„Budowle służące zabawom przyjemnym a tem samem przy wodnej kuracji bardzo pożytecznym”. O drewnianych domach zdrojowych, teatrach i estradach w polskich uzdrowiskach w XIX i na początku XX wieku

Grażyna Ruszczyk


Warszawa, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Polska)
http://orcid.org/0000-0003-0755-2564

Abstrakt

Właściciele i administratorzy uzdrowisk, aby sprostać wymaganiom stawianym przez zamożnych gości, którzy oczekiwali nie tylko skutecznej kuracji, ale również bogatej oferty kulturalnej i towarzyskiej, musieli zapewnić rozmaite rozrywki i atrakcje. W związku z tym organizowali występy zespołów teatralnych, koncerty, bale, spotkania, odczyty itp. Dlatego w uzdrowiskach powstawały domy zdrojowe mieszczące sale balowe, czytelnie, restauracje, kawiarnie, pokoje do gier. Budowano też teatry, a w parkach estrady muzyczne. Artykuł poświęcony jest właśnie tym budynkom, pochodzącym z kilku wybranych uzdrowisk uważanych za polskie, powstałych na terenie I Rzeczpospolitej. Są to uzdrowiska najstarsze (z 1. połowy XIX w.), największe i działające do dzisiaj: Busko, Ciechocinek, Druskienniki, Iwonicz, Krynica, Solec, Szczawnica i Truskawiec oraz młodsze (z 2. połowy XIX w.), ale znane i nadal funkcjonujące – Zakopane i Połąga. Tematem są budynki drewniane, ponieważ to one do początków XX w. decydowały o krajobrazie architektonicznym polskich uzdrowisk. Większość z nich uległa zniszczeniu, znane są jedynie z materiałów ikonograficznych i opisów.

Instytucje finansujące

Instytut Sztuki PAN

Słowa kluczowe:

uzdrowiska, architektura uzdrowiskowa, drewniana architektura, architektura XIX i początku XX w

Adamczyk, Mieczysław Jerzy. “Wieś i osada zdrojowa w okresie austriackim.” W Krynica, redakcja Feliks Kiryk, 199–235. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”, 1994.
  Google Scholar

Balińska, Grażyna. Uzdrowiska dolnośląskie. Problemy rozwoju i ochrony wartości kulturowych do I wojny światowej. Wrocław: Oficyna Wydaw. Politechniki Wrocławskiej, 1991.
  Google Scholar

Eldal, Jens Christian. Historisme i tre: “Sveitserstil”, byggeskikks-romantikk og nasjonal egenart i europeisk og norsk trearkitektur på 1800-tallet. Oslo: Scandinavian University Press, 1998.
  Google Scholar

Gubler, Jacques. Nationalisme et internationalisme dans l’architecture moderne de la Suisse. Lausanne: Editions Archigraphie, 1975.
  Google Scholar

Imhof, Michael. Historistisches Fachwerk: zur Architekturgeschichte im 19. Jahrhundert in Deutschland, Grossbritannien (Old English Style), Frankreich, Österreich, der Schweiz und den USA. Bamberg: Bayerische Verlagsanstalt GmbH, 1996.
  Google Scholar

Kalina, Dariusz. Miasto Busko i jego zdrój. Busko Zdrój: Uzdrowisko Busko-Zdrój, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2014.
  Google Scholar

Kania, Agnieszka. “Obiekty życia kulturalnego w Ciechocinku w XIX wieku. Teatr.” Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej 14 (2015): 49–65.
DOI: https://doi.org/10.18778/2080-8313.14.04   Google Scholar

Krasnowolski, Bogusław. “Powstanie i rozwój uzdrowiska w Szczawnicy.” Materiały i Sprawozdania Konserwatorskie Województwa Krakowskiego (1971-1972): 273–295.
  Google Scholar

Krasnowolski, Bogusław. “Program, urbanistyka i architektura uzdrowiska Szczawnicy.” W Między architekturą nowoczesną a tradycyjną [...] między konstrukcją a formą. Prace naukowe dedykowane Profesorowi Krzysztofowi Stefańskiemu, redakcja Piotr Gryglewski, Tadeusz Bernatowicz, Daria Rutkowska-Siuda, 42–69. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2020.
  Google Scholar

