Przepis na kościół. Dyskusje o współczesnej architekturze sakralnej w Polsce w latach 80. XX wieku
Wojciech Głowacki
w.glowacki@uw.edu.plWarszawa, Instytut Historii Sztuki UW (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7870-4740
Abstrakt
Od około połowy lat 70. XX nastąpił bezprecedensowy wzrost liczby budowanych w Polsce kościołów, osiągając kulminację w latach 80. Wzmożonemu ruchowi budowlanemu towarzyszył rozwój krytyki architektonicznej. Uprawiali ją projektanci, artyści, inwestorzy i teoretycy. Artykuł wskazuje głównych uczestników debat toczonych w ostatniej dekadzie istnienia PRL, a dotyczących projektowanych i budowanych wówczas kościołów, omawia kluczowe praktyczne i teoretyczne aspekty projektowania i wznoszenia świątyń poruszane przez nich, takie jak: stosunek do tradycji, jakość sztuki sakralnej, podstawowe zasady projektowania kościołów i inspiracje zagraniczne.
Słowa kluczowe:
architektura w PRL, architektura sakralna, budownictwo polskie po 1945, lata 80. XX w., krytyka architektoniczna, Sobór Watykański II, Kościół KatolickiBibliografia
Baboulène, Jean, Michel Brion, i Jean-Marie-Vianney Delalande. Faut-il encore construire des églises? Paris: Fleurus, 1970.
Google Scholar
Basista, Andrzej. Betonowe dziedzictwo: Architektura w Polsce czasów komunizmu. Warszawa-Kraków: PWN, 2001.
Google Scholar
Bober, Sabina. “Konflikt władz PRL z biskupem Ignacym Tokarczukiem na tle budownictwa sakralnego.” Nasza Przeszłość 106 (2006): 279–300.
Google Scholar
Burno, Filip. Świątynie nowego państwa: Kościoły rzymskokatolickie II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.
Google Scholar
Caussé, Françoise. La revue „L’Art sacré”. Le débat en France sur l’art et la religion (1945–1954). Paris: Éditions du Cerf, 2010.
Google Scholar
Cichońska, Izabela, Karolina Popera, i Kuba Snopek. Architektura VII dnia. Wrocław: Europejska Stolica Kultury Wrocław 2016, Fundacja Bęc Zmiana, 2016.
Google Scholar
Dudek, Antoni, i Ryszard Gryz. Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989). Kraków: Znak, 2003.
Google Scholar
Felczyk, Jan L. “Z dziejów nowohuckiego Kościoła (1949-2009).” W Budujemy kościół. Współczesna architektura sakralna w Nowej Hucie, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 17 III – 5 IX 2010, redakcja Kamil Jurewicz, 11–28. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2010.
Google Scholar
Frémaux, Céline. Églises du Nord et du Pas-de-Calais 1945–2010: De la commande à la patrimonialisation. Rennes: Presses Universitaires de Rennes, 2011.
Google Scholar
Grossman, Vanessa. “L’architecture religieuse dans les pages de L’Art Sacré”. W Interférences / Interferenzen. Architecture Allemagne – France 1800–2000, Musée d’art moderne et contemporain, Strasburg, 30 III – 21 VII 2013; Deutsches Architekturmuseum, Frankfurt am Main, 3 X 2013 – 12 I 2014, redakcja Jean-Louis Cohen, Frank Hartmut, 370–379. Tübingen: Wasmuth Verlag, 2013.
Google Scholar
Gryz, Ryszard. “«Na masowe budownictwo sakralne nie pójdziemy»: ekipa Gierka wobec budowy katolickich świątyń (1970–1980)”. Pamięć i Sprawiedliwość 7, nr 1 (2005): 123–153.
Google Scholar
Gryz, Ryszard. Pozwolić czy nie?: Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971–1980. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2007.
Google Scholar
Lebrun, Pierre. Le temps des églises mobiles. L’architecture religieuse des Trente Glorieuses. Gollion: Infolio Éditions, 2011.
Google Scholar
Łatka, Rafał. Komuniści i Kościół w Polsce „ludowej” w perspektywie centralnej i krakowskiej. Radzymin-Warszawa: Wydawnictwo von Borowiecky, 2016.
Google Scholar
Łatka, Rafał. “Problemy metodologiczne w prowadzeniu badań na temat historii Kościoła katolickiego w Polsce «ludowej». Przegląd badań, postulaty badawcze.” Dzieje Najnowsze 48, nr 1 (2016): 221–233.
