„Najlepszy jest wyjazd niczym nieskrępowany”. Jana Minorskiego i Edmunda Goldzamta relacje z podróży za żelazną kurtynę w roku 1956
Marek Czapelski
m.czapelski@uw.edu.plInstytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3784-5723
Abstrakt
Jan Minorski (1914–1980) i Edmund Goldzamt (1921–1990) byli w czasach stalinizmu w Polsce najbardziej wyeksponowanymi propagatorami socrealizmu w architekturze i tylko jako tacy uwzględniani są w dotychczasowych opracowaniach. Artykuł jest próbą krytycznej analizy ich relacji z podróży do zachodniej Europy, które odbyli w chwili zasadniczego przeorientowania oficjalnego dyskursu architektonicznego. Wznowiono wówczas bardzo ograniczone w czasach stalinizmu kontakty międzynarodowe, krytyce zaczęto zaś poddawać architekturę „fasadową” (tj. socrealistyczną). Przedmiotem zainteresowania są podjęte przez Minorskiego i Goldzamta próby uzgodnienia głoszonego przez nich wcześniej ideologicznego przekazu z rzeczywistością zaobserwowaną za żelazną kurtyną dla stworzenia nowej narracji o współczesnej architekturze. Są to prawdopodobnie jedyne tego typu relacje protagonistów socrealizmu opublikowane w czasach odwilży. Dzięki ich analizie możliwe będzie lepsze rozpoznanie zjawiska nazwanego „socmodernizmem”.
Słowa kluczowe:
architekci, socrealizm, socmodernizm, Edmund Goldzamt, Jan Minorski, relacje z podróży, PRLBibliografia
Banham, Reyner. The New Brutalism: Ethic or Aesthetic? London: Architectural Press, 1966.
Google Scholar
Baraniewski, Waldemar. „Ideologia w architekturze Warszawy okresu realizmu socjalistycznego”. Rocznik Historii Sztuki 22 (1996): 231–260.
Google Scholar
Bertram, Łukasz. Bunt, podziemie, władza: Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956. Warszawa: Scholar, 2022.
Google Scholar
Chistikov, Aleksandr N. „«Ladno l’ za morem il’ khudo?»: vpechatleniya sovetskikh lyudey o zagranitse v lichnykh zapisyakh i vystupleniyakh (seredina 1950 kh – seredina 1960-kh gg.)”. Noveyshaya Istoriya Rossii 1, nr 1 (2011): 167–177.
Google Scholar
Clark, Katerina. Moscow, the Fourth Rome: Stalinism, Cosmopolitanism and the Evolution of Soviet Culture, 1931–1941. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2011.
Google Scholar
Cohen, Stuart. „Physical Context/Cultural Context: Including It All”. Oppositions 2 (1974): 1–40.
Google Scholar
Cold War Kitchen. Americanization, Technology, and European Users. Redakcja Ruth Oldenziel, Karin Zachmann. Cambridge, Mass.: MIT Press, 2008.
Google Scholar
Crowley, David. „Architecture and the Image of the Future in the People’s Republic of Poland”. The Journal of Architecture 14, nr 1 (2009): 67–84.
Google Scholar
Crowley, David. „Paris or Moscow? Warsaw Architects and the Image of the Modern City in the 1950s”. W: Imagining the West in Eastern Europe and the Soviet Union, redakcja György Péteri, 105–130. Pittsburgh, Pa.: University of Pittsburgh Press, 2010.
Google Scholar
Czapelski, Marek. Architektura polskiego socrealizmu w Zachęcie: Pierwszy Ogólnopolski Pokaz Projektów Architektury (1951) i Pierwsza Powszechna Wystawa Architektury Polski Ludowej (1953). Warszawa: Zachęta, 2016.
