Elie Nadelman. Kilka uwag i dopowiedzeń
Anna Wierzbicka
anna.wierzbicka@ispan.plInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-0971-8660
Abstrakt
Artykuł dotyczy wystaw i recepcji twórczości polsko-żydowskiego rzeźbiarza Eliego Nadelmana, dobrze znanego przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, gdzie mieszkał od 1914 r. oraz w Europie Zachodniej, a zwłaszcza we Francji, gdzie przebywał w latach 1904–1914. Punktem wyjścia rozważań autorki stanowi wystawa Elie Nadelman – polski prekursor Art Déco w warszawskiej Wejman Gallery (2022). Ekspozycja przypomniała nie tylko postać rzeźbiarza, ale także promotora jego twórczości działającego we Francji, a pochodzącego z Tarnowa krytyka sztuki oraz marszanda Adolfa Baslera, który odegrał niezwykle ważną rolę w zaznajomieniu publiczności polskiej, francuskiej i niemieckiej ze sztuką Nadelmana. Na temat sztuki Eliego Nadelmana wypowiadali się też inni współcześni mu krytycy, których teksty zostały również omówione.
Słowa kluczowe:
Elie Nadelman, Adolf Basler, rzeźba nowoczesna, wystawy sztuki, krytyka artystyczna, kolekcjonerstwoBibliografia
Barki, Gergley. „The Steins and the Hungarians”. RIHA Journal 0090 (22 May 2014), https://www. riha-journal.org/articles/2014/2014-apr-jun/barki-the-steins.
Google Scholar
Birnbaum, Martin. The Last Romantic. The Story of More than a Half-Century of Art. New York: Twayne Publishers, 1960.
Google Scholar
Bobrownicka, Maria. „Le «Museion»”. W: L’Année 1913. Les formes esthétiques de l’oeuvre d’art à la veille de la première guerre mondiale, redakcja Liliane Brion-Guerry, t. 2: Travaux et Documents Inédits, 1151–1158. Paris: Klincksieck, 1971.
Google Scholar
Bobrowska, Ewa. „Luźne kartki o Nadelmanie, Golbergu i doskonałości formy”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 21–26. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Bronisław Krystall. Testament. Muzeum Narodowe w Warszawie, 19 listopada 2015 – 6 marca 2016, redakcja Katarzyna Mączewska, Krzysztof Załęski. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2015.
Google Scholar
Chevillot, Catherine. La sculpture à Paris. 1905–1914, le moment de tous les possibles. Paris: Édition Hazan, 2017.
Google Scholar
Codell, Julie. „Convergences. Art History, Museums and Scholar-Agent Martin Birnbaum’s Transatlantic Art for the Public”. W: Art Market, Agents and Collectors. Collecting Strategies in Europe and the United States, 1550–1950, redakcja Susan Bracken, Adriana Turpin, 316–327. New York: Bloomsbury Visual Arts, 2022.
DOI: https://doi.org/10.5040/9781501348907.0037
Google Scholar
Correspondance Guilluame Apolliniare Herwarth Walden (Der Sturm), 1913–1914, opracowanie Philipp Rehage. Caen: Lettres Modernes Minard, 2007.
Google Scholar
Dąbrowska-Szelągowska, Małgorzata. „Eli Nadelman – nowator czy bystry obserwator paryskiego życia artystycznego”. Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności 63 (1999): 96–101.
Google Scholar
Deryng, Xavier. „Guillaume Apollinaire et Mécislas Golberg: la crtique d’art côté cour, côté jardin”. W: Apollinaire critique d’art, opracowanie Béatrice Riottot el-Habib, Vincent Gille, 202–213. Paris: Gallimard, 1993.
DOI: https://doi.org/10.4000/critiquedart.104155
Google Scholar
Deryng, Xavier. „Les variations Golberg 2: La critique d’art”. W: Mécislas Golberg (1868–1907). Passant de la pensée. Une anthropologie politique et poétique au début du siècle, redakcja Catherine Coquio, 269–280. Paris: Maisonneuve et Larose, 1994.
Google Scholar
Deryng, Xavier. Bolesław Biegas. Tłumaczenie Katarzyna Marciniak. Paryż–Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczno-Literackie / Biblioteka Polska w Paryżu, ARTgaleria.net R. Gniewaszewski, [2011].
Google Scholar
The Dry Points of Elie Nadelman. New York: Curt Valentin, 1952.