DOI: https://doi.org/10.12775/DN.2016.1.12
Google Scholar
Majdowski, Andrzej. “Piśmiennictwo do stanu badań nad architekturą sakralną w Polsce.” Nasza Przeszłość 106 (2006): 323–334.
Google Scholar
Opaliński, Mateusz. „Zgody nie wyrażono”. Problem budownictwa sakralnego w diecezji łódzkiej 1945–1989. Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2019.
Google Scholar
Otto Bartning. Architekt einer sozialen Moderne, Akademie der Künste, Berlin, 31 III – 18 VI 2017; Städtische Galerie, Karlsruhe, 22 VII –22 X 2017; Institut Mathildenhöhe, Darmstadt, 19 XI 2017 – 18 III 2018, redakcja Werner Durth, Wolfgang Pehnt, Sandra Wagner-Conzelmann. Darmstadt: Justus von Liebig Verlag, 2017.
Google Scholar
Proctor, Robert. Building the Modern Church: Roman Catholic Church architecture in Britain, 1955 to 1975. Farnham-Burlington: Ashgate, 2014.
DOI: https://doi.org/10.7560/757257-011
Google Scholar
Regamey, Pie-Raymond. La querelle de l’art sacré. Paris: Éditions du Cerf, 1951.
Google Scholar
Rosier-Siedlecka, Maria Ewa s. Posoborowa architektura sakralna: aktualne problemy projektowania architektury sakralnej. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, 1979.
Google Scholar
Schädler, Verena. Katholischer Sakralbau in der SBZ und in der DDR. Regensburg: Schnell & Steiner, 2013.
Google Scholar
Szafer, T. Przemysław. Nowa architektura polska. Diariusz lat 1976–1980. Warszawa: Arkady, 1981.
Google Scholar
Szeligiewicz, Ewa. “Zagadnienia polskiej architektury sakralnej lat 1956–1980 w świetle dyskusji na temat wybranych konkursów i realizacji”. Rozprawa magisterska, Wydział Teologiczny Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, 1984.
Google Scholar
Sznajder, Andrzej. Budownictwo sakralne w diecezji łódzkiej w latach 1945–1989. Katowice: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej–Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach, 2016.
Google Scholar
„Postanowiono załatwić odmownie”. Budownictwo sakralne w diecezji częstochowskiej (1957–1989). Wybór dokumentów, opracowanie Andrzej Sznajder, ks. Władysław Piotr Wlaźlak. Katowice: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej–Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach; Częstochowa: Muzeum Częstochowskie; Rzeszów: Uniwersytet Rzeszowski, 2008.
Google Scholar
Taraszkiewicz, Leopold. “Referat autorski.” W Seminarium SARP nt. architektury obiektów sakralnych. Kazimierz Dolny, 20–21 listopada 1982 r., redakcja Ryszard Girlter, Konrad Kucza-Kuczyński, ks. Jan Miazek, Jan Pełka, 96–100. Warszawa: [Stowarzyszenie Architektów Polskich], 1983.
Google Scholar
Tejszerska, Anna s. “Postmodernizm w polskiej architekturze sakralnej.” W Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka. Antologia tekstów, redakcja Lidia Klein, 218–257. Warszawa: Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, 2013.
Google Scholar
Toruńska architektura sakralna po 1945 roku: Minimalizm czy kultura nadmiaru?, redakcja Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski. Toruń: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2018.
Google Scholar
Twarowski, Mieczysław. Metoda projektowania kościoła. Warszawa: Rada Prymasowska Budowy Kościołów Warszawy, 1985.
Google Scholar
Urząd do spraw Wyznań – struktury, działalność, ludzie, tom 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, redakcja Rafał Łatka. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej–Komisja Ścigania Zbrodni przeciw Narodowi Polskiemu, 2020.
Google Scholar
Venturi, Robert, Denise Scott Brown i Scott Izenour. Uczyć się od Las Vegas. Tłumaczenie Anna Porębska. Kraków: Karakter, 2013.
Google Scholar
Wąs, Cezary. Antynomie współczesnej architektury sakralnej. Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu, 2008.
Google Scholar
Wąs, Cezary. “Budownictwa kościołów w Polsce po II wojnie światowej. Próba syntezy uwarunkowań politycznych.” Sobótka 60, nr 3 (2005): 365–386.
Google Scholar
Autorzy
Wojciech Głowackiw.glowacki@uw.edu.pl
Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW Polska
https://orcid.org/0000-0002-7870-4740
Statystyki
Abstract views: 463PDF downloads: 312
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.