Architekt Jakub Fontana w służbie marszałka Franciszka Bielińskiego
Monika Wyszomirska
Archiwum Państwowe w Toruniu, Oddział we Włocławku (Polska)
Abstrakt
Niniejszy artykuł jest poświęcony wybitnemu architektowi, Jakubowi Fontanie (1710-1773), pozostającemu w około dwudziestoletniej służbie marszałka nadwornego, a następnie wielkiego koronnego, Franciszka Bielińskiego (1683-1766), postaci silnie związanej z Warszawą czasów saskich. Na podstawie nieznanych dotąd badaczom źródeł archiwalnych autorka przedstawia nowe fakty, które uzupełniają dotychczasową wiedzę na temat tego architekta oraz rzucają dodatkowe światło na zakres, charakter oraz chronologię jego prac dla swojego protektora. Autorka sięga do początków znajomości Franciszka Bielińskiego z ojcem Jakuba, Giuseppe Fontaną, omawia okoliczności dwukrotnej podróży edukacyjnej młodego architekta do Paryża, zapewne współfinansowanej przez Bielińskiego, aby następnie przedstawić główne prace przy kościele w Karczewie, w rezydencjach w Otwocku i Warszawie przy ul. Królewskiej, organizację uroczystości pogrzebowych żony marszałka, Doroty Henrietty z Przebendowskich (castrum doloris 1755 r.), projekt, a następnie przekomponowanie nagrobka poświęconego Janowi Jerzemu Przebendowskiemu i żonie Bielińskiego, wzniesienie kościoła i klasztoru w Górze Kalwarii (1755-1760). Ponadto artykuł omawia wykonanie przez Jakuba Fontanę szeregu inwestycji publicznych jako głównego architekta Komisji Brukowej (aż do 1761 r.), której marszałek przewodniczył od 1742 r. (były to pomiary gruntów, prace przy wytyczaniu kanałów), a także dokonanie wizji zamku królewskiego, sygnalizuje również równolegle prace przy założeniu jurydyki Bielino (ok. 1757). W końcowej części artykułu autorka stara się przedstawić wzajemne relacje między Jakubem Fontaną a Franciszkiem Bielińskim, który jako protektor i mecenas nie tylko finansował przedsięwzięcia, ale także był rzecznikiem interesów architekta i okazywał względy jego rodzinie. Z kolei Jakub Fontana żywił szacunek do Bielińskiego i powierzone mu zlecenia traktował z najwyższą powagą.
Słowa kluczowe:
architektura XVIII w., Jakub Fontana, Marszałek Franciszek BielińskiBibliografia
Achremczyk Stanisław, „Bieliński Franciszek h. Junosza (ok. 1683-1766)”, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, red. Stanisław Gierszewski, t. I, Gdańsk 1992.
Google Scholar
Baranowska,Zofia „Pałac w Starym Otwocku (Z historii budowy w XVIII i przebudowy w XIX stuleciu)”, Rocznik Historii Sztuki, R. XVIII: 1988.
Google Scholar
Baranowski Ignacy, Marszałek Franciszek Bieliński, Warszawa 1919.
Google Scholar
Bartczakowa Aldona, Jakub Fontana. Architekt warszawski XVIII wieku, Warszawa 1970.
Google Scholar
Boberski Wojciech, „Fontana (Fontanna, Fontani) Jakub (Giacomo)”, [w:] Allgemeines Künstlerlexicon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 27, München-Leipzig 2004.
Google Scholar
Boberski Wojciech, „Splendor architekta. O «mediach sławy» w czasach nowożytnych”, [w:] Architekt – Budowniczy – Mistrz Murarski. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN Warszawa, 24-25 listopada 2004 roku, red. Hanna Faryna-Paszkiewicz, Małgorzata Omilanowska, Jakub Sito, Warszawa 2007.
Google Scholar
Boberski Wojciech, Fontana (Fontanna, Fontani) Giuseppe Giacomo (Józef, Joseph), [w:] Allgemeines Künstlerlexicon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 27, München-Leipzig 2004.
Google Scholar
Bohdziewicz Piotr „Kościół późnobarokowy w Karczewie”, Biuletyn Historii Sztuki, R. IX: 1947.
Google Scholar
Borkowska Małgorzata, Dzieje Góry Kalwarii, Kraków 2009.
Google Scholar
Dygdała Jerzy, „Wcześniej niż Komisja Brukowa? Próby uporządkowania Warszawy w latach trzydziestych XVIII wieku”, Almanach Warszawy, 2015, t. 9.
Google Scholar
Feliks Anna, „O ciekawym przedwojennym projekcie rewaloryzacji i powojennych adaptacjach wnętrz pałacu w Otwocku Wielkim”, [w:] Wartość funkcji w obiektach zabytkowych, red. Bogusław Szmygin, Warszawa 2014.
Google Scholar
Gajewski Jacek, „Nagrobek Jana Tarły w Warszawie i zagadnienia jego rekonstrukcji (mała architektura w twórczości Jakuba Fontany; Plersch i warsztat)”, Arteria. Rocznik Wydziału Sztuki Politechniki Radomskiej, 2012, nr 10.
Google Scholar
Gajewski Jacek, „Sztuka w prymasowskim Łowiczu”, [w:] Łowicz. Dzieje miasta, red. J. Kołodziejczyk, Warszawa 1986.