Google Scholar
Dziki, Agnieszka. „Elie Nadelman. Forma doskonała”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 9–19. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Dziki, Agnieszka. „Dwie nieznane głowy idealne Eliasza Nadelmana a konteksty wczesnego okresu twórczości”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 45–49. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Elie Nadelman. Sculptor of Modern Life. Whitney Museum of American Art, New York, April 3 – July 20, 2003. New York: Whitney Museum of American Art, 2003.
Google Scholar
Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna… Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Furmanik-Kowalska, Magdalena. „Jak sztuka stała się reklamą. Wizerunek Heleny Rubinstein a twórczość Eliego Nadelmana”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 27–35. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Gojżewska, Joanna. „Sztuka nowoczesna i reklama w działalności Heleny Rubinstein”. W: Kolekcjonerstwo polskie XX i XXI wieku. Szkice. Materiały konferencji zorganizowanej w 2014 roku przez Zakład Muzealnictwa Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, redakcja Tomasz F. de Rosset et al., 136–143. Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, 2015.
Google Scholar
Goldstein, Malcolm. Landscape with Figures. A History of Art Dealing in the United States.
Google Scholar
Oxford: Oxford University Press, 2000.
Google Scholar
Grabska, Elżbieta. „Moderne” i straż przednia. Apollinaire wśród krytyków i artystów 1900–1918. Kraków: Universitas, 2003.
Google Scholar
Grabska, Elżbieta. „Nadelman w Paryżu. W poszukiwaniu formy idealnej”. W: Eli Nadelman. Na wzór i podobieństwo. Prace z kolekcji Salander-O’Reilly Galleries i Whitney Museum of American Art. Muzeum Narodowe w Warszawie, Oddział w Królikarni, 1 lipca 2004 – 15 sierpnia 2004, 4–15. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2004.
Google Scholar
Haskell, Barbara. „Statement of Aesthetic Principles. Camera Work”. W: Elie Nadelman. Sculptor of Modern Life. Whitney Museum of American Art, New York, April 3 – July 20, 2003, 39. New York: Whitney Museum of American Art, 2003.
Google Scholar
[Keobandith, Pick] P. K. „Eli Nadelman”. W: Paryż i artyści polscy. Wokół E.A. Bourdelle’a 1900–1918. Muzeum Narodowe w Warszawie, 18 lutego – 27 marca 1997, redakcja Elżbieta Grabska, 130. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1997.
Google Scholar
Keobandith, Pick. „Elie Nadelman stérile copier des Grecs?”. W: Elie Nadelman. Les années parisiennes 1904–1914. Paris, Galerie Piltzer, 24–25. Paris: Au même titre, 1998.
Google Scholar
Keobandith, Pick. „Vers une modernité teintée de classicisme”. W: Elie Nadelman. Les années parisiennes 1904–1914. Paris, Galerie Piltzer, 17–23. Paris: Au même titre, 1998.
Google Scholar
Kesling, Katarzyna Anna. Między Krakowem a Paryżem. Twórczość graficzna i malarska Jana Rubczaka. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2021.
Google Scholar
Kirstein, Lincoln. The Sculpture of Elie Nadelman. New York: Museum of Modern Art, 1948.
Google Scholar
Kirstein, Lincoln. Elie Nadelman. Drawings. New York: H. Bittner and Co, 1949.
Google Scholar
Kirstein, Lincoln. Elie Nadelman. New York: Eakins, 1973.
Google Scholar
[de La Beaumelle Agnès Angliviel] A. L. B. „Elie Nadelman”. W: Paris – New York. Centre national d’art et de culture Georges Pompidou, Musée national d’art moderne, 1er juin – 19 septembre 1977, 705. Paris: Centre Georges Pompidou, 1977.
Google Scholar
Malinowski Jerzy. „Nadelman Eli”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 6, redakcja Katarzyna Mikocka-Rachubowa, Małgorzata Biernacka, 2–11. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1998.
Google Scholar
Nadelman, Cynthia. „Chronologia życia i twórczości Eliego Nadelmana (uaktualniona)”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 92–103. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Nadelman, Cynthia, „Elie Nadelman.” Tłumaczenie Hanna Samsonowicz. Biuletyn Historii Sztuki 56, nr 1-2 (1994): 1–13.
Google Scholar
Natanson, Thadée. „Elie Nadelman”. W: Peints à leur tour, 239–243. Paris: Albin Michel, 1948. Natter, Tobias G. Die Galerie Miethke. Eine Kunsthandlung im Zentrum der Moderne. Wien: Jüdisches Museum der Stadt Wien, 2003.
