Painting and Drawing Decor of the Books of the Crown Record from the Collection of the Central Archives of Historical Records
Maciej Wieczorek
maciej.wieczorek@ispan.plWarszawa, Instytut Sztuki PAN, Szkoła Doktorska Anthropos IPAN (Poland)
https://orcid.org/0000-0002-8630-785X
Abstract
The set of the Crown Registrum kept at the Central Archives of Historical Records in Warsaw testifies to the registrum system operating in the Polish Crown of the Polish-Lithuanian Commonwealth. Among 768 books forming the set, 31 volumes (17th – 18th c) have been identified as those featuring painterly or drawing decoration. Most commonly the decoration was placed on title pages of respective volumes, less frequently on pages opening entries for subsequent years. In single cases they are in the form of initials or ornaments within the text, or stemma compositions dedicated to respective sealers.
The analysis of the collected material has allowed to divide it into three categories. The criterion for classification was the identity of the decoration authors, their bonds with the Chancellery, and skill potential. The first group encompasses the majority of decoration created on the registrum pages. The decoration was authored by lower-ranking Chancellery staff who can be provisionally termed ‘artists-chancellists’. At the same time, it was on their initiative that the books were decorated, which may have been a method of pleasing their supervisors. The discussed works reveal little artistry and the use of simple drawing techniques. Among the identified artists there are both individuals recorded in studies on Old-Polish diplomacy: Michał Meger (d. after 4 September 1652), Maciej Ładowski (ca 1640 – ca 1715), as well as individuals previously unrecorded in literature: Jan Rawecki (active in 1642–1645) or Jakub Czechowicz (active in 1659–1669). In this context the analysis of the iconographic source can be seen as a complement to the research into royal Chancellery staffing. It also reveals interesting potential for identifying print models the ‘artists-chancellists’ made reference to. A substantial dependence of the decorated pages on book prints has been noted. The identification of definite graphic patterns would provide insight into the interests and intellectual scope of the Chancellery staff.
It is frontispieces of two books of Chancellor Andrzej Lipski created in ca 1620 that are classified in the second category of decorations. Their author remains anonymous, however certain analogies with the illuminations by Marcin Proszowski (d. before 1642) suggest that the decoration author was a guild painter. Meanwhile, the initiative to have the decoration executed may be attributed to Royal Secretary Jan Szałapski, an official directly supervising the registrum. He is likely to have commissioned the book decoration in order to emphasize his own importance within the structures of the Chcancellery.
The last category encompasses two title pages executed by professional calligraphers focusing on decorating documents and Chancellery books: Ludwik Dagobert (b. 1661, active in the 1680s and 90s) and Wojciech Domański (active in 1742–1769). Both were employees of a central office, yet it is difficult to unequivocally ascertain whether decorating books was their own initiative, or whether it was commissioned by the metricant responsible for the registrum. In the case of Domański it is likely that he served several chancelleries parallelly. It is also known that apart from royal diplomas, he also decorated bishops’ documents.
As for Dagobert, the technique he applied was intriguing, since he printed his decoration from engraved and etched copper plates. It is, however, likely that he himself did not work out the matrixes he used. Regrettably, the etcher whose services he may have used has not been identified. Nonetheless, a certain affinity has been observed of Dagobert’s decoration to the oeuvre of Charles de la Haye (1641 – after 1707?) and Jerzy Eleuter Szymonowicz-Siemiginowski (ca 1660 – before 13 March 1711).
The analysis of the decoration of the Crown Metrics has proven useful in the study of illuminated documents of Polish kings. Furthermore, the observations made point to the urgent need to thoroughly research into decorated Chancellery books of the Old-Polish period.
Keywords:
Crown Metrics, royal Chancellery, illumination, illuminated documents, book painting, Dagobert Ludwik, Domański WojciechReferences
Album Studentów Akademii Zamojskiej 1595–1781, opracowanie Henryk Gmiterek. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii Nauki PAN, 1994.
