Malarski i rysunkowy wystrój ksiąg Metryki Koronnej ze zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych

Recenzowany

Maciej Wieczorek

maciej.wieczorek@ispan.pl
Warszawa, Instytut Sztuki PAN, Szkoła Doktorska Anthropos IPAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-8630-785X

Abstrakt

Artykuł podejmuje temat dekorowanych ksiąg należących do zespołu Metryki Koronnej ze zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Zdobienia zidentyfikowano na kartach 31 woluminów powstałych w XVII i XVIII w. Analiza zgromadzonego materiału wykazała pokrewieństwa łączące dekorowane księgi regestru z iluminacjami dokumentów wydawanych przez polskich monarchów. Oprócz analogii kompozycyjnych odnotować można także udział tych samych twórców. Na kartach woluminów udało się zidentyfikować dzieła artystów opisywanych we wcześniejszej literaturze (Ludwika Dagoberta, Wojciecha Domańskiego), a także dekoratorów dotychczas nienotowanych (Jana Raweckiego, Jakuba Czechowicza). Zaobserwowano również, że większość autorów zdobień rekrutowała się z personelu kancelarii królewskiej. Dekoracje ksiąg Metryki Koronnej mogą zatem stanowić cenne źródło informacji dla badań nad składem osobowym centralnych urzędów państwa.


Słowa kluczowe:

Metryka Koronna, kancelaria królewska, iluminatorstwo, iluminowane dokumenty, malarstwo książkowe, Dagobert Ludwik, Domański Wojciech

Album Studentów Akademii Zamojskiej 1595–1781, opracowanie Henryk Gmiterek. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii Nauki PAN, 1994.
  Google Scholar

Album Civium Civitatis Varsoviae. Księga przyjęć do prawa miejskiego Starej Warszawy 1506–1586, opracowanie Agnieszka Bartoszewicz. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 2000.
  Google Scholar

Belzyt, Leszek C. Szlachta w mieście rezydencjalnym. Szlacheccy obywatele Krakowa i Warszawy około 1600 roku (Analiza porównawcza struktury). Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2011.
  Google Scholar

Bernatowicz, Aleksandra. Malarze w Warszawie czasów Stanisława Augusta. Status – Aspiracje – Twórczość. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2016.
  Google Scholar

Bernatowicz, Aleksandra. “Rzepecki C.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 9: Ro–Rz, redakcja Małgorzata Biernacka, 413. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2013.
  Google Scholar

Chmielewska, Mieczysława. “Znaczenie, treści i symbolika przywilejów herbowych w świetle dokumentów z Archiwum Państwowego we Wrocławiu.” Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego 6 (2003): 41–62.
  Google Scholar

Chojecka, Ewa. Dekoracja malarska ksiąg promotionum i diligentiarum Uniwersytetu Jagiellońskiego XVI – XVIII wieku. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1965.
  Google Scholar

Damięcka (Sokołowska), Alina. “Życie Starej Warszawy w drugiej połowie XVII wieku.” Almanach Muzealny 6 (2010): 253–324.
  Google Scholar

Fabiani, Bożena. Warszawski dwór Ludwiki Marii. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976.
  Google Scholar

Gębarowicz, Mieczysław. “O iluminowanych dokumentach epoki baroku.” Biuletyn Historii Sztuki 29, nr 4 (1967): 459–478.
  Google Scholar

Górny, Rafał. “Zdobienia ksiąg Metryki Koronnej za czasów kanclerstwa Jerzego Ossolińskiego.” Miscellanea Historico-Archivistica 26 (2019): 27–34.
  Google Scholar

Heydel, Maria. „Proszowski Marcin.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 8: Pó–Ri, redakcja Urszula Makowska, Katarzyna Mikocka-Rachubowa, 60. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2007.
  Google Scholar

Inwentarz Metryki Koronnej. Księgi wpisów i dekretów polskiej kancelarii królewskiej z lat 1447–1795, opracowanie Irena Sułkowska-Kurasiowa, Maria Woźniakowa. Warszawa, Łódź: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975.
  Google Scholar

Jaworska, Aleksandra, “Corona Regni, Corpus Regni et gentis i ich znaki w wystroju malarskim dokumentów w okresie staropolskim.” W Od genealogii do historii społecznej, redakcja Aleksandra Jaworska, Barbara Trelińska, 63–95. Warszawa: DiG, 2011.
  Google Scholar