Google Scholar
Nowakowska-Sito, Katarzyna. „Henryk Kuna i salon Heleny Rubinstein: 126 rue du Faubourg Saint-Honoré”. W: Panoptikum. Sztuka, nauka, wyobraźnia. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Pieńkosowi z okazji 60. urodzin, redakcja Agnieszka Bagińska et al., 349–363. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2022.
Google Scholar
Porębski, Mieczysław. Granica współczesności 1909–1925. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1989.
Google Scholar
Read, Peter. „Apollinaire et Adolphe Basler: passeurs culturels franco-polonais, médiateurs sans frontières”. Europe 94, nr 1043 (2016): 204–215.
Google Scholar
de Rosset, Tomasz F. „By skreślić historię naszych zbiorów”. Polskie kolekcje artystyczne. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2021.
Google Scholar
Schreiber, Agnieszka. „Rzeźby portretowe Liwii, Oktawii i Julii w polityce propagandowej Cesarza Augusta”. In Gremium 4 (2010): 7–26.
Google Scholar
Spear, Athena T. „Elie Nadelman’s Early Heads (1905–11)”. Allen Memorial Art Museum Bulletin 28, nr 3 (1971): 201–222.
Google Scholar
Stala, Marian. „Instynkt harmonii. (Wokół programu estetycznego «Museionu»)”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie, z. 39 (1980): 121–143.
Google Scholar
Szelągowska, Małgorzata. „W cieniu mistrzów francuskich – polska rzeźba nowego klasycyzmu”. W: Sztuka lat 1905–1923. Malarstwo, rzeźba, grafika, krytyka artystyczna. Materiały z konferencji naukowej, Toruń 21–23 września 2005, redakcja Małgorzata Geron, Jerzy Malinowski, 32–37. Toruń: Interdyscyplinarne Koło Naukowe Doktorantów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2006.
Google Scholar
Tanikowski, Artur. „Heralds of moderate modernity. Polish-Jewish artists in Catalonia”. W: Jewish artists and Central-Eastern Europe. Art Centers – Identity – Heritage from the 19th Century to the Second World War, redakcja Jerzy Malinowski et al., 241–251. Warszawa: DiG, 2010.
Google Scholar
Tanikowski, Artur. Wizerunki człowieczeństwa, rytuały powszedniości. Leopold Gottlieb i jego dzieło. Kraków: Universitas, 2011.
Google Scholar
The Steins Collect. Matisse, Picasso, and the Parisian Avant-Garde. San Francisco Museum of Modern Art, Réunion des Musées Nationaux – Grand Palais, Paris, The Metropolitan Museum of Art, New York, May 21, 2011 – June 3, 2012. San Francisco–New Haven: San Francisco Museum of Modern Art, Yale University Press, 2011.
Google Scholar
Werner, Alfred. „Pascin’s American Years”. American Art Journal 4, nr 1 (1972): 87–101.
DOI: https://doi.org/10.2307/1593922
Google Scholar
Wilke, Ulrich. Heinz Witte-Lenoir. Berichte von ihm und über ihn – Lehrer, Vorbilder und Weggefährten – Verzeichnis seiner Werke. Videel: Niebüll, 2003.
Google Scholar
Woźniak-Koch, Milena. „Bronisław Krystall. Warszawski kolekcjoner początku wieku”. W: Kolekcjonerstwo polskie XX i XXI wieku. Szkice. Materiały konferencji zorganizowanej w 2014 roku przez Zakład Muzealnictwa Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, redakcja Tomasz F. de Rosset et al., 144–156. Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, 2015.
Google Scholar
Ziembińska, Ewa. „Wielki Nieobecny. Nadelman w Polsce”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 5–8. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
Google Scholar
Autorzy
Anna Wierzbickaanna.wierzbicka@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-0971-8660
Anna Wierzbicka jest historyczką sztuki, samodzielnym pracownikiem naukowym w Instytucie Sztuki PAN. Zajmuje się sztuką pierwszej połowy XX w., artystami i krytykami sztuki działającymi w Polsce i za granicą, zwłaszcza we Francji. Jest autorką wielu książek i artykułów dotyczących tej problematyki. Opublikowała m.in. We Francji i w Polsce 1900–1939. Sztuka, jej historyczne uwarunkowania i odbiór w świetle krytyków polsko-francuskich (2009) oraz Świadectwa obecności. Polskie życie artystyczne we Francji 1900–1939, t. 1–3 (2012, 2015, 2016).
Statystyki
Abstract views: 267PDF downloads: 195
Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.