Węzeł i supeł: Od metaforyzacji do materioforyzacji dyskursów teoretycznych
Filip Ryba
f.ryba@doctoral.uj.edu.plInstytut Archeologii i Etnologii PAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-1624-7257
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę krytycznej refleksji nad metaforyzacją współczesnych dyskursów teoretycznych na przykładzie metafory knot. Autor obrazuje jej performatywność, rozpisując skonwencjonalizowaną metaforę węzła gordyjskiego na figury węzła, supła i pętli, za którymi kryją się odmienne wizje rzeczywistości i odmienne logiki jej problematyzacji i konceptualizacji. Przywołuje przykłady tekstów naukowych (Dipesha Chakrabarty’ego, Donny Haraway oraz Elaine Gan i Anny Tsing), w których knot i wpisane w tę metaforę epistemologiczne pytania odgrywają istotną rolę. Pokazuje także konsekwencje lektury onto-epistemologicznych projektów naukowych przez pryzmat logiki węzła, którą dostrzega w teorii aktora-sieci Brunona Latoura, i logiki supła, którą widzi ontologii zorientowanej na przedmiot Grahama Harmana. Biorąc pod uwagę rolę, jaką we współczesnych dyskursach naukowych odgrywa materialność, autor postuluje wprowadzenie do polskiej humanistyki terminu materiofora (matterphor) zaproponowanego przez Lowella Duckerta i rozwijanego w różnych nurtach humanistyki środowiskowej. Potencjał nowego terminu widzi w tym, że można dzięki niemu połączyć myślenie o performatywności języka i performatywności materii w taki sposób, by w naukowych systemach konceptualizowania rzeczywistości nie zacierać emergentnego i przygodnego charakteru świata.
Słowa kluczowe:
metafora, materiofora, węzeł/supeł, nowy materializm, performatywnośćBibliografia
Abriszewski, Krzysztof. Poznanie, zbiorowość, polityka: Analiza teorii aktora-sieci Bruno Latoura. Kraków: Universitas, 2012.
Google Scholar
Akrich, Madeleine, and Bruno Latour. „A Summary of a Convenient Vocabulary for the Semiotics of Human and Nonhuman Assemblies”. In Shaping Technology/Building Society: Studies in Sociotechnical Change, edited by Wiebe E. Bijker and John Law, 259–264. Cambridge, MA: MIT Press, 1992.
Google Scholar
Anderson, Camilla E., Teija Rantala, and Pauliina Rautio. „Editorial – Special Issue: Darkness matters”. Reconceptualizing Educational Research Methodology 8, no. 2 (2017): 69. https://doi.org/10.7577/rerm.2229.
DOI: https://doi.org/10.7577/rerm.2229
Google Scholar
Barad, Karen. „Posthumanistyczna performatywność: Ku zrozumieniu, jak materia zaczyna mieć znaczenie”. Tłumaczenie: Joanna Bednarek. W: Teorie wywrotowe: Antologia przekładów, redakcja Agnieszka Gajewska, 323–360. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2012.
Google Scholar
Blumenberg, Hans. Paradygmaty dla metaforologii. Tłumaczenie Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2017.
Google Scholar
Chakrabarty, Dipesh. Prowincjonalizacja Europy: Myśl postkolonialna i różnica historyczna. Tłumaczenie Dorota Kołodziejczyk, Tomasz Dobrogoszcz i Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011.
Google Scholar
Cohen, Jeffrey Jerome, and Lowell Duckert, eds. Elemental Ecocriticism: Thinking with Earth, Air, Water, and Fire. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2015.
Google Scholar
Cohen, Jeffrey Jerome, and Lowell Duckert. Eleven Principles of Elements. In Cohen and Duckert, Elemental Ecocriticism, 1–26.
Google Scholar
Domańska, Ewa. „Topos tradycyjnego historyka”. W: Historia egzystencjalna: Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej, 98–116. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
Google Scholar
Gan, Elaine, and Anna L. Tsing. „How Things Hold: A Diagram of Coordination in a Sotoyama Forest”. Social Analysis 62, no. 4 (2018): 102–145. https://doi.org/10.3167/sa.2018.620406.
DOI: https://doi.org/10.3167/sa.2018.620406
Google Scholar
Gandorfer, Daniela, and Zulaikha Ayub. „Introduction: Matterphorical”. Theory & Event 24, no. 1 (2021): 2–13. http://dx.doi.org/10.1353/tae.2021.0001.
