Portal główny kościoła św. Jakuba w Sandomierzu. Zawiązek interpretacji treści dzieła

Tadeusz Jurkowlaniec


Warszawa, Instytut Sztuki PAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-1591-212X

Abstrakt

Portal główny kościoła dominikanów św. Jakuba w Sandomierzu (po 1226 – przed 1253?) wymurowano ze specjalnie zaprojektowanych cegieł (domek portalowy, gr. 12 cm) i zwykłych (tympanon, gr. ok. 8 cm) z użyciem kilku różnokolorowych ciosów. Rodzaje podpór portalu, motywy ich dekoracji oraz liczby świadczą, że kompozycję dzieła oparto na zasadach chrześcijańskiej rachuby czasu (19-letni cykl księżycowy i 28 cykl słoneczny). Konwersja cyklicznej rachuby czasu na linearną umożliwia odszyfrowanie w portalu okresu 1167-1233. Rozpatrywane w tych ramach motywy dekoracji pozwalają na wstępną identyfikację m.in. księcia Leszka Białego (zm. 1227) i jego żony Grzymisławy (zm. 1258) oraz bp. Iwo Odrowąża (zm. 1229).

Instytucje finansujące

Instytut Sztuki PAN

Słowa kluczowe:

Sandomierz, kościół dominikanów św. Jakuba, architektura ceglana, portal, treści dekoracji rzeźbiarskiej, komputystyka, upamiętnienie fundatorów, Iwo Odrowąż

Banaszkiewicz, Jacek. “Prolog do Rocznika kapituły krakowskiej, św. Stanisław i czas historyczny.” W Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski. I, redakcja Jacek Banaszkiewicz, Andrzej Dąbrówka, Piotr Węcowski 307–352. Warszawa: Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Neriton, 2018.
  Google Scholar

Chrzanowski, Marek. Leszek Biały. Książę krakowski i sandomierski, Princeps Poloniae (ok. 1184–23/24 listopada 1227). Kraków: Avalon, 2013.
  Google Scholar

Czock, Miriam, i Anja Rathmann-Lutz. “ZeitenWelten – auf der Suche nach den Vorstellungen von Zeit im Mittelalter. Eine Einleitung.” W ZeitenWelten. Zur Verschränkung von Weltdeutung und Zeitwahrnehmung, 750-1350, redakcja Miriam Czock, Anja Rathmann-Lutz, 9–26. Köln-Weimar-Wien: Böhlau Verlag, 2016.
  Google Scholar

Deptuła, Czesław. “Iwon Odrowąż bp.” W Encyklopedia katolicka KUL, t. 7, 579–580. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1997.
  Google Scholar

Doroz-Turek, Małgorzata. “Późnoromańskie portale w kościele pw. Św. Jakuba Apostoła i klasztorze dominikanów w Sandomierzu.” W Dziedzictwo architektoniczne. Badania oraz adaptacje budowli sakralnych i obronnych, redakcja Ewa Łużyniecka, 20–35. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2019.
  Google Scholar

Elbern, Victor H. “Species crucis – forma quadrata mundi. Die Kreuzigungsdarstellung am fränkischen Kasten von Werden.” Westfalen. Hefte für Geschichte, Kunst und Volkskunde 44 (1966): 174–185.
  Google Scholar

Englisch, Brigitte. Die Artes liberales im frühen Mittelalter (5. –9. Jh.). Das quadrivium und der Komputus als Indikatoren für Kontinuität und Erneuerung der exakten Wissenschaften zwischen Antike und Mittelalter. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 1994.
  Google Scholar

Fros, Henryk, i Franciszek Sowa. Księga imion i świętych, t. 1–6. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1997-2007.
  Google Scholar

Gołubiewowa, Zofia. “Kościół dominikański p.w. św. Jakuba w Sandomierzu w XIII stuleciu i jego dekoracja architektoniczna.” W Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222–1972, redakcja Jerzy Kłoczowski, 10–196. Warszawa: Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów, 1975.
  Google Scholar

Hageneder, Fred. The Living Wisdom of Trees. A Guide to the Natural History, Symbolism and Healing Power of Trees. London: Watkins Publishing, 2020.
  Google Scholar

Hiley, David, i Janka Szendrei. “Notation. III. History of Western notation, 1. Plainchant.” W New Grove Dictionary of Music and Musicians, t. 18: Nisard to Palestrina, redakcja Stanley Sadie, John Tyrrell, 84–119. London: Oxford University Press, 2001.
  Google Scholar

Jasiński, Kazimierz. Rodowód pierwszych Piastów. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski; Warszawa: Volumen, [1992].
  Google Scholar

Jasiński, Kazimierz. Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, redakcja Marek Górny. Poznań-Wrocław: Wydawnictwo Historyczne, 2001.
  Google Scholar

Jurkowlaniec, Tadeusz. Gmach pamięci. Z badań nad dekoracją rzeźbiarską prezbiterium katedry we Wrocławiu. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2004.
  Google Scholar

Jurkowlaniec, Tadeusz. “Gołębie i smoki. Z badań nad oprawą rzeźbiarską kościoła św. Jakuba w Sandomierzu.” Zeszyty Sandomierskie 49 (2020): 8–20.
  Google Scholar

Juszkiewicz, Adolf P. Historia matematyki w wiekach średnich. Tłumaczenie Czesława Kulig. Warszawa: PWN, 1969.
  Google Scholar

