Elie Nadelman. Kilka uwag i dopowiedzeń
Anna Wierzbicka
anna.wierzbicka@ispan.plInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-0971-8660
Abstrakt
Artykuł dotyczy wystaw i recepcji twórczości polsko-żydowskiego rzeźbiarza Eliego Nadelmana, dobrze znanego przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, gdzie mieszkał od 1914 r. oraz w Europie Zachodniej, a zwłaszcza we Francji, gdzie przebywał w latach 1904–1914. Punktem wyjścia rozważań autorki stanowi wystawa Elie Nadelman – polski prekursor Art Déco w warszawskiej Wejman Gallery (2022). Ekspozycja przypomniała nie tylko postać rzeźbiarza, ale także promotora jego twórczości działającego we Francji, a pochodzącego z Tarnowa krytyka sztuki oraz marszanda Adolfa Baslera, który odegrał niezwykle ważną rolę w zaznajomieniu publiczności polskiej, francuskiej i niemieckiej ze sztuką Nadelmana. Na temat sztuki Eliego Nadelmana wypowiadali się też inni współcześni mu krytycy, których teksty zostały również omówione.
Słowa kluczowe:
Elie Nadelman, Adolf Basler, rzeźba nowoczesna, wystawy sztuki, krytyka artystyczna, kolekcjonerstwoBibliografia
Barki, Gergley. „The Steins and the Hungarians”. RIHA Journal 0090 (22 May 2014), https://www. riha-journal.org/articles/2014/2014-apr-jun/barki-the-steins.
Google Scholar
Birnbaum, Martin. The Last Romantic. The Story of More than a Half-Century of Art. New York: Twayne Publishers, 1960.
Google Scholar
Bobrownicka, Maria. „Le «Museion»”. W: L’Année 1913. Les formes esthétiques de l’oeuvre d’art à la veille de la première guerre mondiale, redakcja Liliane Brion-Guerry, t. 2: Travaux et Documents Inédits, 1151–1158. Paris: Klincksieck, 1971.
Google Scholar
Bobrowska, Ewa. „Luźne kartki o Nadelmanie, Golbergu i doskonałości formy”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 21–26. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Bronisław Krystall. Testament. Muzeum Narodowe w Warszawie, 19 listopada 2015 – 6 marca 2016, redakcja Katarzyna Mączewska, Krzysztof Załęski. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2015.
Google Scholar
Chevillot, Catherine. La sculpture à Paris. 1905–1914, le moment de tous les possibles. Paris: Édition Hazan, 2017.
Google Scholar
Codell, Julie. „Convergences. Art History, Museums and Scholar-Agent Martin Birnbaum’s Transatlantic Art for the Public”. W: Art Market, Agents and Collectors. Collecting Strategies in Europe and the United States, 1550–1950, redakcja Susan Bracken, Adriana Turpin, 316–327. New York: Bloomsbury Visual Arts, 2022.
DOI: https://doi.org/10.5040/9781501348907.0037
Google Scholar
Correspondance Guilluame Apolliniare Herwarth Walden (Der Sturm), 1913–1914, opracowanie Philipp Rehage. Caen: Lettres Modernes Minard, 2007.
Google Scholar
Dąbrowska-Szelągowska, Małgorzata. „Eli Nadelman – nowator czy bystry obserwator paryskiego życia artystycznego”. Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności 63 (1999): 96–101.
Google Scholar
Deryng, Xavier. „Guillaume Apollinaire et Mécislas Golberg: la crtique d’art côté cour, côté jardin”. W: Apollinaire critique d’art, opracowanie Béatrice Riottot el-Habib, Vincent Gille, 202–213. Paris: Gallimard, 1993.
DOI: https://doi.org/10.4000/critiquedart.104155
Google Scholar
Deryng, Xavier. „Les variations Golberg 2: La critique d’art”. W: Mécislas Golberg (1868–1907). Passant de la pensée. Une anthropologie politique et poétique au début du siècle, redakcja Catherine Coquio, 269–280. Paris: Maisonneuve et Larose, 1994.
Google Scholar
Deryng, Xavier. Bolesław Biegas. Tłumaczenie Katarzyna Marciniak. Paryż–Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczno-Literackie / Biblioteka Polska w Paryżu, ARTgaleria.net R. Gniewaszewski, [2011].
Google Scholar
The Dry Points of Elie Nadelman. New York: Curt Valentin, 1952.