Google Scholar
Album Civium Civitatis Varsoviae. Księga przyjęć do prawa miejskiego Starej Warszawy 1506–1586, opracowanie Agnieszka Bartoszewicz. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 2000.
Google Scholar
Belzyt, Leszek C. Szlachta w mieście rezydencjalnym. Szlacheccy obywatele Krakowa i Warszawy około 1600 roku (Analiza porównawcza struktury). Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2011.
Google Scholar
Bernatowicz, Aleksandra. Malarze w Warszawie czasów Stanisława Augusta. Status – Aspiracje – Twórczość. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2016.
Google Scholar
Bernatowicz, Aleksandra. “Rzepecki C.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 9: Ro–Rz, redakcja Małgorzata Biernacka, 413. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2013.
Google Scholar
Chmielewska, Mieczysława. “Znaczenie, treści i symbolika przywilejów herbowych w świetle dokumentów z Archiwum Państwowego we Wrocławiu.” Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego 6 (2003): 41–62.
Google Scholar
Chojecka, Ewa. Dekoracja malarska ksiąg promotionum i diligentiarum Uniwersytetu Jagiellońskiego XVI – XVIII wieku. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1965.
Google Scholar
Damięcka (Sokołowska), Alina. “Życie Starej Warszawy w drugiej połowie XVII wieku.” Almanach Muzealny 6 (2010): 253–324.
Google Scholar
Fabiani, Bożena. Warszawski dwór Ludwiki Marii. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976.
Google Scholar
Gębarowicz, Mieczysław. “O iluminowanych dokumentach epoki baroku.” Biuletyn Historii Sztuki 29, nr 4 (1967): 459–478.
Google Scholar
Górny, Rafał. “Zdobienia ksiąg Metryki Koronnej za czasów kanclerstwa Jerzego Ossolińskiego.” Miscellanea Historico-Archivistica 26 (2019): 27–34.
Google Scholar
Heydel, Maria. „Proszowski Marcin.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 8: Pó–Ri, redakcja Urszula Makowska, Katarzyna Mikocka-Rachubowa, 60. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2007.
Google Scholar
Inwentarz Metryki Koronnej. Księgi wpisów i dekretów polskiej kancelarii królewskiej z lat 1447–1795, opracowanie Irena Sułkowska-Kurasiowa, Maria Woźniakowa. Warszawa, Łódź: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975.
Google Scholar
Jaworska, Aleksandra, “Corona Regni, Corpus Regni et gentis i ich znaki w wystroju malarskim dokumentów w okresie staropolskim.” W Od genealogii do historii społecznej, redakcja Aleksandra Jaworska, Barbara Trelińska, 63–95. Warszawa: DiG, 2011.
Google Scholar
Jaworska, Aleksandra. “Dokument iluminowany w Polsce XV–XVIII wieku. Problemy i perspektywy badawcze.” W Dyplomatyka staropolska – stan obecny i perpektywy badań, redakcja Waldemar Chorążyczewski, Janusz Tandecki, 23–40. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2011.
Google Scholar
Jaworska, Aleksandra. “Godła i znaki cechowe w wystroju graficzno-malarskim dokumentów polskich.” Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego 12 (2013): 237–251.
Google Scholar
Jaworska, Aleksandra. “Herb Orzeł Biały w oprawie malarskiej dokumentów królewskich.” Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego 4 (2013): 131–156.
Google Scholar
Jaworska, Aleksandra. Orzeł Biały. Herb państwa polskiego. Warszawa: DiG, 2003.
Google Scholar
Jaworska, Aleksandra. “Portret w wystroju malarskim dokumentów iluminowanych w Polsce XV–XVIII w. Typy i funkcje.” W Nauki pomocnicze historii. Teoria, metody badań, dydaktyka, redakcja Aleksandra Jaworska, Robert Jop, 163–173. Warszawa: DiG, 2012.
Google Scholar
Jaworska, Aleksandra. “Treści dekoracji malarskiej dokumentu Władysława IV dla Ludwiki Marii Gonzaga z 1646 roku.” W Między tekstem a znakiem. Prace ofiarowane prof. Barbarze Trelińskiej w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, redakcja Aleksandra Jaworska, Sławomir Górzyński, 295–311. Warszawa: DiG, 2013.
