„Najlepszy jest wyjazd niczym nieskrępowany”. Jana Minorskiego i Edmunda Goldzamta relacje z podróży za żelazną kurtynę w roku 1956

artykuł recenzowany

Marek Czapelski

m.czapelski@uw.edu.pl
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3784-5723

Abstrakt

Jan Minorski (1914–1980) i Edmund Goldzamt (1921–1990) byli w czasach stalinizmu w Polsce najbardziej wyeksponowanymi propagatorami socrealizmu w architekturze i tylko jako tacy uwzględniani są w dotychczasowych opracowaniach. Artykuł jest próbą krytycznej analizy ich relacji z podróży do zachodniej Europy, które odbyli w chwili zasadniczego przeorientowania oficjalnego dyskursu architektonicznego. Wznowiono wówczas bardzo ograniczone w czasach stalinizmu kontakty międzynarodowe, krytyce zaczęto zaś poddawać architekturę „fasadową” (tj. socrealistyczną). Przedmiotem zainteresowania są podjęte przez Minorskiego i Goldzamta próby uzgodnienia głoszonego przez nich wcześniej ideologicznego przekazu z rzeczywistością zaobserwowaną za żelazną kurtyną dla stworzenia nowej narracji o współczesnej architekturze. Są to prawdopodobnie jedyne tego typu relacje protagonistów socrealizmu opublikowane w czasach odwilży. Dzięki ich analizie możliwe będzie lepsze rozpoznanie zjawiska nazwanego „socmodernizmem”.


Słowa kluczowe:

architekci, socrealizm, socmodernizm, Edmund Goldzamt, Jan Minorski, relacje z podróży, PRL

Banham, Reyner. The New Brutalism: Ethic or Aesthetic? London: Architectural Press, 1966.
  Google Scholar

Baraniewski, Waldemar. „Ideologia w architekturze Warszawy okresu realizmu socjalistycznego”. Rocznik Historii Sztuki 22 (1996): 231–260.
  Google Scholar

Bertram, Łukasz. Bunt, podziemie, władza: Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956. Warszawa: Scholar, 2022.
  Google Scholar

Chistikov, Aleksandr N. „«Ladno l’ za morem il’ khudo?»: vpechatleniya sovetskikh lyudey o zagranitse v lichnykh zapisyakh i vystupleniyakh (seredina 1950 kh – seredina 1960-kh gg.)”. Noveyshaya Istoriya Rossii 1, nr 1 (2011): 167–177.
  Google Scholar

Clark, Katerina. Moscow, the Fourth Rome: Stalinism, Cosmopolitanism and the Evolution of Soviet Culture, 1931–1941. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2011.
  Google Scholar

Cohen, Stuart. „Physical Context/Cultural Context: Including It All”. Oppositions 2 (1974): 1–40.
  Google Scholar

Cold War Kitchen. Americanization, Technology, and European Users. Redakcja Ruth Oldenziel, Karin Zachmann. Cambridge, Mass.: MIT Press, 2008.
  Google Scholar

Crowley, David. „Architecture and the Image of the Future in the People’s Republic of Poland”. The Journal of Architecture 14, nr 1 (2009): 67–84.
  Google Scholar

Crowley, David. „Paris or Moscow? Warsaw Architects and the Image of the Modern City in the 1950s”. W: Imagining the West in Eastern Europe and the Soviet Union, redakcja György Péteri, 105–130. Pittsburgh, Pa.: University of Pittsburgh Press, 2010.
  Google Scholar

Czapelski, Marek. Architektura polskiego socrealizmu w Zachęcie: Pierwszy Ogólnopolski Pokaz Projektów Architektury (1951) i Pierwsza Powszechna Wystawa Architektury Polski Ludowej (1953). Warszawa: Zachęta, 2016.
  Google Scholar

Czapelski, Marek. „Kilka uwag o drukowanych relacjach z międzynarodowych kontaktów polskich architektów około 1956 r.” W: Panoptikum: Sztuka, nauka, wyobraźnia: Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Pieńkosowi z okazji 60 urodzin, redakcja Agnieszka Bagińska, Marek Czapelski, Kamila Pijanowska, Agnieszka Rosales Rodrigues, Aleksandra Sulikowska-Bełczowska, 481–492. Warszawa: Neriton, 2022.
  Google Scholar