Google Scholar
Czapelski, Marek. „Kilka uwag o drukowanych relacjach z międzynarodowych kontaktów polskich architektów około 1956 r.” W: Panoptikum: Sztuka, nauka, wyobraźnia: Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Pieńkosowi z okazji 60 urodzin, redakcja Agnieszka Bagińska, Marek Czapelski, Kamila Pijanowska, Agnieszka Rosales Rodrigues, Aleksandra Sulikowska-Bełczowska, 481–492. Warszawa: Neriton, 2022.
Google Scholar
Goldzamt, Edmund. Architektura zespołów śródmiejskich i problemy dziedzictwa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.
Google Scholar
Goldzamt, Edmund. Aspekty społeczne mieszkalnictwa i urbanistyki we Włoszech. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.
Google Scholar
Goldzamt, Edmund. Urbanistyka krajów socjalistycznych: Problemy społeczne. Warszawa: Arkady, 1971.
Google Scholar
Goldzamt, Edmund. W miastach włoskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1959.
Google Scholar
Goldzamt, Edmund. „Zagadnienie realizmu socjalistycznego w architekturze”. W: O polską architekturę socjalistyczną: Materiały z Krajowej Partyjnej Narady Architektów odbytej w dniu 20–21 czerwca 1949 roku w Warszawie, opracowanie Jan Minorski, 15–47. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Techniczne, 1950.
Google Scholar
Gorsuch, Anne E. All This is Your World: Soviet Tourism at Home and Abroad after Stalin. Oxford: Oxford University Press, 2011.
Google Scholar
Heynen, Hilde, i Sebastiaan Loosen. „Marxism and Architectural Theory across the East-West Divide”. Architectural Histories 7 (2019): 1–7.
Google Scholar
Jędruch, Dorota. „Forma uchylona. Odwilżowe otwarcie architektury polskiej na Zachód”. W: Witold Cęckiewicz, t. 2: Socrealizm, socmodernizm, postmodernizm. Eseje, redakcja Marta Karpińska, Dorota Leśniak-Rychlak, Michał Wiśniewski, 111–127. Kraków: Instytut Architektury, 2015.
Google Scholar
Kiecko, Emilia. Przyszłość do zbudowania: Futurologia i architektura w PRL. Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, 2018.
Google Scholar
Mikhalovskiy, Iosif B. Teoriya klassicheskikh arkhitekturnykh form. Moskva: Izdatel’stvo vsesoyuznoy akademii arkhitektury, 1937.
Google Scholar
Miłobędzki, Adam. Architektura ziem Polski: Rozdział europejskiego dziedzictwa. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 1994.
Google Scholar
Minorski, Jan. „Oblicze współczesnej polskiej twórczości architektonicznej”. W: O polską architekturę socjalistyczną: Materiały z Krajowej Partyjnej Narady Architektów odbytej w dniu 20–21 czerwca 1949 roku w Warszawie, opracowanie Jan Minorski, 48–94. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Techniczne, 1950.
Google Scholar
Minorski, Jan. Polska nowatorska myśl architektoniczna w latach 1918–1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
Google Scholar
Minorski, Jan. „Rok 1956 w miesięczniku «Architektura»”. Komunikat SARP, nr 10 (1956): 18.
Google Scholar
Minorski, Jan. „We Francji”. Architektura, nr 5 (1956): 124–125.
Google Scholar
Minorski, Jan. „W Niemczech Zachodnich”. Architektura, nr 9 (1956): 312–316.
Google Scholar
„Mogłem wyżyć się projektowo. Rozmowa z Witoldem Cęckiewiczem”. W: Witold Cęckiewicz, t. 1: Rozmowy o architekturze. Projekty, redakcja Marta Karpińska, Dorota Leśniak-Rychlak, Michał Wiśniewski, 7–91. Kraków: Instytut Architektury, 2015.
Google Scholar
Moravánszky, Ákos. „Piercing the Wall: East-West Encounters in Architecture, 1970–1990”. W: East West Central Re-Building Europe 1950–1990, t. 3: Re-Framing Identities: Architecture’s Turn to History, 1970–1990, redakcja Ákos Moravánszky, Torsten Lange, 27–44. Basel: Birkhäuser, 2017.