Google Scholar
Jop, Robert. Środowisko urzędnicze kancelarii grodzkich w Chełmie, Lublinie i Krasnymstawie w drugiej połowie XVII wieku. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2003.
Google Scholar
Kałamajska-Saeed, Maria. “Wilno jako ośrodek graficzny w XVII w. Postulaty Badawcze.” Biuletyn Historii Sztuki 55, nr 2-3 (1993): 199–211.
Google Scholar
Kamińska, Krystyna. “Jakub Antoni Czechowicz (1681–1747).” W Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, redakcja Marian Biskup, 429–432. Warszawa, Poznań, Toruń: Państwowe Towarzystwo Naukowe, 1987.
Google Scholar
Katalog zbioru dokumentów pergaminowych Biblioteki Jagiellońskiej, t. 1: Katalog dokumentów, redakcja Karol Nabiałek. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, 2014.
Google Scholar
Kiliańczyk-Zięba, Justyna. “O dyplomie nobilitacyjnym i portrecie renesansowego władcy.” Terminus 10, nr 1 (2008): 67–87.
Google Scholar
Klint, Paweł. “Radość tworzenia, czyli o mało poważnych rysunkach w sądowych księgach wielkopolskich XVII w.” W Kultura radości na Ziemi Wschowskiej. Obraz uroczystości, jubileuszy, wizyt gości, świąt, redakcja Paweł Klint, Marta Małkus, Kamila Szymańska, 52–67. Wschowa: Stowarzyszenie Czas A. R. T., 2013.
Google Scholar
Koczerska, Maria. “Miniatura na dokumencie odpustowym kardynała Zbigniewa Oleśnickiego z 1449 r.” Biuletyn Historii Sztuki 45, nr 2 (1983): 163–174.
Google Scholar
Kolendo-Korczak, Katarzyna. „Siemiginowski Szymonowicz Jerzy Eleuter.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 10: Sa–Się, red. Urszula Makowska, 466–475. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Korolko, Mirosław. Seminarium Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego. Humaniści w kancelarii królewskiej Zygmunt Augusta. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991.
Google Scholar
Krawczuk, Wojciech. Metryka Koronna za Zygmunta III Wazy. Początki Archiwum Koronnego Warszawskiego w świetle spisów z 1620 i 1627 roku. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1995.
Google Scholar
Krawczuk, Wojciech. “Metryka Koronna i Litewska.” W Dyplomatyka staropolska, redakcja Tomasz Jurek, 189–212. Warszawa: DiG, 2015.
Google Scholar
Krawczuk, Wojciech. Metrykanci koronni. Rozwój registratury centralnej od XVI do XVIII wieku. Kraków: Historia Iagellonica, 2002.
Google Scholar
Księga wpisów MK 185 podkanclerzego i kanclerza Jerzego Ossolińskiego z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie z lat 1638–1643, opracowanie Wojciech Krawczuk. Warszawa: DiG, 2020.
Google Scholar
Łodyńska-Kosińska, Maria. “Dagobert Ludwik.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 2: D–G, redakcja Maria Bardini i Jolanta Białostocka, 4–5. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
Google Scholar
Łomnicka-Żakowska, Ewa. Graficzne portrey Augusta II i Augusta III Wettynów w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1997.
Google Scholar
Łopaciński, Euzebiusz. “Rysunki sepią A. Domańskiego w inwentarzu kobryńskim z r. 1742.” Prace i Materiały Sprawozdawcze Sekcji Historji Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie 3 (1938/39): 134–135.
Google Scholar
Michalczyk, Zbigniew. W lustrzanym odbiciu. Grafika europejska a malarstwo w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych, ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2016.
Google Scholar
Michta, Jerzy. “Indygenat Jana Jerzego Kreczyka wystawiony w Warszawie, 18 lipca 1685 roku.” Nobilitacje i indygenaty w Rzeczypospolitej 1434–1794, nr 22 (1995).
