Gotycka architektura kościoła farnego (Bożogrobców) pw. Świętego Ducha w Przeworsku
Jakub Adamski
jakub.adamski@uw.edu.plInstytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-4387-2012
Abstrakt
Artykuł stanowi pierwszą w literaturze naukowej monografię gotyckiej architektury kościoła farnego (dawniej Bożogrobców) w Przeworsku, niegdyś prywatnym mieście rodu Tarnowskich na Rusi Koronnej. Na podstawie analizy źródeł pisanych oraz struktury architektonicznej autor proponuje spójną interpretację dziejów budowy świątyni. Omówiony został proces wznoszenia fary, zapoczątkowany zapewne około 1400 r., a także jej XIX- i XX-wieczne przekształcenia. Przedstawiono genezę poszczególnych rozwiązań architektonicznych (typ rzutu, struktura przestrzenna, system konstrukcyjny, kompozycja sklepień), co pozwoliło na wykazanie istotnego miejsca budowli w dziejach architektury gotyckiej w południowej Polsce.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
architektura sakralna, architektura gotycka, Ruś Koronna, Bożogrobcy, sklepienia żebrowe, sklepienia gwiaździste, sklepienia sieciowe, pseudobazylikaBibliografia
Adamski, Jakub. „Gotycka architektura katedry łacińskiej we Lwowie – problem na nowo rozpatrzony”. W: Katedra, ratusz, dwór. Wielkie miasta a władza świecka i kościelna w kulturze średniowiecznej Europy, redakcja Jacek Kowalski, Tomasz Ratajczak, 9–31. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2014.
Google Scholar
Adamski, Jakub. Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200–1420. Główne kierunki rozwoju. Kraków: Societas Vistulana, 2017.
Google Scholar
Adamski, Jakub. „The Influence of Thirteenth- and Fourteenth-Century English Architecture in the Southern Baltic Region and Poland”. W: Decorated Revisited. English Architectural Style in Context, 1250–1400, redakcja John Munns, 143–171. Turnhout: Brepols, 2016.
Google Scholar
Adamski, Jakub. „Kim był Heynricus parlirer zatrudniony przy wznoszeniu kościoła Mariackiego? Uwagi o architekturze korpusu fary i przemianach w organizacji prac budowlanych w późnośredniowiecznym Krakowie”. W: Jako serce pośrodku ciała… Kultura artystyczna kościoła Mariackiego w Krakowie, redakcja Marek Walczak, Agata Wolska, 127–136. Kraków: Societas Vistulana, 2020–2021.
Google Scholar
Adamski, Jakub. „Nowatorskie sklepienia figuratywne w klasztorze Franciszkanów w Krakowie”. W: Sztuka w kręgu krakowskich franciszkanów i klarysek, redakcja Marcin Szyma, Marek Walczak, 147–155. Kraków: Societas Vistulana, 2020.
Google Scholar
Adamski, Jakub. „Nurty stylowe późnogotyckich sklepień w Krakowie. Przekrycia chórów kościołów Mariackiego, Augustianów i Dominikanów”. Biuletyn Historii Sztuki 75, nr 2 (2013): 175–212.
Google Scholar
Adamski, Jakub. „Sieciowe sklepienie w chórze kościoła Dominikanów w Krakowie i jego miejsce w późnogotyckiej architekturze Małopolski”. W: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, redakcja Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, 395–414. Kraków: Esprit, 2013.
Google Scholar
Becker-Hounslow, Steffani. Der Beitrag Englands zur Entstehung und Entwicklung figurierter Gewölbe im Deutschordensstaat Preußen. Eine Hinterfragung etablierter Thesen zur Herkunft von Stern- und Schirmgewölben in der Backsteinarchitektur im 14. Jahrhundert. Schwerin: Thomas Helms, 1998.
Google Scholar
Czuba, Mariusz. „Czterofilarowy korpus nawowy krośnieńskiego kościoła Franciszkanów – geneza formy”. W: Kościół i klasztor franciszkański w Krośnie – przeszłość oraz dziedzictwo kulturalne. Materiały z sesji naukowej, redakcja Ewa Mańkowska, 63–78. Krosno: Muzeum Rzemiosła, 1998.
Google Scholar
Dáňová, Helena. „Chrám sv. Ducha v Hradci Králové. Příspěvek k poznání vývoje architektury kostela ve středověku”. W: Pro arte. Sborník k poctě Ivo Hlobila, redakcja Dalibor Prix, 107–125. Praha: Artefactum, 2002.
Google Scholar
Grzybkowski, Andrzej. Gotycka architektura murowana w Polsce. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2014.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323515432
Google Scholar
Herrmann, Christopher. Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -geographie. Petersberg: Imhof, 2007.
Google Scholar
Kaczmarek, Romuald. „Portal z tympanonem w fasadzie wschodniej ratusza we Wrocławiu. Przyczynek do ikonografii lwa w hełmie”. W: Nobile claret opus. Studia z dziejów sztuki dedykowane Mieczysławowi Zlatowi, redakcja Lech Kalinowski, Stanisław Mossakowski, Zofia Ostrowska-Kębłowska, 95–105. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1998.
Google Scholar
Kapusta, Wojciech, i Szymon Wilk. 550 lat Bernardynów w Przeworsku. Przeworsk–Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo OO. Bernardynów „Calvarianum”, 2015.
Google Scholar
Katedra łacińska we Lwowie. Opracowanie Jakub Adamski et al. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, 2013.