Kwilecki, Andrzej. Załuscy w Iwoniczu. Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 1993.
  Google Scholar

Majka, Maria. “Katalog obiektów zabytkowych.” W “Krynica. Materiały do studium historyczno-urbanistycznego”, redakcja Marian Kornecki, Materiały i Sprawozdania Konserwatorskie Województwa Krakowskiego 1974: 59–87.
  Google Scholar

Moździerz, Zbigniew. Architektura i rozwój przestrzenny Zakopanego 1600–2013. Zakopane: Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego, 2013.
  Google Scholar

Moździerz, Zbigniew. Dom „Pod Jedlami” Pawlikowskich. Zakopane: Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego, Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego, 2003.
  Google Scholar

Moździerz, Zbigniew. “Koncepcja stylu narodowego Stanisława Witkiewicza i jej realizacja”. W Stanisław Witkiewicz. Człowiek – Artysta – Myśliciel. Materiały z sesji zorganizowanej w osiemdziesiątą rocznicę śmierci artysty. Zakopane, 20–22 października 1995, redakcja Zbigniew Moździerz, 293–328. Zakopane: Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego, Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego, 1997.
  Google Scholar

Omilanowska, Małgorzata. Nadbałtyckie Zakopane. Połąga w czasach Tyszkiewiczów. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk; Sopot: Muzeum Sopotu, 2011.
  Google Scholar

Płonka-Syroka, Bożena. “Uwarunkowania medyczne i społeczne kształtowania się standardu kultury uzdrowiskowej w Europie czasów nowożytnych – rys historyczny.” W Kultura uzdrowiskowa na Dolnym Śląsku w kontekście europejskim, t. 1, redakcja Bożena Płonka-Syroka, Agnieszka Kaźmierczak, 29–70. Wrocław: Quaestio, 2013.
  Google Scholar

Ross, Juliusz. “Dawna architektura Iwonicza Zdroju i jej walory estetyczno-historyczne.” W Iwonicz Zdrój. Monografia. Iwonicz Zdrój: PP „Uzdrowisko Iwonicz”, Towarzystwo Przyjaciół Iwonicza, 1984.
  Google Scholar

Ross, Juliusz. “Architektura drewniana w polskich uzdrowiskach karpackich (1835–1914).” W Sztuka 2. połowy XIX w. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 1971, 151–172. Warszawa: PWN, 1973.
  Google Scholar

Ross, Juliusz. “Wartości zabytkowe architektury Krynicy Zdroju.” W Krynica. Materiały do studium historyczno-urbanistycznego, redakcja Marian Kornecki, 84 – 96. Kraków: Wojewódzki
  Google Scholar

Konserwator Zabytków. Zespół Dokumentacji Zabytków, 1974.
  Google Scholar

Ruszczyk, Grażyna. “Rozwój lecznictwa uzdrowiskowego w XIX i na początku XX wieku.” Konteksty 73, nr 3 (2019): 294–316.
  Google Scholar

Ruszczyk, Grażyna. “Architektoniczne inspiracje Józefa Stefana Szalaya.” Biuletyn Historii Sztuki 78, nr 2 (2016): 347–364.
  Google Scholar

Węglarz, Barbara Alina. Spacerkiem po starej Szczawnicy i Rusi Szlachtowskiej. Przewodnik. Pruszków: Wydawnictwo Rewasz, 2011.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2021-01-21

Cited By / Share

Ruszczyk, G. (2021). „Budowle służące zabawom przyjemnym a tem samem przy wodnej kuracji bardzo pożytecznym”. O drewnianych domach zdrojowych, teatrach i estradach w polskich uzdrowiskach w XIX i na początku XX wieku. Biuletyn Historii Sztuki, 82(4), 601–640. https://doi.org/10.36744/bhs.697

Autorzy

Grażyna Ruszczyk 

Warszawa, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk Polska
http://orcid.org/0000-0003-0755-2564

Statystyki

Abstract views: 452
PDF downloads: 346