Google Scholar
Michta, Jerzy. Heraldyka nobilitowanych w Rzeczypospolitej szlacheckiej. Kielce: Herb, 2017.
Google Scholar
Miodońska, Barbara. Małopolskie malarstwo książkowe 1320–1540. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
Google Scholar
Miodońska, Barbara. “Stanisław Samostrzelnik jako iluminator dokumentów.” Folia Historica Cracoviensia 4-5 (1997-998): 121–131.
DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.1302
Google Scholar
Miodońska, Barbara. “Malarstwo książkowe.” W Malarstwo gotyckie w Polsce. Synteza, redakcja Adam S. Labuda, Krystyna Secomska, 371–376. Warszawa: DiG, 2004.
Google Scholar
Nowak, Zofia. “Domański Wojciech.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 2: D–G, redakcja Maria Bardini, Jolanta Białostocka, 84–85. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
Google Scholar
Ochman-Staniszewska, Stefania, i Zdzisław Staniszewski. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo doktryna praktyka. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2000.
Google Scholar
Orły nasze. Orzeł Biały w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej / Our Eagles. The White Eagle in the collectionsvof the Jagiellonian Library, opracowanie Grażyna Stępień et al., redakcja Mieczysław Rokosz. Kraków: Universitas, 1997.
Google Scholar
Orzeł Biały. 700 lat herbu Państwa Polskiego. Katalog wystawy, 26 czerwca-15 października 1995, Zamek Królewski w Warszawie, redakcja Marek Makowski, Przemysław Mrozowski. Warszawa: Arx Regia, 1995.
Google Scholar
Oszczanowski, Piotr, i Jan Gromadzki. Theatrum vitae et mortis. Grafika, rysunek i malarstwo książkowe na Śląsku w latach ok. 1550 – ok. 1650. Wrocław: Muzeum Historyczne we Wrocławiu, 1995.
Google Scholar
Perzanowska, Agnieszka. Najjaśniejszym. Panegiryki i utwory pochwalne poświęcone królom i królowym polskim w zbiorze starych druków Muzeum Narodowego w Krakowie. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2018.
Google Scholar
Pietrzyk, Zdzisław. “Cenny dar dla Biblioteki Jagiellońskiej. Iluminowany dyplom rodu Szembeków.” Alma Mater, nr 164 (2014): 54–57.
Google Scholar
Radzimiński, Andrzej, i Janusz Tandecki. Katalog dokumentów i listów królewskich z Archiwum Państwowego w Toruniu: (1345–1789). Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 1999.
Google Scholar
Rafiński, Stefan. Chełmiński słownik biograficzny. Chełmno: Muzeum Ziemi Chełmińskiej, 2006.
Google Scholar
Sołtan, Andrzej. “Warszawianie na Uniwersytecie Krakowskim w latach 1400–1642.” W Warszawa XVI—XVII wieku, redakcja Andrzej Sołtan, Alina Wawrzyńczyk, 9–63. Warszawa: PWN, 1974.
Google Scholar
Sułkowska-Kurasiowa, Irena. “Inicjały na średniowiecznych dokumentach monarszych w Polsce (do 1444 r.).” W Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, redakcja Danuta Gawinowa, 171–177. Warszawa: PWN, 1991.
Google Scholar
Świat Polskich Wazów. Przestrzeń – Ludzie – Sztuka. Katalog wystawy, Zamek Królewski w Warszawie 6 XI 2019 – 14 I 2020, redakcja Jacek Żukowski, Warszawa: Arx Regia, 2019.
Google Scholar
Talbierska, Jolanta. „Charles de la Haye – rytownik francuski w Gdańsku i Warszawie.” W Francusko-polskie relacje artystyczne w epoce nowożytnej, redakcja Andrzej Pieńkos, Agnieszka Rozales Rodriguez, 33–47. Warszawa: Neriton, 2010.
Google Scholar
Talbierska, Jolanta. Grafika XVII wieku w Polsce. Funkcje, ośrodki, artyści, dzieła. Warszawa: Neriton, 2011.