Google Scholar
Dziki, Agnieszka. „Elie Nadelman. Forma doskonała”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 9–19. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Dziki, Agnieszka. „Dwie nieznane głowy idealne Eliasza Nadelmana a konteksty wczesnego okresu twórczości”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 45–49. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Elie Nadelman. Sculptor of Modern Life. Whitney Museum of American Art, New York, April 3 – July 20, 2003. New York: Whitney Museum of American Art, 2003.
Google Scholar
Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna… Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Furmanik-Kowalska, Magdalena. „Jak sztuka stała się reklamą. Wizerunek Heleny Rubinstein a twórczość Eliego Nadelmana”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 27–35. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Gojżewska, Joanna. „Sztuka nowoczesna i reklama w działalności Heleny Rubinstein”. W: Kolekcjonerstwo polskie XX i XXI wieku. Szkice. Materiały konferencji zorganizowanej w 2014 roku przez Zakład Muzealnictwa Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, redakcja Tomasz F. de Rosset et al., 136–143. Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, 2015.
Google Scholar
Goldstein, Malcolm. Landscape with Figures. A History of Art Dealing in the United States.
Google Scholar
Oxford: Oxford University Press, 2000.
Google Scholar
Grabska, Elżbieta. „Moderne” i straż przednia. Apollinaire wśród krytyków i artystów 1900–1918. Kraków: Universitas, 2003.
Google Scholar
Grabska, Elżbieta. „Nadelman w Paryżu. W poszukiwaniu formy idealnej”. W: Eli Nadelman. Na wzór i podobieństwo. Prace z kolekcji Salander-O’Reilly Galleries i Whitney Museum of American Art. Muzeum Narodowe w Warszawie, Oddział w Królikarni, 1 lipca 2004 – 15 sierpnia 2004, 4–15. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2004.
Google Scholar
Haskell, Barbara. „Statement of Aesthetic Principles. Camera Work”. W: Elie Nadelman. Sculptor of Modern Life. Whitney Museum of American Art, New York, April 3 – July 20, 2003, 39. New York: Whitney Museum of American Art, 2003.
Google Scholar
[Keobandith, Pick] P. K. „Eli Nadelman”. W: Paryż i artyści polscy. Wokół E.A. Bourdelle’a 1900–1918. Muzeum Narodowe w Warszawie, 18 lutego – 27 marca 1997, redakcja Elżbieta Grabska, 130. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1997.
Google Scholar
Keobandith, Pick. „Elie Nadelman stérile copier des Grecs?”. W: Elie Nadelman. Les années parisiennes 1904–1914. Paris, Galerie Piltzer, 24–25. Paris: Au même titre, 1998.
Google Scholar
Keobandith, Pick. „Vers une modernité teintée de classicisme”. W: Elie Nadelman. Les années parisiennes 1904–1914. Paris, Galerie Piltzer, 17–23. Paris: Au même titre, 1998.
Google Scholar
Kesling, Katarzyna Anna. Między Krakowem a Paryżem. Twórczość graficzna i malarska Jana Rubczaka. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2021.
Google Scholar
Kirstein, Lincoln. The Sculpture of Elie Nadelman. New York: Museum of Modern Art, 1948.
Google Scholar
Kirstein, Lincoln. Elie Nadelman. Drawings. New York: H. Bittner and Co, 1949.
Google Scholar
Kirstein, Lincoln. Elie Nadelman. New York: Eakins, 1973.
Google Scholar
[de La Beaumelle Agnès Angliviel] A. L. B. „Elie Nadelman”. W: Paris – New York. Centre national d’art et de culture Georges Pompidou, Musée national d’art moderne, 1er juin – 19 septembre 1977, 705. Paris: Centre Georges Pompidou, 1977.
Google Scholar
Malinowski Jerzy. „Nadelman Eli”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 6, redakcja Katarzyna Mikocka-Rachubowa, Małgorzata Biernacka, 2–11. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1998.
Google Scholar
Nadelman, Cynthia. „Chronologia życia i twórczości Eliego Nadelmana (uaktualniona)”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 92–103. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Nadelman, Cynthia, „Elie Nadelman.” Tłumaczenie Hanna Samsonowicz. Biuletyn Historii Sztuki 56, nr 1-2 (1994): 1–13.
Google Scholar
Natanson, Thadée. „Elie Nadelman”. W: Peints à leur tour, 239–243. Paris: Albin Michel, 1948. Natter, Tobias G. Die Galerie Miethke. Eine Kunsthandlung im Zentrum der Moderne. Wien: Jüdisches Museum der Stadt Wien, 2003.
