Północna wieża kościoła Mariackiego w Krakowie w perspektywie ulicy Floriańskiej. Przyczynek do badań nad planowaniem osi widokowych w średniowieczu

Piotr Pajor


Kraków, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-1957-8326

Abstrakt

Artykuł prezentuje rozważania nad sytuacją urbanistyczną masywu zachodniego kościoła Mariackiego w Krakowie. Kościół stoi ukośnie względem Rynku, a jego północna wieża jest wysunięta przed linię pierzei, w taki sposób, że optycznie zamyka perspektywę ulicy Floriańskiej. Wieże powstały na przełomie XIII i XIV w., w okresie intensywnej rozbudowy i przekształceń miasta. Wydaje się, że takie usytuowanie kościoła parafialnego było zabiegiem obliczonym na jak najlepsze wyeksponowanie ważnej dla komuny miejskiej budowli.


Słowa kluczowe:

Kraków, urbanistyka, architektura gotycka, architektura municypalna, oś widokowa

Adamski, Jakub. Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200–1420. Główne kierunki rozwoju. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2017.
  Google Scholar

Adamski, Jakub. “Über den Anteil Schlesiens und Kleinpolens an der Entwicklung und Verbreitung der architektonischen ‘Moderne’ um 1300. Wege und Akteure des Kunsttransfers in der mitteleuropäischen Gotik.” Zeitschrift für Kunstgeschichte 83 (2020): 139–172.
DOI: https://doi.org/10.1515/ZKG-2020-2001   Google Scholar

Böker, Hans J. Die mittelalterliche Backsteinarchitektur Norddeutschlands. Damstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1988.
  Google Scholar

Crossley, Paul. Gothic Architecture in the Reign of Kasimir the Great. Church Architecture in Lesser Poland 1320–1380. Kraków: Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, 1985.
  Google Scholar

Dreścik, Jan. „Zegar wielki na wieży wyższej kościoła Mariackiego, jego dzieje i znaczenie.” Rocznik Krakowski 65-66 (1999-2000): 39–64.
  Google Scholar

Eysymontt, Rafał. Kod genetyczny miasta. Średniowieczne miasta lokacyjne Dolnego Śląska na tle urbanistyki europejskiej. Wrocław: Via Nova, 2009.
  Google Scholar

Eysymontt, Rafał. “Brugia, Gandawa, beffroi, stadthuis i co z tego wynika dla śląskich ratuszy.” W Katedra, ratusz, dwór. Wielkie miasta a władza świecka i kościelna w kulturze średniowiecznej Europy, redakcja Jacek Kowalski, Tomasz Ratajczak, 259–277. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2014.
  Google Scholar

Firlet, Janusz, Andrzej Kadłuczka, i Zbigniew Pianowski. “Kościół Mariacki w Krakowie. Problem początków i przekształceń architektonicznych w średniowieczu (preliminaria badawcze).” Czasopismo Techniczne. Architektura 23 (2011): 331–356.
  Google Scholar

Friedman, David. Florentine New Towns. Urban Design in the Late Middle Ages. Cambridge-London: The MIT Press, 1988.
  Google Scholar

Goras, Magdalena. Zaginione gotyckie kościoły Krakowa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003.
  Google Scholar

Grabski, Władysław, i Wiktor Zin. “Wczesnośredniowieczne budowle Krakowa w świetle ostatnich badań.” Rocznik Krakowski 28 (1966): 33–73.
  Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. Między formą a znaczeniem. Studia z ikonografii architektury i rzeźby gotyckiej. Warszawa: DiG, 1997.
  Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. “Architektura polska około 1300 roku.” W Polska około roku 1300. Państwo – społeczeństwo – kultura, redakcja Wojciech Fałkowski, 155–198. Warszawa: Neriton, 2003.
  Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. Gotycka architektura murowana w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2014.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323515432   Google Scholar

Jarzewicz, Jarosław. Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2019.
DOI: https://doi.org/10.14746/amup.9788323237037   Google Scholar

Komorowski, Waldemar. “Krakowski ratusz w średniowieczu i domniemany Dwór Artusa w Krakowie.” Rocznik Krakowski 64 (1998): 7–34.
  Google Scholar

Komorowski, Waldemar. “Ratusz krakowski.” W Urbs celeberrima. Księga pamiątkowa na 750-lecie lokacji Krakowa, 173–202. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2008.
  Google Scholar