DOI: https://doi.org/10.1353/tae.2021.0001
Google Scholar
Harris, Anne. Pyromena: Fire’s Doing. In Cohen and Duckert, Elemental Ecocriticism, 27–54.
Google Scholar
Haraway, Donna. „Manifest gatunków stowarzyszonych”. Tłumaczenie Joanna Bednarek. W: Teorie wywrotowe: Antologia przekładów, redakcja Agnieszka Gajewska, 241–259. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2012.
Google Scholar
Haraway, Donna J. When Species Meet. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2008.
Google Scholar
Harman, Graham. Książę sieci: Bruno Latour i metafizyka. Tłumaczenie Grzegorz Czemiel i Marcin Rychter. Warszawa: Fundacja Augusta hrabiego Cieszkowskiego, 2016.
Google Scholar
Harman, Graham. Object-Oriented Ontology: A New Theory of Everything. London: Pelican Books, 2018.
DOI: https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190201098.013.997
Google Scholar
Harman, Graham. Traktat o przedmiotach. Tłumaczenie i posłowie Marcin Rychter. Wstęp Szymon Wróbel. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
Google Scholar
Jones, Graham M. Magic’s Reason: An Anthropology of Analogy. Chicago: The University of Chicago Press, 2017.
Google Scholar
Johnson, Jim [Bruno Latour]. „Mixing Humans and Nonhumans Together: The Sociology of a Door-Closer”. Social Problems 35, no. 3 (1988): 298–310. https://doi.org/10.2307/800624.
DOI: https://doi.org/10.1525/sp.1988.35.3.03a00070
Google Scholar
Latour, Bruno. Nadzieja Pandory: Eseje o rzeczywistości w studiach nad nauką. Redakcja Krzysztof Abriszewski, tłumaczenie Krzysztof Abriszewski et al. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013.
Google Scholar
Latour, Bruno. Reassembling the Social: An Introduction to Actor-Network-Theory. New York: Oxford University Press, 2005.
Google Scholar
Latour, Bruno. „Technology Is Society Made Durable”. In A Sociology of Monsters: Essays on Power, Technology and Domination, edited by John Law, 103–131. London: Routledge, 1991.
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-954X.1990.tb03350.x
Google Scholar
Marzec, Andrzej. Antropocień: Filozofia i estetyka po końcu świata. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2021.
Google Scholar
Morton, Timothy. Humankind: Solidarity with Nonhuman People. London: Verso, 2019.
Google Scholar
Schrader, Astrid. „Elemental Ghosts, Haunted Carbon Imaginaries, and Living Matter at the Edge of Life”. In Reactivating Elements: Chemistry, Ecology, Practice, edited by Dimitris Papadopoulos, Maria Puig de la Bellacasa, and Natasha Mayers. Durham, NC: Duke University Press, 2021.
DOI: https://doi.org/10.1215/9781478021674-006
Google Scholar
Wojnowski, Konrad. „Performatywność”. W: Performatyka: Terytoria, redakcja Ewa Bal i Dariusz Kosiński, 177–178. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017.
Google Scholar
Autorzy
Filip Rybaf.ryba@doctoral.uj.edu.pl
Instytut Archeologii i Etnologii PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-1624-7257
Filip Ryba – absolwent kulturoznawstwa i studiów azjatyckich (specjalność bliskowschodnia), realizuje interdyscyplinarny i międzydziedzinowy program doktorski w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych UJ. Członek stowarzyszenia naukowego Collegium Invisibile oraz krakowskiego zespołu Inspireurope, współpracownik Biura Rzeczniczki Praw i Wartości Akademickich UJ oraz grupy Badaczki i badacze na granicy. Współpracuje z czasopismem (pop)kulturalnym „Popmoderna”. Jego badania doktorskie w ramach projektu NCN Po kryzysie klimatycznym. Nieskalowalne strategie przetrwania w fabulacjach spekulatywnych ostatnich dwóch dekad (kier. dr hab. Mateusz Borowski) dotyczą współczesnego Libanu (w okresie od wojny lipcowej do współczesności) postrzeganego jako fantazja i fabulacja na temat (nie)możliwych przyszłości. Interesują go przede wszystkim próby zderzania nowych perspektyw teoretycznych z post- i neokolonialną rzeczywistością Bliskiego Wschodu.
Statystyki
Abstract views: 334PDF downloads: 285
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Filip Ryba
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
