Wielogłos. Sieci i relacje Bloku w perspektywie I Wystawy Międzynarodowej Architektury Nowoczesnej w Warszawie (1926)
Katarzyna Uchowicz
katarzyna.uchowicz@ispan.plInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4844-5629
Abstrakt
Celem artykułu jest spojrzenie na grupę Blok z perspektywy lokalnych sieci i międzynarodowych relacji awangardy. Punkt wyjścia stanowi I Wystawa Międzynarodowa Architektury Nowoczesnej w Warszawie (1926), potraktowana jako zwieńczenie trwającego od 1924 r. większego projektu otwartego, w który – obok Mieczysława Szczuki i grupy Blok – zaangażowani byli Wanda Melcer-Rutkowska i Szczęsny Rutkowski, a instytucjonalnie Polski Klub Artystyczny. Prezentacja architektury nowoczesnej w Warszawie została powiązana z nieobecnością awangardy na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa w Paryżu oraz z promocją Bloku w Turcji w związku z Wystawą Polską w Konstantynopolu. Analiza poszczególnych numerów „Bloku” ujawniła nowe mapy relacji oraz sieć tłumaczy publikowanych tam tekstów (Wanda Melcer-Rutkowska, Irena Krzywicka, Maria Stromengerowa, Stanisław Helsztyński, Janina Saloni). Poboczne wątki (jak udział pisarek czy dominacja języka francuskiego w relacjach awangardy) oraz marginalia (jak finansowanie kultury czy proces konsolidacji środowiska architektów) pozwoliły przybliżyć nieznane szerzej relacje i wielogłos polskiej awangardy skupionej wokół grupy Blok.
Słowa kluczowe:
Blok Kubistów, Suprematystów i Konstruktywistów, „Blok. Czasopismo awangardy artystycznej”, I Wystawa Międzynarodowa Architektury Nowoczesnej, Polski Klub Artystyczny, Mieczysław Szczuka, Henryk Stażewski, Szczęsny Rutkowski, Wanda Melcer-Rutkowska, Szymon Syrkus, Helena Syrkus (Eliasberg), Irena Krzywicka, Le Corbusier, Wystawa Polska w Konstantynopolu, translacje awangardy, twórczość interdyscyplinarna, architektura nowoczesna, czasopisma awangardyBibliografia
Araszkiewicz, Agata. „Wanda Melcer – feministyczna Atlantyda”. W: ead., Zapomniana rewolucja. Rozkwit kobiecego pisania w dwudziestoleciu międzywojennym, 167–201. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2014.
DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.7231
Google Scholar
Awangardzistka. Maria Nicz-Borowiakowa 1896–1944. Redakcja Agnieszka Skalska, Agnieszka Salamon-Radecka. Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2022.
Google Scholar
Bartoszewicz, Henryk. „Misja Romana Knolla w Ankarze 1924–1925”. Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej 36 (2001): 109–126.
Google Scholar
Biernacka, Małgorzata. „Rutkowski Szczęsny”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 rokiem). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 9, redakcja Małgorzata Biernacka et al., 308–312. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2003.
Google Scholar
Czekalski, Stanisław. Awangarda i mit racjonalizacji. Fotomontaż polski okresu dwudziestolecia międzywojennego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2000.
Google Scholar
Czekalski, Stanisław. „Międzynarodówka salonów automobilowych i hagiografia rewolucji. Mieczysław Szczuka na rozdrożach nowej sztuki”. Artium Quaestiones 9 (1998): 75–109.
Google Scholar
Górnicka-Boratyńska, Aneta. „W poszukiwaniu starszych sióstr. Wanda Melcer – próba portretu”. Teksty Drugie 35, nr 3–4 (1995): 212–233.
Google Scholar
Hoşanlı, Deniz Avcı, i T. Elvan Altan. „The Residential Architecture of Ankara during the 1920s. The Housing Types in the Settlement Zones of the New Capital City”. Journal of Ankara Studies 6, nr 2 (2018): 182–210. https://dx.doi.org/10.5505/jas.2018.08108.
DOI: https://doi.org/10.5505/jas.2018.08108
Google Scholar
Hryhorowicz, Zdzisław. „Pe marginea fenomenului polonez de avangardă în lumina revistei «Contimporanul»”. Studia Romanica Posnaniensia 41, nr 2 (2014): 73–81. https://doi.org/10.14746/strop2014.412.006.
DOI: https://doi.org/10.14746/strop.2014.412.006
Google Scholar
Kędziorek, Aleksandra, Maja Wirkus, i Katarzyna Uchowicz. Archipelag CIAM. Listy Heleny Syrkus. Warszawa: Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, 2019.
Google Scholar
Kostrzyńska-Miłosz, Anna. „Wystawa w kamienicy Baryczków – przygotowania do wystawy paryskiej”. W: Wystawa paryska 1925. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN, Warszawa, 16–17 listopada 2005 roku, redakcja Joanna M. Sosnowska, 103–110. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2007.
Google Scholar
Kotowska-Kachel, Maria. „Sztekkerowa Wanda”. W: Polski słownik biograficzny, t. 49, z. 200, redakcja Andrzej Romanowski, 96–97. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 2014.
Google Scholar
Kraj, Łukasz. „Feminizowanie awangardy? Na pewno książka kobiety Wandy Melcer”. Pamiętnik Literacki 110, nr 3 (2019): 59–75. https://doi.org/10.18318/td.2019.3.5.