Google Scholar
Tomaszewicz, Janina. Katalog dokumentów Pergaminowych Biblioteki Czartoryskich w Krakowie. Część II. Dokumenty z lat 1506–1828. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 1991.
Google Scholar
Trelińska, Barbara. Album armorum nobilium Regni Poloniae XV – XVIII saec. Herby nobilitacji i indygenatów XV – XVIII w. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2001.
Google Scholar
Tylicki, Jacek. Rysunek gdański ostatniej ćwierci XVI i pierwszej połowy XVII wieku. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2005.
Google Scholar
Wajs, Hubert. “Iusta vindicta, czyli emblemat na dokumencie Stefana Snopkowskiego herbu Rawicz z 1613.” W Archiwa, źródła, historia. Prace ofiarowane w siedemdziesiąte urodziny Profesora Władysława Stępniaka, redakcja Ewa Rosowska, Hubert Wajs, 292–300. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 2018.
Google Scholar
Walczak, Marek. “Ikonografia miniatury na dokumencie odpustowym kardynała Zbigniewa Oleśnickiego z roku 1449 w świetle papieskiej i soborowej propagandy w średniowieczu.” W Magistro et Amico amici discipulique. Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesiąte urodziny, redakcja Jerzy Gadomski et al., 481–504. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2002.
Google Scholar
Widacka, Hanna. Lew Lechistanu. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2010.
Google Scholar
Wieczorek, Maciej. “Tomasz Treter wobec rytowniczej twórczości Cornelisa Corta.” Emblematy polskie / Polish Emblems, nr 2 (2017), Dostęp 4 grudnia 2020. http://polishemblems.uw.edu.pl/index.php/pl/news/65-tomasz-treter-wobec-rytowniczej-tworczosci-corlnelisa-corta-2.
Google Scholar
Zawisza, Norbert. “Dagobert Michał.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 2: D–G, redakcja Maria Bardini, Jolanta Białostocka, 5. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
Google Scholar
Zdrójkowski, Zbigniew. „Praktyka kryminalna” Jakuba Czechowicza. Jej źródła i system na tle rozwoju współczesnego prawa karnego zachodniej Europy. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1949.
Google Scholar
Zdrójkowski, Zbigniew. “Jakub Antoni Czechowicz.” W Wybitni Pomorzanie XVIII wieku. Szkice biograficzne, redakcja Józef Borzyszkowski, 35–39. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983.
Google Scholar
Zyglewski, Zbigniew. “Inicjały na dokumentach królewskich i w księgach Metryki Koronnej końca XV wieku.” W Polska w kręgu polityki, kultury i gospodarki europejskiej. Księga pamiątkowa z okazji 70-lecia urodzin prof. Maksymiliana Grzegorza, redakcja Zbigniew Zyglewski, 152–161. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2007.
Google Scholar
Żukowski, Jacek. „«Modeliusz teraźniejszego stroju francuskiego». O początkach «sukni almondowych» w Polsce.” W Francusko-polskie relacje artystyczne w epoce nowożytnej, redakcja Andrzej Pieńkos, Agnieszka Rozales Rodriguez, 99–110. Warszawa: Neriton, 2010.
Google Scholar
Żukowski, Jacek. Żądza chwały. Władysław IV Waza w ikonografii performatywnej. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2018.
Google Scholar
Żygulski, Zdzisław jun. “Rolka Sztokholmska.” W Urbs Celeberrima. Księga pamiątkowa na 750-lecie lokacji Krakowa, redakcja Andrzej Grzybkowski, Teresa Grzybkowska, Zdzisław Żygulski jun., 408–429. Kraków: WAM, 2008.
Google Scholar
Authors
Maciej Wieczorekmaciej.wieczorek@ispan.pl
Warszawa, Instytut Sztuki PAN, Szkoła Doktorska Anthropos IPAN Poland
https://orcid.org/0000-0002-8630-785X
Statistics
Abstract views: 307PDF downloads: 206
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