Jaworska, Aleksandra. “Dokument iluminowany w Polsce XV–XVIII wieku. Problemy i perspektywy badawcze.” W Dyplomatyka staropolska – stan obecny i perpektywy badań, redakcja Waldemar Chorążyczewski, Janusz Tandecki, 23–40. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2011.
  Google Scholar

Jaworska, Aleksandra. “Godła i znaki cechowe w wystroju graficzno-malarskim dokumentów polskich.” Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego 12 (2013): 237–251.
  Google Scholar

Jaworska, Aleksandra. “Herb Orzeł Biały w oprawie malarskiej dokumentów królewskich.” Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego 4 (2013): 131–156.
  Google Scholar

Jaworska, Aleksandra. Orzeł Biały. Herb państwa polskiego. Warszawa: DiG, 2003.
  Google Scholar

Jaworska, Aleksandra. “Portret w wystroju malarskim dokumentów iluminowanych w Polsce XV–XVIII w. Typy i funkcje.” W Nauki pomocnicze historii. Teoria, metody badań, dydaktyka, redakcja Aleksandra Jaworska, Robert Jop, 163–173. Warszawa: DiG, 2012.
  Google Scholar

Jaworska, Aleksandra. “Treści dekoracji malarskiej dokumentu Władysława IV dla Ludwiki Marii Gonzaga z 1646 roku.” W Między tekstem a znakiem. Prace ofiarowane prof. Barbarze Trelińskiej w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, redakcja Aleksandra Jaworska, Sławomir Górzyński, 295–311. Warszawa: DiG, 2013.
  Google Scholar

Jop, Robert. Środowisko urzędnicze kancelarii grodzkich w Chełmie, Lublinie i Krasnymstawie w drugiej połowie XVII wieku. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2003.
  Google Scholar

Kałamajska-Saeed, Maria. “Wilno jako ośrodek graficzny w XVII w. Postulaty Badawcze.” Biuletyn Historii Sztuki 55, nr 2-3 (1993): 199–211.
  Google Scholar

Kamińska, Krystyna. “Jakub Antoni Czechowicz (1681–1747).” W Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, redakcja Marian Biskup, 429–432. Warszawa, Poznań, Toruń: Państwowe Towarzystwo Naukowe, 1987.
  Google Scholar

Katalog zbioru dokumentów pergaminowych Biblioteki Jagiellońskiej, t. 1: Katalog dokumentów, redakcja Karol Nabiałek. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, 2014.
  Google Scholar

Kiliańczyk-Zięba, Justyna. “O dyplomie nobilitacyjnym i portrecie renesansowego władcy.” Terminus 10, nr 1 (2008): 67–87.
  Google Scholar

Klint, Paweł. “Radość tworzenia, czyli o mało poważnych rysunkach w sądowych księgach wielkopolskich XVII w.” W Kultura radości na Ziemi Wschowskiej. Obraz uroczystości, jubileuszy, wizyt gości, świąt, redakcja Paweł Klint, Marta Małkus, Kamila Szymańska, 52–67. Wschowa: Stowarzyszenie Czas A. R. T., 2013.
  Google Scholar

Koczerska, Maria. “Miniatura na dokumencie odpustowym kardynała Zbigniewa Oleśnickiego z 1449 r.” Biuletyn Historii Sztuki 45, nr 2 (1983): 163–174.
  Google Scholar

Kolendo-Korczak, Katarzyna. „Siemiginowski Szymonowicz Jerzy Eleuter.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 10: Sa–Się, red. Urszula Makowska, 466–475. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
  Google Scholar

Korolko, Mirosław. Seminarium Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego. Humaniści w kancelarii królewskiej Zygmunt Augusta. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991.
  Google Scholar

Krawczuk, Wojciech. Metryka Koronna za Zygmunta III Wazy. Początki Archiwum Koronnego Warszawskiego w świetle spisów z 1620 i 1627 roku. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1995.
  Google Scholar

Krawczuk, Wojciech. “Metryka Koronna i Litewska.” W Dyplomatyka staropolska, redakcja Tomasz Jurek, 189–212. Warszawa: DiG, 2015.
  Google Scholar

Krawczuk, Wojciech. Metrykanci koronni. Rozwój registratury centralnej od XVI do XVIII wieku. Kraków: Historia Iagellonica, 2002.
  Google Scholar

Księga wpisów MK 185 podkanclerzego i kanclerza Jerzego Ossolińskiego z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie z lat 1638–1643, opracowanie Wojciech Krawczuk. Warszawa: DiG, 2020.
  Google Scholar

Łodyńska-Kosińska, Maria. “Dagobert Ludwik.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 2: D–G, redakcja Maria Bardini i Jolanta Białostocka, 4–5. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
  Google Scholar

