„Takie samo miejsce” dla „orłów i komarów Parnasu”, czyli jaki dramat (i jaki teatr dla tego dramatu) zaprojektowali nasi oświeceni
Dobrochna Ratajczakowa
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-8073-4869
Abstrakt
Artykuł pokazuje, w jaki sposób cele stawiane teatrowi przez polskich oświeconych i podzielane przez nich założenia, w połączeniu z okolicznościami i warunkami ówczesnej przedsiębiorczości teatralnej, doprowadziły do powstania i rozwoju teatru i dramatu popularnego. Nieporozumieniem byłoby traktowanie tego teatru i dramatu jako przedsięwzięcia artystycznego, mimo że powstała w ten sposób instytucja była na tyle elastyczna, że mogła wystawiać również inne rodzaje przedstawień. Wyznacznikami jego charakteru są jednak przede wszystkim jego walory edukacyjne i utylitarne, czyli polityczne zaangażowanie, programowa umiejętność reagowania na bieżące realia życia, nastawienie na rozrywkę, otwartość na szerokie spektrum odbiorców. Pragmatyczne podejście do sceny wzmacniały także dotacje królewskie. W tej sytuacji wyłonił się nowy zawód dostawcy repertuaru, reprezentowany nie tylko przez Jana Baudouina czy Franciszka Zabłockiego, ale także przez wielu innych autorów, którzy próbowali swoich sił w dramatopisarstwie, choć wcześniej nie zajmowali się literaturą. A ponieważ publiczność teatralna szybko zyskiwała autonomię i wkrótce zaczęła stawiać własne wymagania, stało się jasne, że estetyka neoklasyczna musi ustąpić miejsca tendencjom nieklasycznym.
Słowa kluczowe:
historia teatru, dramat oświeceniowy, teatr polski 1765-1800Bibliografia
Abercrombie, Nicholad, Scott. Lash, i Brian Longhurst, „Przedstawienie popularne: przerabianie realizmu”. W: Odkrywanie modernizmu: Przekłady i komentarze, redakcja Ryszard Nycz. Kraków: Universitas, 1998.
Google Scholar
Borowski, Mateusz. „Dramat XVIII i XIX wieku a performatywne modele zaangażowania”. W: Polska dramatyczna: Dramat i dramatyzacje w XVIII i XIX wieku, redakcja Małgorzata Sugiera. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2014.
DOI: https://doi.org/10.12797/9788376384443.02
Google Scholar
Burski, Jacek, i Borys Martela. „Obrona kultury popularnej: Berman na Times Square”.W: Rekonfiguracje modernizmu: Nowoczesność i kultura popularna, redakcja Tomasz Majewski. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, 2009.
Google Scholar
Cieński, Marcin. Formacja oświeceniowa w literaturze Polski i Niemiec. Wrocław: Wiedza o kulturze, 1992.
Google Scholar
Heisenberg, Werner. Część i całość: Rozmowa o fizyce atomu. Tłumaczenie Kazimierz Napiórkowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987.
Google Scholar
Heisenberg, Werner. Ponad granicami. Tłumaczenie Krzysztof Wolicki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979.
Google Scholar
Klimowicz, Mieczysław. Początki teatru stanisławowskiego (1765–1773). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965.
Google Scholar
Kostkiewiczowa, Teresa. „Franciszek Zabłocki: Fircyk w zalotach”. W: Dramat polski: Interpretacje, Część I: od wieku XVI do Młodej Polski, redakcja Jan Ciechowicz i Zbigniew Majchrowski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2001.
Google Scholar
Kott, Jan, red. Teatr Narodowy (1765–1794). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967.
Google Scholar
Matt, Peter von. Intryga: Teoria i praktyka podstępu w literaturze. Tłumaczenie Izabela Sellmer i Arkadiusz Żychliński. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2009.
Google Scholar
Morawski, Piotr. „Średniowiecze: Re-wizje. Teatr misteryjny w zwierciadle kultury popularnej”. W: Niebezpieczne związki: Dramat, teatr i kultura popularna, redakcja Ewa Partyga i Piotr Morawski. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2010.
Google Scholar
Morawski, Piotr. Oświecenie: Przedstawienia. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2017.
Google Scholar
Worthen, William. B. Dramat między literaturą a przedstawieniem. Tłumaczenie Mateusz Borowski i Małgorzata Sugiera. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2013.
Google Scholar
Autorzy
Dobrochna RatajczakowaUniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-8073-4869
Dobrochna Ratajczakowa - prof. dr hab., teatrolożka i dramatolożka, autorka wielu książek i prac redakcyjnych, około 200 studiów i artykułów. Zajmuje się teatrem i dramatem XVIII, XIX, XX i XXI wieku oraz badaniem dynamicznych relacji teatralno-kulturowych. Twórczyni poznańskiej teatrologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, przez wiele lat kierowała Zakładem Dramatu i Teatru, a później Katedrą Dramatu, Teatru i Widowisk.
Statystyki
Abstract views: 122PDF downloads: 41
Licencja
Prawa autorskie (c) 2017 Dobrochna Ratajczakowa
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Dobrochna Ratajczakowa, O szczodrości: Wspomnienie o Ewie Guderian-Czaplińskiej (1962–2020) , Pamiętnik Teatralny: Tom 69 Nr 1 (2020)
- Dobrochna Ratajczakowa, Splot czasów: Teatr, performans i odtworzenia , Pamiętnik Teatralny: Tom 70 Nr 3 (2021): Teatr i communitas (blok tematyczny według koncepcji Doroty Sajewskiej)
- Dobrochna Ratajczakowa, Kilka uwag o naturze opery, czyli dlaczego Fryderyk Chopin nie został twórcą opery narodowej , Pamiętnik Teatralny: Tom 72 Nr 2 (2023): Opera – Pop – Kultura (z blokiem tematycznym pod redakcją Katarzyny Lisieckiej i Adama Regiewicza)
- Dobrochna Ratajczakowa, O teatrze bulwarowym: Szkic , Pamiętnik Teatralny: Tom 67 Nr 1/2 (2018)
