Oświeceni się śmieją: O «Próbie» Marivaux
Joanna Majewska
Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-5571-3054
Abstrakt
Artykuł dotyczy późnej sztuki Pierre’a de Marivaux, zatytułowanej Próba (premiera w 1740 w Comédie-Italienne). Utwór został wpisany w kontekst życia i dzieła autora, zwłaszcza jego konfliktu z Voltairem i związków z aktorami Riccoboniego. Próba została ujęta jako przykład typowej dla Marivaux komedii, w której lekka i błaha z pozoru fabuła kryje daleki od oświeceniowego optymizmu „mroczny obraz duszy ludzkiej”, fausse gaieté – by posłużyć się określeniem Lecha Sokoła. Autorka poddaje analizie motywacje postaci, skupiając się nad tym, jaką rolę w tytułowej próbie pełni gra ich przynależnością społeczną. Podstawą lektury dramatu – przykładów marivaudage’u, rozwiązań dramaturgicznych, konstrukcji postaci oraz finału – jest polskie niepublikowane tłumaczenie Jerzego Radziwiłowicza zestawione z francuskim oryginałem. W artykule omówiona została także teatralna recepcja Próby w Polsce: realizacje w teatrze (Teatr Polski w Poznaniu, 1985), w telewizji (Teatr Telewizji, 1985) i w radiu (Teatr Polskiego Radia, 2013). Przedmiotem refleksji są również różnice między polskimi (niepublikowanymi) przekładami tekstu: Stanisława Hebanowskiego, Ewy Bułhak i Jerzego Radziwiłowicza.
Słowa kluczowe:
Marivaux, oświecenie, komedia, Comédie-Italienne, fausse gaieté, eksperyment, gra, okrucieństwo w komediiBibliografia
Biancolelli, P. F., Riccoboni, F., & Romagnesi, J. A. (1732). Les Enfants trouvés ou le sultan poli par l’amour. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k58012940.texteImage
Google Scholar
Bielak, A. (2015). Przedmowa. W: J. E. Minasowicz, Pochwała niczego przypisana nikomu, Pochwała czegoś przypisana komuś (A. Bielak, & R. Bronikowska, oprac.). Warszawa–Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Google Scholar
Brzostowiecka, M. (1985). Próba kontynuacji. Ekran, 33, 5.
Google Scholar
Deloffre, F. (1971). Une préciosité nouvelle: Marivaux et le maurivadage. Paris: Librairie Armand Colin.
Google Scholar
Fleury, J. (1881). Marivaux et le maurivaudage. Paris: E. Plon et Cie. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k2065344.texteImage
Google Scholar
Frantz, P. (2012). L’Étrangeté du théâtre de Marivaux. Revue d’Histoire Littéraire de la France, 3, 549-560. https://doi.org/10.3917/rhlf.123.0549
DOI: https://doi.org/10.3917/rhlf.123.0549
Google Scholar
Fumaroli, M. (2017). Gdy Europa mówiła po francusku (W. Brzozowski, & J. M. Kłoczowski, tłum.). Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie.
Google Scholar
Gazagne, P. (1954). Marivaux par lui-même. Paris: Editions du Seuil.
Google Scholar
Haedens, K. (1985). Marivaux. W: P. de Marivaux, Próba (program teatralny). Poznań: Teatr Polski w Poznaniu.
Google Scholar
Hebanowski, S. (1979). [O Marivaux]. W: P. de Marivaux, Triumf miłości (program teatralny), Gdańsk: Teatr Wybrzeże.
Google Scholar
Hesse, H. (1984). Wilk stepowy (B. Mycielska, tłum.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Google Scholar
Jutrin, M. (1975). Le théâtre de Marivaux: une phénoménologie du cɶur. Dix-huitième siècle, 7, 157-179. https://www.persee.fr/doc/dhs_0070-6760_1975_num_7_1_1076
DOI: https://doi.org/10.3406/dhs.1975.1076
Google Scholar
Kusztelski, B. (1985). Zabawny bibelocik. Gazeta Poznańska, 102. http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/270283.html
Google Scholar
Larroumet, G. (1894). Marivaux, sa vie et ses œuvres, d’après de nouveaux documents. Paris: Librairie Hachette et Cle. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k298444w.texteImage
Google Scholar
Lassalle, J. (2009). Niezwykły kawaler albo Wątpliwy triumf cnoty (E. Bułhak, tłum.). W: P. de Marivaux, Umowa, czyli łajdak ukarany (program teatralny). Warszawa: Teatr Narodowy.