Łomnicka-Żakowska, Ewa. Graficzne portrey Augusta II i Augusta III Wettynów w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1997.
  Google Scholar

Łopaciński, Euzebiusz. “Rysunki sepią A. Domańskiego w inwentarzu kobryńskim z r. 1742.” Prace i Materiały Sprawozdawcze Sekcji Historji Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie 3 (1938/39): 134–135.
  Google Scholar

Michalczyk, Zbigniew. W lustrzanym odbiciu. Grafika europejska a malarstwo w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych, ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2016.
  Google Scholar

Michta, Jerzy. “Indygenat Jana Jerzego Kreczyka wystawiony w Warszawie, 18 lipca 1685 roku.” Nobilitacje i indygenaty w Rzeczypospolitej 1434–1794, nr 22 (1995).
  Google Scholar

Michta, Jerzy. Heraldyka nobilitowanych w Rzeczypospolitej szlacheckiej. Kielce: Herb, 2017.
  Google Scholar

Miodońska, Barbara. Małopolskie malarstwo książkowe 1320–1540. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
  Google Scholar

Miodońska, Barbara. “Stanisław Samostrzelnik jako iluminator dokumentów.” Folia Historica Cracoviensia 4-5 (1997-998): 121–131.
DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.1302   Google Scholar

Miodońska, Barbara. “Malarstwo książkowe.” W Malarstwo gotyckie w Polsce. Synteza, redakcja Adam S. Labuda, Krystyna Secomska, 371–376. Warszawa: DiG, 2004.
  Google Scholar

Nowak, Zofia. “Domański Wojciech.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 2: D–G, redakcja Maria Bardini, Jolanta Białostocka, 84–85. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
  Google Scholar

Ochman-Staniszewska, Stefania, i Zdzisław Staniszewski. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo doktryna praktyka. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2000.
  Google Scholar

Orły nasze. Orzeł Biały w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej / Our Eagles. The White Eagle in the collectionsvof the Jagiellonian Library, opracowanie Grażyna Stępień et al., redakcja Mieczysław Rokosz. Kraków: Universitas, 1997.
  Google Scholar

Orzeł Biały. 700 lat herbu Państwa Polskiego. Katalog wystawy, 26 czerwca-15 października 1995, Zamek Królewski w Warszawie, redakcja Marek Makowski, Przemysław Mrozowski. Warszawa: Arx Regia, 1995.
  Google Scholar

Oszczanowski, Piotr, i Jan Gromadzki. Theatrum vitae et mortis. Grafika, rysunek i malarstwo książkowe na Śląsku w latach ok. 1550 – ok. 1650. Wrocław: Muzeum Historyczne we Wrocławiu, 1995.
  Google Scholar

Perzanowska, Agnieszka. Najjaśniejszym. Panegiryki i utwory pochwalne poświęcone królom i królowym polskim w zbiorze starych druków Muzeum Narodowego w Krakowie. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2018.
  Google Scholar

Pietrzyk, Zdzisław. “Cenny dar dla Biblioteki Jagiellońskiej. Iluminowany dyplom rodu Szembeków.” Alma Mater, nr 164 (2014): 54–57.
  Google Scholar

Radzimiński, Andrzej, i Janusz Tandecki. Katalog dokumentów i listów królewskich z Archiwum Państwowego w Toruniu: (1345–1789). Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 1999.
  Google Scholar

Rafiński, Stefan. Chełmiński słownik biograficzny. Chełmno: Muzeum Ziemi Chełmińskiej, 2006.
  Google Scholar

Sołtan, Andrzej. “Warszawianie na Uniwersytecie Krakowskim w latach 1400–1642.” W Warszawa XVI—XVII wieku, redakcja Andrzej Sołtan, Alina Wawrzyńczyk, 9–63. Warszawa: PWN, 1974.
  Google Scholar

Sułkowska-Kurasiowa, Irena. “Inicjały na średniowiecznych dokumentach monarszych w Polsce (do 1444 r.).” W Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, redakcja Danuta Gawinowa, 171–177. Warszawa: PWN, 1991.
  Google Scholar

Świat Polskich Wazów. Przestrzeń – Ludzie – Sztuka. Katalog wystawy, Zamek Królewski w Warszawie 6 XI 2019 – 14 I 2020, redakcja Jacek Żukowski, Warszawa: Arx Regia, 2019.
  Google Scholar

