Przepis na kościół. Dyskusje o współczesnej architekturze sakralnej w Polsce w latach 80. XX wieku

Wojciech Głowacki

w.glowacki@uw.edu.pl
Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7870-4740

Abstrakt

Od około połowy lat 70. XX nastąpił bezprecedensowy wzrost liczby budowanych w Polsce kościołów, osiągając kulminację w latach 80. Wzmożonemu ruchowi budowlanemu towarzyszył rozwój krytyki architektonicznej. Uprawiali ją projektanci, artyści, inwestorzy i teoretycy. Artykuł wskazuje głównych uczestników debat toczonych w ostatniej dekadzie istnienia PRL, a dotyczących projektowanych i budowanych wówczas kościołów, omawia kluczowe praktyczne i teoretyczne aspekty projektowania i wznoszenia świątyń poruszane przez nich, takie jak: stosunek do tradycji, jakość sztuki sakralnej, podstawowe zasady projektowania kościołów i inspiracje zagraniczne.


Słowa kluczowe:

architektura w PRL, architektura sakralna, budownictwo polskie po 1945, lata 80. XX w., krytyka architektoniczna, Sobór Watykański II, Kościół Katolicki

Baboulène, Jean, Michel Brion, i Jean-Marie-Vianney Delalande. Faut-il encore construire des églises? Paris: Fleurus, 1970.
  Google Scholar

Basista, Andrzej. Betonowe dziedzictwo: Architektura w Polsce czasów komunizmu. Warszawa-Kraków: PWN, 2001.
  Google Scholar

Bober, Sabina. “Konflikt władz PRL z biskupem Ignacym Tokarczukiem na tle budownictwa sakralnego.” Nasza Przeszłość 106 (2006): 279–300.
  Google Scholar

Burno, Filip. Świątynie nowego państwa: Kościoły rzymskokatolickie II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.
  Google Scholar

Caussé, Françoise. La revue „L’Art sacré”. Le débat en France sur l’art et la religion (1945–1954). Paris: Éditions du Cerf, 2010.
  Google Scholar

Cichońska, Izabela, Karolina Popera, i Kuba Snopek. Architektura VII dnia. Wrocław: Europejska Stolica Kultury Wrocław 2016, Fundacja Bęc Zmiana, 2016.
  Google Scholar

Dudek, Antoni, i Ryszard Gryz. Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989). Kraków: Znak, 2003.
  Google Scholar

Felczyk, Jan L. “Z dziejów nowohuckiego Kościoła (1949-2009).” W Budujemy kościół. Współczesna architektura sakralna w Nowej Hucie, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 17 III – 5 IX 2010, redakcja Kamil Jurewicz, 11–28. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2010.
  Google Scholar

Frémaux, Céline. Églises du Nord et du Pas-de-Calais 1945–2010: De la commande à la patrimonialisation. Rennes: Presses Universitaires de Rennes, 2011.
  Google Scholar

Grossman, Vanessa. “L’architecture religieuse dans les pages de L’Art Sacré”. W Interférences / Interferenzen. Architecture Allemagne – France 1800–2000, Musée d’art moderne et contemporain, Strasburg, 30 III – 21 VII 2013; Deutsches Architekturmuseum, Frankfurt am Main, 3 X 2013 – 12 I 2014, redakcja Jean-Louis Cohen, Frank Hartmut, 370–379. Tübingen: Wasmuth Verlag, 2013.
  Google Scholar

Gryz, Ryszard. “«Na masowe budownictwo sakralne nie pójdziemy»: ekipa Gierka wobec budowy katolickich świątyń (1970–1980)”. Pamięć i Sprawiedliwość 7, nr 1 (2005): 123–153.
  Google Scholar

Gryz, Ryszard. Pozwolić czy nie?: Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971–1980. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2007.
  Google Scholar

Lebrun, Pierre. Le temps des églises mobiles. L’architecture religieuse des Trente Glorieuses. Gollion: Infolio Éditions, 2011.
  Google Scholar

Łatka, Rafał. Komuniści i Kościół w Polsce „ludowej” w perspektywie centralnej i krakowskiej. Radzymin-Warszawa: Wydawnictwo von Borowiecky, 2016.
  Google Scholar

Łatka, Rafał. “Problemy metodologiczne w prowadzeniu badań na temat historii Kościoła katolickiego w Polsce «ludowej». Przegląd badań, postulaty badawcze.” Dzieje Najnowsze 48, nr 1 (2016): 221–233.
DOI: https://doi.org/10.12775/DN.2016.1.12   Google Scholar

Majdowski, Andrzej. “Piśmiennictwo do stanu badań nad architekturą sakralną w Polsce.” Nasza Przeszłość 106 (2006): 323–334.
  Google Scholar