Kadłuczka, Andrzej, i Klaudia Stala. “Kościół św. Jakuba i najstarsze założenie klasztorne – synteza przekształceń zespołu.” W Dominikański klasztor św. Jakuba w Sandomierzu. Archeologia i architektura, historia i współczesność, redakcja Andrzej Gołembnik, Marcin Lisak, 131–171. Kraków: Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej; Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC; Sandomierz: Klasztor OO. Dominikanów, 2019.
  Google Scholar

Kamińska, Justyna. “Kto fundował XIII-wieczny kościół i klasztor dominikański p.w. św. Jakuba w Sandomierzu?” Biuletyn Historii Sztuki 82, nr 2 (2020): 175–207.
  Google Scholar

Katalogi biskupów krakowskich, opracowanie Józef Szymański. Warszawa: PWN, 1974.
  Google Scholar

Kosiński, Tomasz. Runy słowiańskie, Warszawa: Bellona, 2019.
  Google Scholar

Labuda, Gerard. Święty Wojciech. Biskup-męczennik, patron Polski, Czech i Węgier. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.
  Google Scholar

Ladner, Gerhart B. “The Symbolism of the Mediaeval Corner Stone in the Mediaeval West.” Mediaeval Studies 4 (1942): 43–60.
  Google Scholar

Lohr, Mikołaj. “Zagadnienia arytmetyki w pismach Kasjodora.” Studia Warmińskie 6 (1969): 489–508.
  Google Scholar

Menninger, Karl. Zahlwort und Ziffer. Eine Kulturgeschichte der Zahl. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprech, 1979.
  Google Scholar

Messerer, Wilhelm. “Säule.” W Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 2, 54–56. Rom-Freiburg-Basel-Wien: Herder, 1990.
  Google Scholar

Meyer, Heinz, i Rudolf Suntrup. Lexikon der mittelalterlichen Zahlenbedeutungn. München: Wilhelm Fink Verlag, 1987.
  Google Scholar

Najdawniejsze roczniki krakowskie i kalendarz, opracowanie Zofia Kozłowska-Budkowa. Warszawa: PWN, 1978.
  Google Scholar

Nussbaum, Otto. “Die grosse Traube Christus.“ Jahrbuch für Antike und Christentum 6 (1963): 136–143.
  Google Scholar

Okniński, Piotr. “Krakowskie znaki pielgrzymie z przedstawieniem św. Stanisława.” Biuletyn Historii Sztuki 77, nr 2 (2015): 223–239.
  Google Scholar

Prokop, Daniel. The Pillars of the First Temple (1 Kgs 7,15–22). A Study from Ancient Near Eastern, Biblical, Archaeological, and Iconographic Perspectives. Tübingen: Mohr Siebeck, 2020.
  Google Scholar

Rieth, Adolf. Der Blitz in der bildenden Kunst. München: Ernst Heimeran Verlag, [1953].
  Google Scholar

Skinner, Stephen, i Daniel Clark. Ars Notoria. A Grimaire of Rapid Learnig by Magic. Singapore: Golden Hoard Press, 2019.
  Google Scholar

Szyma, Marcin. “Byłe kościoły parafialne jako ośrodki najstarszych klasztorów dominikańskiej prowincji Polonia.” W Fara w mieście od średniowiecza do współczesności. Społeczność – Duchowość – Architektura – Wystrój. Studia z historii sztuki, redakcja Rafał Eysymontt, Dariusz Galewski. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2019.
  Google Scholar

Teterycz-Puzio, Agnieszka. Piastowskie księżne regentki. O utrzymanie władzy dla synów (koniec XII w.– początek XIV w.). Kraków: Avalon, 2016.
  Google Scholar

Timmers, Joseph J. M. “Eckstein.” W Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, t. 4: Dinanderie – Elle, 708–712. München: Beck, 1955-1958.
  Google Scholar

Vincenz, Stanisław. “Resztki archaicznej kultury u Hucułów. Dawne sposoby obliczeń.” Ziemia, nr 10 (1935): 211–217.
  Google Scholar

Wąsowicz, Henryk. Chronologia średniowieczna. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2016.
  Google Scholar

Wąsowicz, Henryk. “Epakty.” W Encyklopedia katolicka KUL, t. 4, 1017. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1983.
  Google Scholar

Wedell, Moritz. Zählen. Semantische und praxeologische Studien zum numerischen Wissen im Mittelalter. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2011.
  Google Scholar

Wedell, Moritz. “Actio – loquela digitorum – computatio. Zur Frage nach dem numerus zwischen Ordnungsangeboten, Gebrauchsformen und Erfahrungsmodalitäten (Einleitung II).” W Was zählt. Ordnungsangebote, Gebrauchsformen und Erfahrungsmodalitäten des »numerus« im Mittelalter, redakcja Moritz Wedell, 15–63. Köln-Weimar-Wien: Böhlau Verlag, 2012.
  Google Scholar

Wedell, Moritz. “Numbers.” W Handbook of Medieval Culture. Fundamental Aspects and Conditions of the European Middle Ages, redakcja Albrecht Classen, t. 2, 1205–1260. Berlin-Boston: De Gruyter, 2015.
  Google Scholar

Wild, Leon D. The Runes Workbook. A Step-by-Step Guide to Learning the Wisdom of the Staves. London: Apple Press, 2008.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2021-08-26

Cited By / Share

Jurkowlaniec, T. (2021). Portal główny kościoła św. Jakuba w Sandomierzu. Zawiązek interpretacji treści dzieła. Biuletyn Historii Sztuki, 83(2), 213–251. https://doi.org/10.36744/bhs.995

Autorzy

Tadeusz Jurkowlaniec 

Warszawa, Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-1591-212X

Statystyki

Abstract views: 372
PDF downloads: 261