Google Scholar
Nowakowska-Sito, Katarzyna. „Henryk Kuna i salon Heleny Rubinstein: 126 rue du Faubourg Saint-Honoré”. W: Panoptikum. Sztuka, nauka, wyobraźnia. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Pieńkosowi z okazji 60. urodzin, redakcja Agnieszka Bagińska et al., 349–363. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2022.
Google Scholar
Porębski, Mieczysław. Granica współczesności 1909–1925. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1989.
Google Scholar
Read, Peter. „Apollinaire et Adolphe Basler: passeurs culturels franco-polonais, médiateurs sans frontières”. Europe 94, nr 1043 (2016): 204–215.
Google Scholar
de Rosset, Tomasz F. „By skreślić historię naszych zbiorów”. Polskie kolekcje artystyczne. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2021.
Google Scholar
Schreiber, Agnieszka. „Rzeźby portretowe Liwii, Oktawii i Julii w polityce propagandowej Cesarza Augusta”. In Gremium 4 (2010): 7–26.
Google Scholar
Spear, Athena T. „Elie Nadelman’s Early Heads (1905–11)”. Allen Memorial Art Museum Bulletin 28, nr 3 (1971): 201–222.
Google Scholar
Stala, Marian. „Instynkt harmonii. (Wokół programu estetycznego «Museionu»)”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie, z. 39 (1980): 121–143.
Google Scholar
Szelągowska, Małgorzata. „W cieniu mistrzów francuskich – polska rzeźba nowego klasycyzmu”. W: Sztuka lat 1905–1923. Malarstwo, rzeźba, grafika, krytyka artystyczna. Materiały z konferencji naukowej, Toruń 21–23 września 2005, redakcja Małgorzata Geron, Jerzy Malinowski, 32–37. Toruń: Interdyscyplinarne Koło Naukowe Doktorantów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2006.
Google Scholar
Tanikowski, Artur. „Heralds of moderate modernity. Polish-Jewish artists in Catalonia”. W: Jewish artists and Central-Eastern Europe. Art Centers – Identity – Heritage from the 19th Century to the Second World War, redakcja Jerzy Malinowski et al., 241–251. Warszawa: DiG, 2010.
Google Scholar
Tanikowski, Artur. Wizerunki człowieczeństwa, rytuały powszedniości. Leopold Gottlieb i jego dzieło. Kraków: Universitas, 2011.
Google Scholar
The Steins Collect. Matisse, Picasso, and the Parisian Avant-Garde. San Francisco Museum of Modern Art, Réunion des Musées Nationaux – Grand Palais, Paris, The Metropolitan Museum of Art, New York, May 21, 2011 – June 3, 2012. San Francisco–New Haven: San Francisco Museum of Modern Art, Yale University Press, 2011.
Google Scholar
Werner, Alfred. „Pascin’s American Years”. American Art Journal 4, nr 1 (1972): 87–101.
DOI: https://doi.org/10.2307/1593922
Google Scholar
Wilke, Ulrich. Heinz Witte-Lenoir. Berichte von ihm und über ihn – Lehrer, Vorbilder und Weggefährten – Verzeichnis seiner Werke. Videel: Niebüll, 2003.
Google Scholar
Woźniak-Koch, Milena. „Bronisław Krystall. Warszawski kolekcjoner początku wieku”. W: Kolekcjonerstwo polskie XX i XXI wieku. Szkice. Materiały konferencji zorganizowanej w 2014 roku przez Zakład Muzealnictwa Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, redakcja Tomasz F. de Rosset et al., 144–156. Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, 2015.
Google Scholar
Ziembińska, Ewa. „Wielki Nieobecny. Nadelman w Polsce”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 5–8. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Autorzy
Anna Wierzbickaanna.wierzbicka@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-0971-8660
Anna Wierzbicka jest historyczką sztuki, samodzielnym pracownikiem naukowym w Instytucie Sztuki PAN. Zajmuje się sztuką pierwszej połowy XX w., artystami i krytykami sztuki działającymi w Polsce i za granicą, zwłaszcza we Francji. Jest autorką wielu książek i artykułów dotyczących tej problematyki. Opublikowała m.in. We Francji i w Polsce 1900–1939. Sztuka, jej historyczne uwarunkowania i odbiór w świetle krytyków polsko-francuskich (2009) oraz Świadectwa obecności. Polskie życie artystyczne we Francji 1900–1939, t. 1–3 (2012, 2015, 2016).
Statystyki
Abstract views: 239PDF downloads: 182
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Biuletyn Historii Sztuki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.