Opaliński, Mateusz. „Zgody nie wyrażono”. Problem budownictwa sakralnego w diecezji łódzkiej 1945–1989. Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2019.
  Google Scholar

Otto Bartning. Architekt einer sozialen Moderne, Akademie der Künste, Berlin, 31 III – 18 VI 2017; Städtische Galerie, Karlsruhe, 22 VII –22 X 2017; Institut Mathildenhöhe, Darmstadt, 19 XI 2017 – 18 III 2018, redakcja Werner Durth, Wolfgang Pehnt, Sandra Wagner-Conzelmann. Darmstadt: Justus von Liebig Verlag, 2017.
  Google Scholar

Proctor, Robert. Building the Modern Church: Roman Catholic Church architecture in Britain, 1955 to 1975. Farnham-Burlington: Ashgate, 2014.
DOI: https://doi.org/10.7560/757257-011   Google Scholar

Regamey, Pie-Raymond. La querelle de l’art sacré. Paris: Éditions du Cerf, 1951.
  Google Scholar

Rosier-Siedlecka, Maria Ewa s. Posoborowa architektura sakralna: aktualne problemy projektowania architektury sakralnej. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, 1979.
  Google Scholar

Schädler, Verena. Katholischer Sakralbau in der SBZ und in der DDR. Regensburg: Schnell & Steiner, 2013.
  Google Scholar

Szafer, T. Przemysław. Nowa architektura polska. Diariusz lat 1976–1980. Warszawa: Arkady, 1981.
  Google Scholar

Szeligiewicz, Ewa. “Zagadnienia polskiej architektury sakralnej lat 1956–1980 w świetle dyskusji na temat wybranych konkursów i realizacji”. Rozprawa magisterska, Wydział Teologiczny Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, 1984.
  Google Scholar

Sznajder, Andrzej. Budownictwo sakralne w diecezji łódzkiej w latach 1945–1989. Katowice: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej–Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach, 2016.
  Google Scholar

„Postanowiono załatwić odmownie”. Budownictwo sakralne w diecezji częstochowskiej (1957–1989). Wybór dokumentów, opracowanie Andrzej Sznajder, ks. Władysław Piotr Wlaźlak. Katowice: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej–Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach; Częstochowa: Muzeum Częstochowskie; Rzeszów: Uniwersytet Rzeszowski, 2008.
  Google Scholar

Taraszkiewicz, Leopold. “Referat autorski.” W Seminarium SARP nt. architektury obiektów sakralnych. Kazimierz Dolny, 20–21 listopada 1982 r., redakcja Ryszard Girlter, Konrad Kucza-Kuczyński, ks. Jan Miazek, Jan Pełka, 96–100. Warszawa: [Stowarzyszenie Architektów Polskich], 1983.
  Google Scholar

Tejszerska, Anna s. “Postmodernizm w polskiej architekturze sakralnej.” W Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka. Antologia tekstów, redakcja Lidia Klein, 218–257. Warszawa: Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, 2013.
  Google Scholar

Toruńska architektura sakralna po 1945 roku: Minimalizm czy kultura nadmiaru?, redakcja Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski. Toruń: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2018.
  Google Scholar

Twarowski, Mieczysław. Metoda projektowania kościoła. Warszawa: Rada Prymasowska Budowy Kościołów Warszawy, 1985.
  Google Scholar

Urząd do spraw Wyznań – struktury, działalność, ludzie, tom 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, redakcja Rafał Łatka. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej–Komisja Ścigania Zbrodni przeciw Narodowi Polskiemu, 2020.
  Google Scholar

Venturi, Robert, Denise Scott Brown i Scott Izenour. Uczyć się od Las Vegas. Tłumaczenie Anna Porębska. Kraków: Karakter, 2013.
  Google Scholar

Wąs, Cezary. Antynomie współczesnej architektury sakralnej. Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu, 2008.
  Google Scholar

Wąs, Cezary. “Budownictwa kościołów w Polsce po II wojnie światowej. Próba syntezy uwarunkowań politycznych.” Sobótka 60, nr 3 (2005): 365–386.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-03-30

Cited By / Share

Głowacki, W. (2022). Przepis na kościół. Dyskusje o współczesnej architekturze sakralnej w Polsce w latach 80. XX wieku. Biuletyn Historii Sztuki, 84(1), 171–198. https://doi.org/10.36744/bhs.1349

Autorzy

Wojciech Głowacki 
w.glowacki@uw.edu.pl
Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW Polska
https://orcid.org/0000-0002-7870-4740

Statystyki

Abstract views: 449
PDF downloads: 300


Licencja

Prawa autorskie (c) 2022 Biuletyn Historii Sztuki

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.