Gotycka architektura kościoła farnego (Bożogrobców) pw. Świętego Ducha w Przeworsku

artykuł recenzowany

Jakub Adamski

jakub.adamski@uw.edu.pl
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-4387-2012

Abstrakt

Artykuł stanowi pierwszą w literaturze naukowej monografię gotyckiej architektury kościoła farnego (dawniej Bożogrobców) w Przeworsku, niegdyś prywatnym mieście rodu Tarnowskich na Rusi Koronnej. Na podstawie analizy źródeł pisanych oraz struktury architektonicznej autor proponuje spójną interpretację dziejów budowy świątyni. Omówiony został proces wznoszenia fary, zapoczątkowany zapewne około 1400 r., a także jej XIX- i XX-wieczne przekształcenia. Przedstawiono genezę poszczególnych rozwiązań architektonicznych (typ rzutu, struktura przestrzenna, system konstrukcyjny, kompozycja sklepień), co pozwoliło na wykazanie istotnego miejsca budowli w dziejach architektury gotyckiej w południowej Polsce.

Instytucje finansujące

Narodowe Centrum Nauki, grant OPUS nr 2022/45/B/HS2/00038

Słowa kluczowe:

architektura sakralna, architektura gotycka, Ruś Koronna, Bożogrobcy, sklepienia żebrowe, sklepienia gwiaździste, sklepienia sieciowe, pseudobazylika

Adamski, Jakub. „Gotycka architektura katedry łacińskiej we Lwowie – problem na nowo rozpatrzony”. W: Katedra, ratusz, dwór. Wielkie miasta a władza świecka i kościelna w kulturze średniowiecznej Europy, redakcja Jacek Kowalski, Tomasz Ratajczak, 9–31. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2014.
  Google Scholar

Adamski, Jakub. Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200–1420. Główne kierunki rozwoju. Kraków: Societas Vistulana, 2017.
  Google Scholar

Adamski, Jakub. „The Influence of Thirteenth- and Fourteenth-Century English Architecture in the Southern Baltic Region and Poland”. W: Decorated Revisited. English Architectural Style in Context, 1250–1400, redakcja John Munns, 143–171. Turnhout: Brepols, 2016.
  Google Scholar

Adamski, Jakub. „Kim był Heynricus parlirer zatrudniony przy wznoszeniu kościoła Mariackiego? Uwagi o architekturze korpusu fary i przemianach w organizacji prac budowlanych w późnośredniowiecznym Krakowie”. W: Jako serce pośrodku ciała… Kultura artystyczna kościoła Mariackiego w Krakowie, redakcja Marek Walczak, Agata Wolska, 127–136. Kraków: Societas Vistulana, 2020–2021.
  Google Scholar

Adamski, Jakub. „Nowatorskie sklepienia figuratywne w klasztorze Franciszkanów w Krakowie”. W: Sztuka w kręgu krakowskich franciszkanów i klarysek, redakcja Marcin Szyma, Marek Walczak, 147–155. Kraków: Societas Vistulana, 2020.
  Google Scholar

Adamski, Jakub. „Nurty stylowe późnogotyckich sklepień w Krakowie. Przekrycia chórów kościołów Mariackiego, Augustianów i Dominikanów”. Biuletyn Historii Sztuki 75, nr 2 (2013): 175–212.
  Google Scholar

Adamski, Jakub. „Sieciowe sklepienie w chórze kościoła Dominikanów w Krakowie i jego miejsce w późnogotyckiej architekturze Małopolski”. W: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, redakcja Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, 395–414. Kraków: Esprit, 2013.
  Google Scholar

Becker-Hounslow, Steffani. Der Beitrag Englands zur Entstehung und Entwicklung figurierter Gewölbe im Deutschordensstaat Preußen. Eine Hinterfragung etablierter Thesen zur Herkunft von Stern- und Schirmgewölben in der Backsteinarchitektur im 14. Jahrhundert. Schwerin: Thomas Helms, 1998.
  Google Scholar

Czuba, Mariusz. „Czterofilarowy korpus nawowy krośnieńskiego kościoła Franciszkanów – geneza formy”. W: Kościół i klasztor franciszkański w Krośnie – przeszłość oraz dziedzictwo kulturalne. Materiały z sesji naukowej, redakcja Ewa Mańkowska, 63–78. Krosno: Muzeum Rzemiosła, 1998.
  Google Scholar

Dáňová, Helena. „Chrám sv. Ducha v Hradci Králové. Příspěvek k poznání vývoje architektury kostela ve středověku”. W: Pro arte. Sborník k poctě Ivo Hlobila, redakcja Dalibor Prix, 107–125. Praha: Artefactum, 2002.
  Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. Gotycka architektura murowana w Polsce. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2014.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323515432   Google Scholar

Herrmann, Christopher. Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -geographie. Petersberg: Imhof, 2007.
  Google Scholar

Kaczmarek, Romuald. „Portal z tympanonem w fasadzie wschodniej ratusza we Wrocławiu. Przyczynek do ikonografii lwa w hełmie”. W: Nobile claret opus. Studia z dziejów sztuki dedykowane Mieczysławowi Zlatowi, redakcja Lech Kalinowski, Stanisław Mossakowski, Zofia Ostrowska-Kębłowska, 95–105. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1998.
  Google Scholar

Kapusta, Wojciech, i Szymon Wilk. 550 lat Bernardynów w Przeworsku. Przeworsk–Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo OO. Bernardynów „Calvarianum”, 2015.
  Google Scholar

Katedra łacińska we Lwowie. Opracowanie Jakub Adamski et al. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, 2013.
  Google Scholar