Komorowski, Waldemar. Średniowieczne domy krakowskie (od lokacji miasta do połowy XVII wieku). Kamienice, pałace miejskie i rezydencje kanoniczne. Trwałość gotyckiego modelu w nowożytności. Kraków: Historia Iagiellonica, 2014.
  Google Scholar

Kozaczewski, Tadeusz. “O Krakowie lokacyjnym inaczej. Studium urbanistyczne.” W Wielkość i program budowy miasta średniowiecznego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1972.
  Google Scholar

Krantz-Domasłowska, Liliana. “Miasta podwójne w państwie krzyżackim – przykład Torunia.” RIHA Journal 0067 (8 March 2013), https://journals.ub.uni-heidelberg.de/index.php/rihajournal/article/view/69811/67253
  Google Scholar

Krasnowolski, Bogusław. “Układ przestrzenny krakowskiego Kazimierza w wieku XIV.” Rocznik Krakowski 54 (1988): 17–57.
  Google Scholar

Krasnowolski, Bogusław. Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze ziemi krakowskiej w XIII i XIV wieku. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2004.
  Google Scholar

Krasnowolski, Bogusław. “Lokacje na prawie niemieckim a układy urbanistyczne i architektura Krakowa w wiekach XIII i XIV.” W Urbs celeberrima. Księga pamiątkowa na 750-lecie lokacji Krakowa, 23–84. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2008.
  Google Scholar

Kurkowski, Michał. Ryte i malowane dekoracje maswerkowe w architekturze średniowiecznej na terytorium ziemi chełmińskiej. Studium typologiczno-formalne. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2017.
  Google Scholar

Lepiarczyk, Józef. “Fazy budowy kościoła Mariackiego. Wieki XIII–XV.” Rocznik Krakowski 34 (1957-1959): 181–254.
  Google Scholar

Lilley, Keith D. City and Cosmos. The Medieval World in Urban Form. London: Reaktion Books, 2009.
  Google Scholar

Łukacz, Marek. „Zabudowa pierzei Rynku Głównego w Krakowie w okresie średniowiecza.” Krzysztofory 28 (2010): 75–98.
  Google Scholar

Markiewicz, Anna, Marcin Szyma, i Marek Walczak. “Sztuka w kręgu klasztoru Dominikanów w Krakowie.” W Sztuka w kręgu krakowskich Dominikanów, redakcja Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, 15–82. Kraków: Esprit, 2014.
  Google Scholar

Niemiec, Dariusz. “Trzynastowieczne fortyfikacje Krakowa.” W Studia nad dawną Polską, t. 5, 87–124. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 2017.
  Google Scholar

Niewalda, Waldemar, Halina Rojkowska, i Emil Zaitz. Średniowieczne fortyfikacje Krakowa. Odcinek północny w świetle ostatnich badań. Kraków: Urząd Miasta Krakowa, 2001.
  Google Scholar

Niewalda, Waldemar, i Halina Rojkowska. “Układy urbanistyczne Okołu do połowy XIV wieku.” W Atlas historyczny miast polskich, redakcja Roman Czaja, t. 5: Małopolska, redakcja Zdzisław Noga, z. 1: Kraków, 27–29. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2007.
  Google Scholar

Pajor, Piotr. “Co wiemy o pierwszym gotyckim kościele Mariackim? Rekonstrukcja, fazy budowy, styl.” W „Jako serce pośrodku ciała”. Dzieje artystyczne kościoła Mariackiego w Krakowie, redakcja Marek Walczak, 115–125. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2020.
  Google Scholar

Pencakowski, Paweł. “Kiedy powstał gotycki korpus bazylikowy kościoła Mariackiego w Krakowie i kto go budował?” W Magistro et amico amici discipulique. Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesięciolecie urodzin, 245–256. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2002.
  Google Scholar

Pianowski, Zbigniew. “Architektura monumentalna wczesnośredniowiecznego Krakowa.” W Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII wieku, redakcja Elżbieta Firlet, Emil Zaitz, 163–220. Kraków: Muzeum Historyczne m. Krakowa, 2006.
  Google Scholar

Piekalski, Jerzy. “Uwagi o strukturze przestrzennej Wrocławia w XI–XIII w.” Archeologia Historica Polona 23 (2015): 215–227.
DOI: https://doi.org/10.12775/AHP.2015.009   Google Scholar

Piwowarczyk, Elżbieta. Dzieje kościoła Mariackiego (XIII–XVI w.). Kraków: Papieska Akademia Teologiczna, 2000.
  Google Scholar