Goldzamt, Edmund. Architektura zespołów śródmiejskich i problemy dziedzictwa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.
  Google Scholar

Goldzamt, Edmund. Aspekty społeczne mieszkalnictwa i urbanistyki we Włoszech. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.
  Google Scholar

Goldzamt, Edmund. Urbanistyka krajów socjalistycznych: Problemy społeczne. Warszawa: Arkady, 1971.
  Google Scholar

Goldzamt, Edmund. W miastach włoskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1959.
  Google Scholar

Goldzamt, Edmund. „Zagadnienie realizmu socjalistycznego w architekturze”. W: O polską architekturę socjalistyczną: Materiały z Krajowej Partyjnej Narady Architektów odbytej w dniu 20–21 czerwca 1949 roku w Warszawie, opracowanie Jan Minorski, 15–47. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Techniczne, 1950.
  Google Scholar

Gorsuch, Anne E. All This is Your World: Soviet Tourism at Home and Abroad after Stalin. Oxford: Oxford University Press, 2011.
  Google Scholar

Heynen, Hilde, i Sebastiaan Loosen. „Marxism and Architectural Theory across the East-West Divide”. Architectural Histories 7 (2019): 1–7.
  Google Scholar

Jędruch, Dorota. „Forma uchylona. Odwilżowe otwarcie architektury polskiej na Zachód”. W: Witold Cęckiewicz, t. 2: Socrealizm, socmodernizm, postmodernizm. Eseje, redakcja Marta Karpińska, Dorota Leśniak-Rychlak, Michał Wiśniewski, 111–127. Kraków: Instytut Architektury, 2015.
  Google Scholar

Kiecko, Emilia. Przyszłość do zbudowania: Futurologia i architektura w PRL. Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, 2018.
  Google Scholar

Mikhalovskiy, Iosif B. Teoriya klassicheskikh arkhitekturnykh form. Moskva: Izdatel’stvo vsesoyuznoy akademii arkhitektury, 1937.
  Google Scholar

Miłobędzki, Adam. Architektura ziem Polski: Rozdział europejskiego dziedzictwa. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 1994.
  Google Scholar

Minorski, Jan. „Oblicze współczesnej polskiej twórczości architektonicznej”. W: O polską architekturę socjalistyczną: Materiały z Krajowej Partyjnej Narady Architektów odbytej w dniu 20–21 czerwca 1949 roku w Warszawie, opracowanie Jan Minorski, 48–94. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Techniczne, 1950.
  Google Scholar

Minorski, Jan. Polska nowatorska myśl architektoniczna w latach 1918–1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
  Google Scholar

Minorski, Jan. „Rok 1956 w miesięczniku «Architektura»”. Komunikat SARP, nr 10 (1956): 18.
  Google Scholar

Minorski, Jan. „We Francji”. Architektura, nr 5 (1956): 124–125.
  Google Scholar

Minorski, Jan. „W Niemczech Zachodnich”. Architektura, nr 9 (1956): 312–316.
  Google Scholar

„Mogłem wyżyć się projektowo. Rozmowa z Witoldem Cęckiewiczem”. W: Witold Cęckiewicz, t. 1: Rozmowy o architekturze. Projekty, redakcja Marta Karpińska, Dorota Leśniak-Rychlak, Michał Wiśniewski, 7–91. Kraków: Instytut Architektury, 2015.
  Google Scholar

Moravánszky, Ákos. „Piercing the Wall: East-West Encounters in Architecture, 1970–1990”. W: East West Central Re-Building Europe 1950–1990, t. 3: Re-Framing Identities: Architecture’s Turn to History, 1970–1990, redakcja Ákos Moravánszky, Torsten Lange, 27–44. Basel: Birkhäuser, 2017.
  Google Scholar

Moravánszky, Ákos. „Re-Humanizing Architecture:The Search for a Common Ground in the Postwar Years, 1950–1970”. W: East West Central Re-Building Europe 1950–1990, t. 1: Re-Humanizing Architecture: New Forms of Community, 1950-1970, redakcja Ákos Moravánszky, Judith Hopfengärtner, 23–41. Basel: Birkhäuser, 2017.
  Google Scholar