Talbierska, Jolanta. „Charles de la Haye – rytownik francuski w Gdańsku i Warszawie.” W Francusko-polskie relacje artystyczne w epoce nowożytnej, redakcja Andrzej Pieńkos, Agnieszka Rozales Rodriguez, 33–47. Warszawa: Neriton, 2010.
  Google Scholar

Talbierska, Jolanta. Grafika XVII wieku w Polsce. Funkcje, ośrodki, artyści, dzieła. Warszawa: Neriton, 2011.
  Google Scholar

Tomaszewicz, Janina. Katalog dokumentów Pergaminowych Biblioteki Czartoryskich w Krakowie. Część II. Dokumenty z lat 1506–1828. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 1991.
  Google Scholar

Trelińska, Barbara. Album armorum nobilium Regni Poloniae XV – XVIII saec. Herby nobilitacji i indygenatów XV – XVIII w. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2001.
  Google Scholar

Tylicki, Jacek. Rysunek gdański ostatniej ćwierci XVI i pierwszej połowy XVII wieku. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2005.
  Google Scholar

Wajs, Hubert. “Iusta vindicta, czyli emblemat na dokumencie Stefana Snopkowskiego herbu Rawicz z 1613.” W Archiwa, źródła, historia. Prace ofiarowane w siedemdziesiąte urodziny Profesora Władysława Stępniaka, redakcja Ewa Rosowska, Hubert Wajs, 292–300. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 2018.
  Google Scholar

Walczak, Marek. “Ikonografia miniatury na dokumencie odpustowym kardynała Zbigniewa Oleśnickiego z roku 1449 w świetle papieskiej i soborowej propagandy w średniowieczu.” W Magistro et Amico amici discipulique. Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesiąte urodziny, redakcja Jerzy Gadomski et al., 481–504. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2002.
  Google Scholar

Widacka, Hanna. Lew Lechistanu. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2010.
  Google Scholar

Wieczorek, Maciej. “Tomasz Treter wobec rytowniczej twórczości Cornelisa Corta.” Emblematy polskie / Polish Emblems, nr 2 (2017), Dostęp 4 grudnia 2020. http://polishemblems.uw.edu.pl/index.php/pl/news/65-tomasz-treter-wobec-rytowniczej-tworczosci-corlnelisa-corta-2.
  Google Scholar

Zawisza, Norbert. “Dagobert Michał.” W Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 2: D–G, redakcja Maria Bardini, Jolanta Białostocka, 5. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
  Google Scholar

Zdrójkowski, Zbigniew. „Praktyka kryminalna” Jakuba Czechowicza. Jej źródła i system na tle rozwoju współczesnego prawa karnego zachodniej Europy. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1949.
  Google Scholar

Zdrójkowski, Zbigniew. “Jakub Antoni Czechowicz.” W Wybitni Pomorzanie XVIII wieku. Szkice biograficzne, redakcja Józef Borzyszkowski, 35–39. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983.
  Google Scholar

Zyglewski, Zbigniew. “Inicjały na dokumentach królewskich i w księgach Metryki Koronnej końca XV wieku.” W Polska w kręgu polityki, kultury i gospodarki europejskiej. Księga pamiątkowa z okazji 70-lecia urodzin prof. Maksymiliana Grzegorza, redakcja Zbigniew Zyglewski, 152–161. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2007.
  Google Scholar

Żukowski, Jacek. „«Modeliusz teraźniejszego stroju francuskiego». O początkach «sukni almondowych» w Polsce.” W Francusko-polskie relacje artystyczne w epoce nowożytnej, redakcja Andrzej Pieńkos, Agnieszka Rozales Rodriguez, 99–110. Warszawa: Neriton, 2010.
  Google Scholar

Żukowski, Jacek. Żądza chwały. Władysław IV Waza w ikonografii performatywnej. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2018.
  Google Scholar

Żygulski, Zdzisław jun. “Rolka Sztokholmska.” W Urbs Celeberrima. Księga pamiątkowa na 750-lecie lokacji Krakowa, redakcja Andrzej Grzybkowski, Teresa Grzybkowska, Zdzisław Żygulski jun., 408–429. Kraków: WAM, 2008.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-09-12

Cited By / Share

Wieczorek, M. (2022). Malarski i rysunkowy wystrój ksiąg Metryki Koronnej ze zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych. Biuletyn Historii Sztuki, 84(1), 43–105. https://doi.org/10.36744/bhs.1347

Autorzy

Maciej Wieczorek 
maciej.wieczorek@ispan.pl
Warszawa, Instytut Sztuki PAN, Szkoła Doktorska Anthropos IPAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-8630-785X

Statystyki

Abstract views: 280
PDF downloads: 184