Google Scholar
Kisiel, Leszek. „Przeworsk w świetle mapy Miega. Wybrane aspekty”. W: Przeworskie Studia Regionalne, t. 4, redakcja Leszek Kisiel, Szymon Maksymilian Wilk, 79–122. Przeworsk: Muzeum w Przeworsku Zespół Pałacowo-Parkowy, 2021.
Google Scholar
Krantz-Domasłowska, Liliana. „Pseudobasilika – eine selbständige oder hybride Form?”. W: Kościół i sztuka pobrzeża Bałtyku. Kirche und Kunst im Ostseeraum, redakcja Danuta Murawska, 77–101. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1998.
Google Scholar
Łopatkiewicz, Piotr. Krośnieńska fara w wiekach średnich. Przemiany architektoniczne i uchwytne elementy wyposażenia kościoła do połowy XVI wieku. Krosno: Muzeum Rzemiosła, 1994.
Google Scholar
Łopatkiewicz, Piotr. „Najstarsze relikty architektoniczne kościoła parafialnego w Krośnie na tle architektury kościołów Kazimierzowskich”. W: Kościół Farny w Krośnie – pomnik kultury artystycznej miasta. Materiały z sesji naukowej, redakcja Piotr Łopatkiewicz, 41–66. Krosno: Muzeum Rzemiosła, 1997.
Google Scholar
Łopatkiewicz, Piotr. „O konsekracji kościoła Świętej Trójcy w Krośnie w roku 1512”. W: Kościół parafialny Świętej Trójcy w Krośnie w panoramie dziejów miasta. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 500. rocznicę konsekracji kościoła, przeprowadzonej przez Macieja Drzewickiego w 1512 roku (Krosno, 21 września 2012), redakcja Piotr Łopatkiewicz, 13–23. Krosno: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie, 2012.
Google Scholar
Łopatkiewicz, Piotr. Średniowieczny kościół franciszkański w Krośnie w świetle analizy architektonicznej i źródłowej. Krosno: Muzeum Rzemiosła, 1993.
Google Scholar
Pencakowski, Paweł. „Przemiany formy i funkcji wieży kościoła parafialnego (dawniej bożogrobców) w Miechowie”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 36, nr 1 (1991): 207–222.
Google Scholar
Schedl, Barbara. St. Stephan in Wien. Der Bau der gotischen Kirche (1200–1500). Wien–Köln–Weimar: Böhlau, 2018.
DOI: https://doi.org/10.7767/9783205205784
Google Scholar
Schwarz, Mario. Die Baukunst des 13. Jahrhunderts in Österreich. Wien–Köln–Weimar: Böhlau, 2013.
DOI: https://doi.org/10.7767/boehlau.9783205789697
Google Scholar
Szyma, Marcin, Anna Bojęś-Białasik, Jacek Czechowicz, Krzysztof J. Czyżewski, i Marek Walczak. „Przegroda chórowa i lektorium w kościele Trójcy Świętej w Krakowie. Rekonstrukcja – datowanie – użytkowanie”. Biuletyn Historii Sztuki 83, nr 4 (2021): 783–841. https://doi.org/10.36744/bhs.1070
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.1070
Google Scholar
Trajdos, Tadeusz M. „Miechowici na ziemi przemyskiej za panowania Władysława II Jagiełły”. Folia Historica Cracoviensia 4–5 (1997–1998): 67–98.
DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.1311
Google Scholar
Urban, Jacek. Katedra na Wawelu (1795–1918). Kraków: Unum, 2000.
Google Scholar
Walczak, Marek. Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego. Kraków: Universitas, 2006.
Google Scholar
von Winterfeld, Dethard, i Christofer Herrmann. „Kleinpolen”. W: Mittelalterliche Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, t. 1, redakcja Dethard von Winterfeld, Christofer Herrmann, 379–481. Petersberg: Imhof, 2015.
Google Scholar
Zaucha, Tomasz. „Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii, św. Krzyża i św. Bartłomieja w Drohobyczu”. W: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 6. Opracowanie Ewa Herniczek et al., 31–78. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 1998.
Google Scholar
Zaucha, Tomasz. Tradycja gotycka w architekturze sakralnej ziem ruskich Korony. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2015.
Google Scholar
Autorzy
Jakub Adamskijakub.adamski@uw.edu.pl
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego Polska
https://orcid.org/0000-0003-4387-2012
Jakub Adamski – mediewista, od 2012 r. wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego w Instytucie Historii Sztuki, od 2023 r. profesor uczelni. Jego zainteresowania badawcze skupiają się na dziejach architektury i rzeźby gotyckiej. Szczególnie bliska jest mu problematyka sakralnej architektury XIII–XVI w. w Polsce, Rzeszy, Francji i Anglii, w tym przede wszystkim jej styl, zagadnienie architektury „około roku 1300”, dzieje sklepień żebrowych oraz rozwój typów przestrzennych w architekturze kościelnej. Zrealizował granty badawcze Narodowego Centrum Nauki: „Gotyk śląski w okresie rozkwitu. Miejska architektura sakralna lat 1300–1450” (SONATA) oraz „Gotycka katedra w Krakowie i architektura europejska około roku 1300” (OPUS). Obecnie jest kierownikiem projektu OPUS „Gdański mediewalizm: Bartel Ranisch (1648–ok. 1709) i początki naukowych badań architektury gotyckiej”.
Statystyki
Abstract views: 400PDF downloads: 347
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Biuletyn Historii Sztuki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.