Napiontkówna, Anna. „Polscy architekci we Francji”. Teczka. Miesięcznik Kulturalno-Społeczny wydawany przez Stowarzyszenie Przyjaciół C.K. Norwida, nr 103 (2009). http://teczka-paris.blogspot.com/2009/04/artykuly.html.
  Google Scholar

Ogólnopolska Narada Architektów. Opracowanie Tadeusz Barucki, Stefan Pietraszek. Warszawa: Stowarzyszenie Architektów Polskich, 1956.
  Google Scholar

Piechotka, Maria, i Kazimierz Piechotka. Wspomnienia architektów. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2021.
  Google Scholar

Reid, Susan E. „«Our Kitchen is Just as Good»: Soviet Responses to the American National Exhibition in Moscow, 1959”. W: Cold War Modern: Design 1945–1970, redakcja David Crowley, Jane Pavitt, 154–161. London: V&A Publishing, 2008.
  Google Scholar

Schumacher, Tom. „Contextualism: Urban Ideals + Deformations”. Casabella, nr 359-360 (1971): 130–137.
  Google Scholar

Sigalin, Józef. Warszawa 1944–1980: Z archiwum architekta, t. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986.
  Google Scholar

Skalimowski, Andrzej. „Edmund Goldzamt (1921–1990). Refleksyjny dogmatyk”. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 66, nr 4 (2021): 171–189. https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.21.033.14797.
  Google Scholar

Skalimowski, Andrzej. „Partyjny kolektyw i jego eksponenci. Bezpośrednia ingerencja kierownictwa PZPR w organizację odbudowy Warszawy w latach 1949–1956”. W: Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2011: Referaty, redakcja Przemysław Gasztold-Seń, Łukasz Kamiński, 42–56. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2012.
  Google Scholar

Skalimowski, Andrzej. „«Pierwsza szczera narada architektów»: Motywy, przebieg i konsekwencje Ogólnopolskiej Narady Architektów z 1956 r.” Polska 1944/45–1989: Studia i Materiały 10 (2011): 181–201.
  Google Scholar

Syrkus, Helena. „Art Belongs to the People (CIAM 7, Bergamo 1949)”. W: Architecture Culture 1943–1968. A Documentary Anthology, redakcja Joan Ockman, 121–122. New York: Rizzoli, 1993.
  Google Scholar

Szustakiewicz, Ewa. „Edmund Goldzamt”. W: 100 lat Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej (1915–2015): Nauczyciele, redakcja Jadwiga Roguska, 223–224. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2017.
  Google Scholar

Szustakiewicz, Ewa. „Jan Minorski”. W: 100 lat Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej (1915–2015): Nauczyciele, redakcja Jadwiga Roguska, 360–361. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2017.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2023-07-26

Cited By / Share

Czapelski, M. (2023). „Najlepszy jest wyjazd niczym nieskrępowany”. Jana Minorskiego i Edmunda Goldzamta relacje z podróży za żelazną kurtynę w roku 1956. Biuletyn Historii Sztuki, 85(2), 119–141. https://doi.org/10.36744/bhs.1491

Autorzy

Marek Czapelski 
m.czapelski@uw.edu.pl
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego Polska
https://orcid.org/0000-0002-3784-5723

Marek Czapelski – adiunkt w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się badaniami nad architekturą nowoczesną, zwłaszcza XX wieku. Opublikował wiele książek i artykułów naukowych poświęconych architekturze i życiu architektonicznemu w PRL oraz obszarom styku architektury z ówczesnym środowiskiem politycznym, m.in. Bohdan Pniewski. Warszawski architekt XX w. (2008), Architektura polskiego socrealizmu w Zachęcie (2016), Moduły i wieżowce. Polscy architekci wobec przemian w budownictwie mieszkaniowym 19561970 (2018).



Statystyki

Abstract views: 271
PDF downloads: 179


Licencja

Prawa autorskie (c) 2023 Biuletyn Historii Sztuki

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.