Google Scholar
Marivaux, P. de. (1916). Igraszki trafu i miłości (T. Żeleński Boy, tłum.). W: P. de Marivaux, Komedye (t. 1). Warszawa–Kraków: Księgarnia J. Czerneckiego. https://polona.pl/item/komedye-t-1,MjQ0MTMwOA/3/#info:metadata
Google Scholar
Marivaux, P. de. (n.d.). Próba (E. Bułhak, tłum.). [Tekst nieopublikowany]. Biblioteka Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, sygn. 9129.
Google Scholar
Marivaux, P. de. (n.d.). Próba (S. Hebanowski, tłum.). [Tekst nieopublikowany, maszynopis]. Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, sygn. rkps T-4386/I.
Google Scholar
Marivaux, P. de. (n.d.). Próba (J. Radziwiłowicz, tłum.). [Tekst nieopublikowany]. Teatr Narodowy w Warszawie.
Google Scholar
Marivaux, P. de. (1946). Théâtre complet (J. Fournier, M. Bastide, eds., vol. 1-2). Paris: Les Editions nationales.
Google Scholar
Marivaux, P. de. (1959). Życie Marianny (J. Rogoziński, tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Marivaux, P. de. (autor), Wojtaszek E. (reżyser) (2013, 15 grudnia). Próba (nagranie Teatru Polskiego Radia). Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny.
Google Scholar
Musset, A. de. (1953). Nie igra się z miłością (T. Boy-Żeleński, tłum.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Pougin, A. (1885). Dictionnaire historique et pittoresque du thêâtre et des arts qui s’y rattachent. Paris: Librairie de Firmin-Didot et Cie. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k2043674.texteImage
Google Scholar
Said, E. W. (2017). Za fasadą Così fan tutte. W: E. W. Said, O stylu późnym: Muzyka i literatura pod prąd (B. Kopeć-Umiastowska, tłum.). Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum.
Google Scholar
Spacagna, A. (1990). Le Jeu linguistique et les preuves dans L’Épreuve. In R. Lathuillère (ed.), Langue, littérature du XVIIe et XVIII siècle: mélanges offertes à M. le Professeur Frédéric Deloffre. Paris: Editions Sedes .
Google Scholar
Sokół, L. (2009). Marivaux odzyskany. W: P. de Marivaux, Umowa, czyli łajdak ukarany (program teatralny). Warszawa: Teatr Narodowy.
Google Scholar
Sokół, L. (2001). Watteau, Marivaux, fêtes galantes, czyli co może się wydarzyć w ogrodzie? Biuletyn Historii Sztuki, 1-4, 125-141.
Google Scholar
Teatr. (1985). Życie Literackie, 29, 14. http://mbc.malopolska.pl/dlibra/publication?id=11905&tab=3
Google Scholar
Wojtaszek, E., & Radziwiłowicz, J. (2013). Edward Wojtaszek i Jerzy Radziwiłowicz opowiadają o słuchowisku na podstawie dramatu Pierre’a de Marivaux (2013). https://www.polskieradio.pl/8/433/Artykul/1001848,Zwodnicza-komedia-czyli-Proba-Pierre%e2%80%99a-de-Marivaux
Google Scholar
Żeleński-Boy, T. (1916). Od tłumacza. W: P. de Marivaux, Komedye (T. Boy-Żeleński, tłum., t. 1, s. I-XX). Warszawa–Kraków: Księgarnia J. Czerneckiego. https://polona.pl/item/komedye-t-1,MjQ0MTMwOA/3/#info:metadata
Google Scholar
Autorzy
Joanna MajewskaAkademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza Polska
https://orcid.org/0000-0002-5571-3054
Statystyki
Abstract views: 451PDF downloads: 359
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Joanna Majewska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Joanna Majewska, Słowiki w gorącej, blaszanej klatce: „Not About Nightingales" – zapomniany dramat Tennessee Williamsa , Pamiętnik Teatralny: Tom 72 Nr 3 (2023): Transnarodowe ścieżki eurazjatyckich sztuk performatywnych (z blokiem tematycznym według koncepcji Artura Dudy)