Prix, Dalibor. Dlouhý presbytář kostela v Žárech: k sakrální architektuře moravsko-slezského pomezí kolem roku 1300. Opava: Slezská univerzita, 2011.
  Google Scholar

Prix, Dalibor. Kružbová okna presbytáře městského kostela v Uničově. O cestě jednoho motivu napříč 13. stoletím z Francie na Moravu. Opava: Slezská univerzita, 2014.
  Google Scholar

Radwański, Kazimierz. Kraków przedlokacyjny. Rozwój przestrzenny. Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 1975.
  Google Scholar

Rajman, Jerzy. Kraków. Zespół osadniczy – proces lokacji – mieszczanie do roku 1333. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2004.
  Google Scholar

Rajman, Jerzy. “‘Unsere liebe Fraue’. Wspólnota miasta i kościoła w Krakowie w XIV wieku”, Średniowiecze polskie i powszechne 4 (2012): 150–201.
  Google Scholar

Schurr, Marc C. Gotische Architektur in mittleren Europa 1220–1340. Von Metz bis Wien. München–Berlin: Deutscher Kunstverlag, 2007.
  Google Scholar

Szyma, Marcin. “Datowanie i pierwotna funkcja zachodniego skrzydła klasztoru franciszkanów w Krakowie.” W „Żeby wiedzieć”. Studia dedykowane Helenie Małkiewiczównie, redakcja Wojciech Walanus, Marek Walczak, Joanna Wolańska, 25–34. Kraków: s. n., 2008.
  Google Scholar

Szyma, Marcin. “Transept, zakrystia i korpus nawowy w systemie komunikacyjnym krakowskiego kościoła Franciszkanów.” W Sztuka w kręgu krakowskich franciszkanów i klarysek, redakcja Marcin Szyma, Marek Walczak, 129–140. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2020.
  Google Scholar

Szyma, Marcin. “O początkach zespołu klasztornego franciszkanów w Krakowie i niektórych uwarunkowaniach jego rozbudowy w XIII wieku.” W In principio. Mit początku w kulturze średniowiecznej Europy. Tom dedykowany pamięci prof. Jacka Wiesiołowskiego, redakcja Jacek Kowalski, Witold Miedziak, 181–218. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2020.
  Google Scholar

Trachtenberg, Marvin. Dominion of the Eye. Urbanism, Art and Power in Early Modern Florence. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
  Google Scholar

Walczak, Marek. “Hełm wieży wyższej (hejnałowej).” W Wokół Wita Stwosza. Katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Krakowie 2005, 158–161. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2005.
  Google Scholar

Walczak, Marek. Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego. Kraków: Universitas, 2006.
  Google Scholar

Węcławowicz, Tomasz. “Bohemi Cracoviam muraverunt.” Umění 46 (1998): 410–419.
  Google Scholar

Węcławowicz, Tomasz. “Fazy budowy kościoła Mariackiego. Modele rekonstrukcyjne dla Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.” Krzysztofory 28 (2010): 65–76.
  Google Scholar

Węcławowicz, Tomasz, i Andrzej Włodarek. “Krakowski kościół oo. Franciszkanów w wieku XIII.” Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych. Polska Akademia Nauk Oddział w Krakowie 33/2 (1989): 329–331.
  Google Scholar

Wyrozumski, Jerzy. “Lokacja czy lokacje Krakowa na prawie niemieckim?” W Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, redakcja Jerzy Wyrozumski, 121–151. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2007.
  Google Scholar

Zarębska, Teresa. “Kontekst urbanistyczny ratusza Głównego Miasta w Gdańsku.” W Ratusz w miastach północnej Europy. Materiały z sesji ‘Ratusz w miastach nadbałtyckich’, Gdańsk 23–25 XI 1993, redakcja Stanisław Latour, 53–77. Gdańsk: Marpress, 1997.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2021-08-26

Cited By / Share

Pajor, P. (2021). Północna wieża kościoła Mariackiego w Krakowie w perspektywie ulicy Floriańskiej. Przyczynek do badań nad planowaniem osi widokowych w średniowieczu. Biuletyn Historii Sztuki, 83(2), 253–283. https://doi.org/10.36744/bhs.996

Autorzy

Piotr Pajor 

Kraków, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II Polska
https://orcid.org/0000-0002-1957-8326

Statystyki

Abstract views: 268
PDF downloads: 237