DOI: https://doi.org/10.18318/pl.2019.3.5
Google Scholar
Nowakowska-Sito, Katarzyna. „Polski Klub Artystyczny w hotelu Polonia w życiu artystycznym Warszawy 1916–1932”. W: Warszawa dwudziestolecia. Życie artystyczne i nowa tożsamość miasta, redakcja Artur Badach, Katarzyna Nowakowska-Sito, 75–95. Warszawa: Stowarzyszanie Historyków Sztuki, 2023.
Google Scholar
Olszewski, Andrzej K. „Z problematyki architektury dwudziestolecia międzywojennego w Polsce. 1. Koncepcja architektury w kręgu ideologii grupy Blok”. W: Z zagadnień plastyki polskiej w latach 1918–1939. Zbiór studiów, redakcja Juliusz Starzyński, 121–168. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1963.
Google Scholar
Piątek, Grzegorz. „Pierwsza polska uczennica Le Corbusiera w Polsce”. Herito, nr 34 (2019): 130–137.
Google Scholar
Piątek, Grzegorz. „Wanda Melcer. «Fantastyczna wielbicielka rzeczywistości pisze do Le Corbusiera»”. W: Pionierki, redakcja Ewa Dąbrowska, 77–102. Kraków: Wydawnictwo EMG, 2019.
Google Scholar
Sobieraj, Sławomir. „Transgresje i wiwifikacje. Wandy Melcer liryka nowoczesna”. Zbornik Matice Srpske za Slavistiku-Matica Srpska. Journal of Slavic Studies, nr 97 (2020): 171–185. http://doi.fil.bg.ac.rs/pdf/journals/ms_zmss/2020-97/ms_zmss-2020-97-11.pdf.
DOI: https://doi.org/10.18485/ms_zmss.2020.97.11
Google Scholar
Sobieraj, Sławomir. „Zapomniana poezja Wandy Melcer-Rutkowskiej”. Conversatoria Litteraria. Międzynarodowy Rocznik Naukowy 13 (2019): 233–246. https://czasopisma.uph.edu.pl/conversatorialitteraria/article/view/739/644.
Google Scholar
Sosnowska, Joanna M. „Dlaczego w Paryżu nie było awangardy?” W: Wystawa paryska 1925. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN, Warszawa, 16–17 listopada 2005 roku, redakcja Joanna M. Sosnowska, 121–127. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2007.
Google Scholar
Stern, Anatol, i Mieczysław Berman. Mieczysław Szczuka. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1965.
Google Scholar
Stowarzyszenie Artystów Polskich Rytm 1922–1932. Redakcja Katarzyna Nowakowska-Sito. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2001.
Google Scholar
Turowski, Andrzej. „Historia nieopowiedziana”. W: Teresa Żarnowerówna 1897–1949. Artystka końca utopii, redakcja Milada Ślizińska, Andrzej Turowski, 19–37. Łódź: Muzeum Sztuki, 2014.
Google Scholar
Turowski, Andrzej. Konstruktywizm polski. Próba rekonstrukcji nurtu (1921–1934). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1981.
Google Scholar
Turowski, Andrzej. Malewicz w Warszawie. Rekonstrukcje i symulacje. Kraków: Universitas, 2004.
Google Scholar
Wenderski, Michał. „Between Poland and the Low Countries – Mutual Relations and Cultural Exchange between Polish, Dutch and Belgian Avant-Garde Magazines and Formations”. W: Local Contexts / International Networks. Avant-Garde Journals in East-Central Europe, redakcja Gábor Dobó, Merse Pál Szeredi, 156–177. Budapeszt: Petőfi Literary Museum, Kassák Museum, Kassák Foundation, 2018.
Google Scholar
Wenderski, Michał. „Między Polską a Holandią: próba rekonstrukcji wzajemnych kontaktów i mobilności kulturowej pomiędzy wybranymi ugrupowaniami awangardy”. W: Organizatorzy życia. De Stijl, polska awangarda i design, redakcja Paulina Kurc-Maj, Anna Saciuk-Gąsowska, 79–109. Łódź: Muzeum Sztuki, 2017.
Google Scholar
Wierzbicka, Anna. „Polski Paryż”. W: Wyprawa w dwudziestolecie, redakcja Katarzyna Nowakowska-Sito, 198–213. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2008.
Google Scholar
Zawiszewska, Agata. Między Młodą Polską, Skamandrem i Awangardą. Kobiety piszące wiersze w dwudziestoleciu międzywojennym. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2014.
DOI: https://doi.org/10.18276/978-83-7972-787-2
Google Scholar
Autorzy
Katarzyna Uchowiczkatarzyna.uchowicz@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-4844-5629
dr Katarzyna Uchowicz – historyczka architektury. Pracuje w Pracowni Dokumentacji Architektury XX i XXI w. w Instytucie Sztuki PAN oraz Międzywydziałowej Katedrze Historii i Teorii Sztuki ASP w Warszawie. Prowadzi wykłady poświęcone historii i teorii architektury oraz planowaniu przestrzennemu XX w. Zajmuje się architekturą dwudziestolecia międzywojennego, awangardą architektoniczną i twórczością eksperymentalną oraz metodologią badań nad architekturą i nowymi formami dokumentacji.
Statystyki
Abstract views: 166PDF downloads: 109
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