Google Scholar
Guttmejer Karol, „Autorstwo i przekaz źródłowy, a interpretacja dzieła architektonicznego”, [w:] Architekt – Budowniczy – Mistrz Murarski. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN Warszawa, 24-25 listopada 2004 roku, red. Hanna Faryna-Paszkiewicz, Małgorzata Omilanowska, Jakub Sito, Warszawa 2007.
Google Scholar
Guttmejer Karol, „Kościół w Karczewie pod Warszawą”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, R. 37: 1992, z. 4.
Google Scholar
Herbst Stanisław, Ulica Marszałkowska, Warszawa 1949.
Google Scholar
Hornung Zbigniew, „Wpływy drezdeńskie w rzeźbie polskiej XVIII w.”, Teka Komisji Historii Sztuki, t. III, Toruń 1965.
Google Scholar
Jaroszewski Tadeusz S., Pałac Lubomirskich, Warszawa 1971.
Google Scholar
Kaczorowski Bartłomiej, „Fundacje i sprawy artystyczne w «Państwie Boćkowskim» Józefa Franciszka Sapiehy”, Biuletyn Historii Sztuki, R. L: 1988, nr 1-2.
Google Scholar
Karpowicz Mariusz, „«Sala Horacego» w Starym Otwocku. Z rozważań nad antykizacją treści”, [w:] Muzeum i twórca. Studia z historii sztuki i kultury ku czci Prof. dr Stanisława Lorentza, Warszawa 1969.
Google Scholar
Karpowicz Mariusz, „Horacy, czyli o pałacu w Otwocku Wielkim”, [w:] id., Sztuka oświeconego sarmatyzmu. Antykizacja i klasycyzacja w środowisku warszawskim czasów Jana III, Warszawa 1984.
Google Scholar
Kowalczyk Jerzy, „Rola Rzymu w późnobarokowej architekturze polskiej”, Rocznik Historii Sztuki, R. XX: 1994.
Google Scholar
Kuczyński Wiktoryn, Pamiętnik 1668-1737, Białystok 1999.
Google Scholar
Kurowski Franciszek Ksawery, Pamiętniki miasta Warszawy, oprac. Eugeniusz Szwankowski, t. II, Warszawa 1949.
Google Scholar
Lileyko Jerzy, Zamek warszawski. Rezydencja królewska i siedziba władz Rzeczypospolitej 1569-1763, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1984.
Google Scholar
Mączyński Ryszard, „Warszawa XVII i XVIII wieku jako centrum kultu relikwii świętych”, [w:] Historyczne centrum Warszawy. Urbanistyka. Architektura. Problemy konserwatorskie. Materiały z sesji naukowej Warszawa, 23-24 maja 1996, red. Bożena Wierzbicka, Warszawa 1998.
Google Scholar
Miłobędzki Adam, Architektura polska XVII wieku, t. 1, Warszawa 1980.
Google Scholar
Mossakowski Stanisław, Tylman z Gameren (1632-1706). Twórczość architektoniczna w Polsce, Warszawa 2012.
Google Scholar
Paszenda Jerzy, „Kościół Jezuitów w Iłłukszcie”, Biuletyn Historii Sztuki, R. XL: 1978, nr 4.
Google Scholar
Popow Samanta, „Meissonierowski salon Franciszka Bielińskiego – historia rokokowej dekoracji dworu magnackiego”, [w:] Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. Teresa Kostkiewiczowa, Agata Roćko, Warszawa 2005.
Google Scholar
Putkowska Jolanta, „Warszawski zespół rezydencjonalny Franciszka Bielińskiego marszałka wielkiego koronnego”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, R. 41: 1996, nr 1.
Google Scholar
Putkowska Jolanta, Architektura Warszawy XVII wieku, Warszawa 1991.
Google Scholar
Putkowska Jolanta, Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI-XVIII wieku, Warszawa 2016.
Google Scholar
Rewski Zbigniew, „Działalność architektoniczna warszawskich Fontanów”, Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, R. II: 1933/1934, nr 4.
Google Scholar
Rewski Zbigniew, „Fontana Jakub (1710-1773)”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VII, Kraków 1948-1958.
Google Scholar
Rewski Zbigniew, „Fontana Józef, (ok. 1670-ok. 1741)”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VII, Kraków 1948-1958. Sito Jakub, „Rzeźba św. Jana Nepomucena - pamiątka po działalności Komisji Brukowej”, Spotkania z Zabytkami, 2016, nr 11-12.
Google Scholar
Sito Jakub, Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej. Modele kariery – formacja artystyczna – organizacja produkcji, Warszawa 2013.
Google Scholar
Staszewski Jacek, August III, Wrocław 1989.
Google Scholar
Waniczkówa Helena, „Bieliński Franciszek h. Junosza”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. I, s. 47-50, Warszawa-Kraków 1935.
Google Scholar
Waszkiewicz Jerzy, „Jurydyka Bielino”, [w:] Warszawa XVIII wieku, t. XII, z. 1, Warszawa 1972.
Google Scholar
Wyszomirska Monika, „Fontana (Fontanna, Fontani) Giuseppe Giacomo (Józef) (1676-ok. 1739/1741)”, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII w., red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016. Wyszomirska Monika, „Fontana (Fontanna, Fontani) Jakub (Giacomo) (1710-1773)”, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII w., red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016.
Google Scholar
Zagórowski Olgierd, „Nieznany list Jakuba Fontany”, Biuletyn Historii Sztuki, R. XX: 1958, nr 3-4.
Google Scholar
Autorzy
Monika WyszomirskaArchiwum Państwowe w Toruniu, Oddział we Włocławku Polska
Statystyki
Abstract views: 508PDF downloads: 366
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