Google Scholar
Moravánszky, Ákos. „Re-Humanizing Architecture:The Search for a Common Ground in the Postwar Years, 1950–1970”. W: East West Central Re-Building Europe 1950–1990, t. 1: Re-Humanizing Architecture: New Forms of Community, 1950-1970, redakcja Ákos Moravánszky, Judith Hopfengärtner, 23–41. Basel: Birkhäuser, 2017.
Google Scholar
Napiontkówna, Anna. „Polscy architekci we Francji”. Teczka. Miesięcznik Kulturalno-Społeczny wydawany przez Stowarzyszenie Przyjaciół C.K. Norwida, nr 103 (2009). http://teczka-paris.blogspot.com/2009/04/artykuly.html.
Google Scholar
Ogólnopolska Narada Architektów. Opracowanie Tadeusz Barucki, Stefan Pietraszek. Warszawa: Stowarzyszenie Architektów Polskich, 1956.
Google Scholar
Piechotka, Maria, i Kazimierz Piechotka. Wspomnienia architektów. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2021.
Google Scholar
Reid, Susan E. „«Our Kitchen is Just as Good»: Soviet Responses to the American National Exhibition in Moscow, 1959”. W: Cold War Modern: Design 1945–1970, redakcja David Crowley, Jane Pavitt, 154–161. London: V&A Publishing, 2008.
Google Scholar
Schumacher, Tom. „Contextualism: Urban Ideals + Deformations”. Casabella, nr 359-360 (1971): 130–137.
Google Scholar
Sigalin, Józef. Warszawa 1944–1980: Z archiwum architekta, t. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986.
Google Scholar
Skalimowski, Andrzej. „Edmund Goldzamt (1921–1990). Refleksyjny dogmatyk”. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 66, nr 4 (2021): 171–189. https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.21.033.14797.
Google Scholar
Skalimowski, Andrzej. „Partyjny kolektyw i jego eksponenci. Bezpośrednia ingerencja kierownictwa PZPR w organizację odbudowy Warszawy w latach 1949–1956”. W: Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2011: Referaty, redakcja Przemysław Gasztold-Seń, Łukasz Kamiński, 42–56. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2012.
Google Scholar
Skalimowski, Andrzej. „«Pierwsza szczera narada architektów»: Motywy, przebieg i konsekwencje Ogólnopolskiej Narady Architektów z 1956 r.” Polska 1944/45–1989: Studia i Materiały 10 (2011): 181–201.
Google Scholar
Syrkus, Helena. „Art Belongs to the People (CIAM 7, Bergamo 1949)”. W: Architecture Culture 1943–1968. A Documentary Anthology, redakcja Joan Ockman, 121–122. New York: Rizzoli, 1993.
Google Scholar
Szustakiewicz, Ewa. „Edmund Goldzamt”. W: 100 lat Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej (1915–2015): Nauczyciele, redakcja Jadwiga Roguska, 223–224. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2017.
Google Scholar
Szustakiewicz, Ewa. „Jan Minorski”. W: 100 lat Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej (1915–2015): Nauczyciele, redakcja Jadwiga Roguska, 360–361. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2017.
Google Scholar
Autorzy
Marek Czapelskim.czapelski@uw.edu.pl
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego Polska
https://orcid.org/0000-0002-3784-5723
Marek Czapelski – adiunkt w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się badaniami nad architekturą nowoczesną, zwłaszcza XX wieku. Opublikował wiele książek i artykułów naukowych poświęconych architekturze i życiu architektonicznemu w PRL oraz obszarom styku architektury z ówczesnym środowiskiem politycznym, m.in. Bohdan Pniewski. Warszawski architekt XX w. (2008), Architektura polskiego socrealizmu w Zachęcie (2016), Moduły i wieżowce. Polscy architekci wobec przemian w budownictwie mieszkaniowym 1956–1970 (2018).
Statystyki
Abstract views: 282PDF downloads: 189
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
