Sztuki przed I wojną światową – próba działalności ponadzaborowej”. Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej 51, nr 2 (2016): 5–29.
DOI: https://doi.org/10.12775/SDR.2016.2.01
Google Scholar
Witkiewicz-Koszczyc, Jan. „Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości”. W: Ocalić przeszłość dla przyszłości. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości 1906–1944, redakcja Ryszard Brykowski, 43–44. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1985.
Google Scholar
Witkiewicz-Koszczyc, Jan. „Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości”. Ziemia 41, nr 4–5 (1950): 87–89.
Google Scholar
Wojciechowski, Jarosław. „Historia powstania i rozwoju organizacji opieki państwowej nad zabytkami sztuki w Polsce”. Ochrona Zabytków Sztuki 1, z. 1–4 (1930–1931): 3–33.
Google Scholar
Wółkowski, Wojciech. „Między Warszawą a Łunną Wolą. Zakład Architektury Polskiej a inwentaryzacja bożnic drewnianych”. W: Frank Stella i synagogi dawnej Polski, redakcja Artur Tanikowski, 76–83. Warszawa: Muzeum Żydów Polskich POLIN, 2016.
Google Scholar
Wółkowski, Wojciech. „Przyczynki do międzywojennych dziejów Zakładu Architektury Polskiej”. Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce 3 (2020): 9–34.
Google Scholar
Wróblewska, Magdalena. „Znaczenie tradycji dokumentu topograficznego w środowisku fotografów warszawskich”. W: Kultura artystyczna Warszawy XVII–XXI w., redakcja Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Michał Wardzyński, 399–409. Warszawa: Neriton, 2010.
Google Scholar
Zachwatowicz, Jan. „Działalność Wydziału Konserwatorskiego TOnZP w latach międzywojennych”. W: Ocalić przeszłość dla przyszłości. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości 1906–1944, redakcja Ryszard Brykowski, 44–45. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1985.
Google Scholar
Zachwatowicz, Jan. „Działalność Wydziału Konserwatorskiego TOnZP w latach międzywojennych”. Ochrona Zabytków 11, nr 3–4 (1958): 166–168.
Google Scholar
Zachwatowicz, Jan. „Zagadnienie kopii barwnej w studiach nad malarstwem monumentalnym”. Biuletyn Historii Sztuki i Kultury 1, nr 1 (1932): 13–18.
Google Scholar
Zachwatowicz, Jan. „Zbiory Sekcji Malarskiej Zakładu Architektury Polskiej i Historii Sztuki”. Biuletyn Historii Sztuki i Kultury 1, nr 2 (1932): 53–57.
Google Scholar
Zadrożny, Tadeusz. Czas wielkich zadań Dagoberta Freya i Asmusa barona von Troschke (wrzesień 1939 – październik 1942). Dokumentacja Centralnego Biura Inwentaryzacji Zabytków Sztuki w Polsce w planach i działaniach niemieckich badaczy dziedzictwa kulturowego na Wschodzie i służb ochrony zabytków w Generalnym Gubernatorstwie. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2021.
Google Scholar
Authors
Piotr Sypczukpiotr.sypczuk@ispan.pl
Institute of Art, Polish Academy of Sciences Poland
https://orcid.org/0000-0002-8774-7275
Piotr Sypczuk PhD is a historian of art and an archaeologist, a graduate of the University of Warsaw and an employee of the Institute of Art at the Polish Academy of Sciences in Warsaw. His research interests include, among others, the history of art collecting and the history of museums and historical monument protection in the 18th to 20th centuries. He is the co-author of a number of volumes of the Katalog planów, pomiarów i rysunków architektonicznych w zbiorach Instytutu Sztuki PAN (vols III–VIII, Warsaw 2013–2020). A stipendiary of the Minister of Culture and National Heritage (2012, 2018, 2022), a member of the Polish Association of Art Historians.
Statistics
Abstract views: 37PDF downloads: 10
License
Copyright (c) 2025 Piotr Sypczuk
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
The author grants the publisher a royalty-free non-exclusive licence (CC BY 4.0) to use the article in Biuletyn Historii Sztuki, retains full copyright, and agrees to identify the work as first having been published in Biuletyn Historii Sztuki should it be published or used again (download licence agreement). The journal is published under the CC BY 4.0 licence. By submitting an article, the author agrees to make it available under this licence.
In issues from 1(2019) to 4(2022) all articles were published under the CC BY-NC-ND 4.0 licence. During this period the authors granted the publisher a royalty-free non-exclusive licence (CC BY-ND 4.0) to use their article in Biuletyn Historii Sztuki, retained full copyright, and agreed to identify the work as first having been published in our journal should it be published or used again.