Kisiel, Leszek. „Przeworsk w świetle mapy Miega. Wybrane aspekty”. W: Przeworskie Studia Regionalne, t. 4, redakcja Leszek Kisiel, Szymon Maksymilian Wilk, 79–122. Przeworsk: Muzeum w Przeworsku Zespół Pałacowo-Parkowy, 2021.
  Google Scholar

Krantz-Domasłowska, Liliana. „Pseudobasilika – eine selbständige oder hybride Form?”. W: Kościół i sztuka pobrzeża Bałtyku. Kirche und Kunst im Ostseeraum, redakcja Danuta Murawska, 77–101. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1998.
  Google Scholar

Łopatkiewicz, Piotr. Krośnieńska fara w wiekach średnich. Przemiany architektoniczne i uchwytne elementy wyposażenia kościoła do połowy XVI wieku. Krosno: Muzeum Rzemiosła, 1994.
  Google Scholar

Łopatkiewicz, Piotr. „Najstarsze relikty architektoniczne kościoła parafialnego w Krośnie na tle architektury kościołów Kazimierzowskich”. W: Kościół Farny w Krośnie – pomnik kultury artystycznej miasta. Materiały z sesji naukowej, redakcja Piotr Łopatkiewicz, 41–66. Krosno: Muzeum Rzemiosła, 1997.
  Google Scholar

Łopatkiewicz, Piotr. „O konsekracji kościoła Świętej Trójcy w Krośnie w roku 1512”. W: Kościół parafialny Świętej Trójcy w Krośnie w panoramie dziejów miasta. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 500. rocznicę konsekracji kościoła, przeprowadzonej przez Macieja Drzewickiego w 1512 roku (Krosno, 21 września 2012), redakcja Piotr Łopatkiewicz, 13–23. Krosno: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie, 2012.
  Google Scholar

Łopatkiewicz, Piotr. Średniowieczny kościół franciszkański w Krośnie w świetle analizy architektonicznej i źródłowej. Krosno: Muzeum Rzemiosła, 1993.
  Google Scholar

Pencakowski, Paweł. „Przemiany formy i funkcji wieży kościoła parafialnego (dawniej bożogrobców) w Miechowie”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 36, nr 1 (1991): 207–222.
  Google Scholar

Schedl, Barbara. St. Stephan in Wien. Der Bau der gotischen Kirche (1200–1500). Wien–Köln–Weimar: Böhlau, 2018.
DOI: https://doi.org/10.7767/9783205205784   Google Scholar

Schwarz, Mario. Die Baukunst des 13. Jahrhunderts in Österreich. Wien–Köln–Weimar: Böhlau, 2013.
DOI: https://doi.org/10.7767/boehlau.9783205789697   Google Scholar

Szyma, Marcin, Anna Bojęś-Białasik, Jacek Czechowicz, Krzysztof J. Czyżewski, i Marek Walczak. „Przegroda chórowa i lektorium w kościele Trójcy Świętej w Krakowie. Rekonstrukcja – datowanie – użytkowanie”. Biuletyn Historii Sztuki 83, nr 4 (2021): 783–841. https://doi.org/10.36744/bhs.1070
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.1070   Google Scholar

Trajdos, Tadeusz M. „Miechowici na ziemi przemyskiej za panowania Władysława II Jagiełły”. Folia Historica Cracoviensia 4–5 (1997–1998): 67–98.
DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.1311   Google Scholar

Urban, Jacek. Katedra na Wawelu (1795–1918). Kraków: Unum, 2000.
  Google Scholar

Walczak, Marek. Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego. Kraków: Universitas, 2006.
  Google Scholar

von Winterfeld, Dethard, i Christofer Herrmann. „Kleinpolen”. W: Mittelalterliche Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, t. 1, redakcja Dethard von Winterfeld, Christofer Herrmann, 379–481. Petersberg: Imhof, 2015.
  Google Scholar

Zaucha, Tomasz. „Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii, św. Krzyża i św. Bartłomieja w Drohobyczu”. W: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 6. Opracowanie Ewa Herniczek et al., 31–78. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 1998.
  Google Scholar

Zaucha, Tomasz. Tradycja gotycka w architekturze sakralnej ziem ruskich Korony. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2015.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2023-07-26

Cited By / Share

Adamski, J. (2023). Gotycka architektura kościoła farnego (Bożogrobców) pw. Świętego Ducha w Przeworsku. Biuletyn Historii Sztuki, 85(2), 5–34. https://doi.org/10.36744/bhs.1395

Autorzy

Jakub Adamski 
jakub.adamski@uw.edu.pl
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego Polska
https://orcid.org/0000-0003-4387-2012

Jakub Adamski – mediewista, od 2012 r. wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego w Instytucie Historii Sztuki, od 2023 r. profesor uczelni. Jego zainteresowania badawcze skupiają się na dziejach architektury i rzeźby gotyckiej. Szczególnie bliska jest mu problematyka sakralnej architektury XIII–XVI w. w Polsce, Rzeszy, Francji i Anglii, w tym przede wszystkim jej styl, zagadnienie architektury „około roku 1300”, dzieje sklepień żebrowych oraz rozwój typów przestrzennych w architekturze kościelnej. Zrealizował granty badawcze Narodowego Centrum Nauki: „Gotyk śląski w okresie rozkwitu. Miejska architektura sakralna lat 1300–1450” (SONATA) oraz „Gotycka katedra w Krakowie i architektura europejska około roku 1300” (OPUS). Obecnie jest kierownikiem projektu OPUS „Gdański mediewalizm: Bartel Ranisch (1648–ok. 1709) i początki naukowych badań architektury gotyckiej”.



Statystyki

Abstract views: 400
PDF downloads: 347


Licencja

Prawa autorskie (c) 2023 Biuletyn Historii Sztuki

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.