Instytucjonalne formy wsparcia rzemiosła teatralnego
Zofia Smolarska
zofia.smolarska@ispan.plInstytut Sztuki PAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-2144-3690
Abstrakt
Artykuł przedstawia wyniki badań jakościowych i ilościowych przeprowadzonych w polskich teatrach publicznych w 2024 roku. Zaprojektowano je jako konstruktywną odpowiedź na wielokrotnie powtarzane przez przedstawicieli środowiska teatralnego (w tym autorkę tekstu) wezwanie do ratowania ginących rzemiosł teatralnych. Badania miały na celu między innymi rozpoznanie i zebranie dobrych praktyk, w tym różnorodnych strategii podtrzymywania lub/i rozwoju rzemiosła teatralnego, stosowanych przez osoby zarządzające teatrami i kierujące w nich produkcją scenografii i kostiumów. W ankiecie i wywiadach pytano o działania w zakresie polityki kadrowej i płacowej, budowania pozytywnych relacji pracowniczych, wyposażania pracowni w nowe technologie i pomoce, promocji i podnoszenia społecznej widoczności rzemieślników, a także o oczekiwania teatrów względem organizatorów. Wnioski mogą służyć jako inspiracja dla osób zarządzających teatrami zmagającymi się z brakiem lub odchodzeniem fachowców oraz jako wskazówka dla organizatorów teatrów na temat istnienia i efektywności różnych metod służących poprawieniu sytuacji rzemiosł teatralnych.
Słowa kluczowe:
rzemiosła teatralne, ginące zawody, socjologia teatru, zarządzanie kulturąBibliografia
Ankieta dotycząca stanu rzemiosła teatralnego w Polsce, analiza i oprac. Małgorzata Wach. [W:] Myśląca ręka 2017–2020. Jak działa teatr? Kraków: Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, 2020. https://teatrwkrakowie.pl/images/upload/aktualnosci/Projekty/Myslaca_reka_2019/My%C5%9Bl%C4%85ca%20R%C4%99ka%202017-2020_ksi%C4%85%C5%BCka%20o%20rzemio%C5%9Ble%20teatralnym.pdf.
Google Scholar
Artyści rzemieślnicy – nowa fala. Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie. 27.06.2023. https:// www.youtube.com/playlist?list=PLrQzJ-ljiN0jiN2My9DMh54m3djhIcBG.
Google Scholar
Becherka, Anna, Janusz Adam Biedrzycki, Paweł Błęcki, Stanisław Godlewski, Agata Kędzia, Gosia Świderek. Ekologie kultury II. Edukacja, red. Zofia Smolarska. Łódź: Fabryka Sztuki w Łodzi, 2024. https://www.fabrykasztuki.org/files/docs/exbook_ekologie_kultury_i.pdf.
Google Scholar
Bożyk, Eugeniusz. Dekoracja - mebel - rekwizyt na scenie świetlicowej. Biblioteka Świetlicowa „Czytelnika”, Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1954.
Google Scholar
Bożyk, Eugeniusz. Obuwie teatralne: poradnik praktyczny. Warszawa: Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego, 1966.
Google Scholar
Brzozowski, Stefan. Techniczny warsztat teatralny. Oświetlenie, dźwięk, dekoracje. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, 1976.
Google Scholar
[Byrska, Olga.] Rzemieślnicy teatralni 2013. Raport Instytutu Teatralnego im. Z. Raszewskiego. 2013. https://www.instytut-teatralny.pl/dzialalnosc/raporty-i-badania/rzemieslnicy-teatralni-2013-raport-instytutu-teatralnego.
Google Scholar
Cegieła, Anna. Polski słownik terminologii i gwary teatralnej. t.I. Wrocław: Wydawnictwo „Wiedza o Kulturze” Fundacji dla Uniwersytetu Wrocławskiego, 1992.
Google Scholar
Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Teatr. Widowisko, red. Marta Fik. Warszawa: Instytut Kultury, 2000.
Google Scholar
Encyklopedia Teatru Polskiego. https://encyklopediateatru.pl/.
Google Scholar
Frankowska, Bożena. Encyklopedia teatru polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003.
Google Scholar
Głuchowski, Krzysztof. Słowo wstępne, [w:] Myśląca ręka 2017–2020. Kraków: Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, 2020. https://teatrwkrakowie.pl/images/upload/aktualnosci/Projekty/ M y s l a c a _ r e k a _ 2 0 1 9 / My%C5%9Bl%C4%85ca%20R%C4%99ka%202017-2020_ksi%C4%85%C5%BCka%20o%20rzemio%C5 %9Ble%20teatralnym.pdf.
Google Scholar
Instytut Teatralny. Szkoła Konstruktorów Lalkowych. 2020. https://www.instytut-teatralny.pl/dzialalnosc/projekty-i-programy/archiwalne/szkola-konstruktorow-lalkowych.
Google Scholar
Kalinowska, Katarzyna, Katarzyna Kułakowska, Michał Bargielski, Anna Buchner, Maria Wierzbicka. Pracownice i Pracownicy teatrów w pandemii. Zawody teatralne w perspektywie antropologicznej. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2020.
Google Scholar
Kosiński, Dariusz. Słownik teatru. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2009.
Google Scholar
Kosiński, Dariusz, Anna Wypych-Gawrońska, Anna Stafiej, Agnieszka Marszałek, Małgorzata Sugiera, Joanna Leśnierowska. Słownik wiedzy o teatrze. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Park Sp. z.o.o., 2005.
Google Scholar
Kwaśniewska, Monika. Odpowiedzialnie usytuowana krytyka afirmatywna. #MeToo w badaniach teatralnych. „Pamiętnik Teatralny” nr 72, 3 (2023). DOI: 10.36744/pt.1383.
DOI: https://doi.org/10.36744/pt.1383
Google Scholar
Kwiatkowska-Chylińska, Paulina, Marcin Laberschek, Alicja Krawczyńska, Sylwia Mieczkowska. Nie-ludzcy pracownicy teatru. Znacznie i rola przedmiotów w polskich teatrach dramatycznych. Kraków: Instytut Badań Organizacji Kultury – IBOK, 2023. https://www.ibok.org.pl/projekty/badania/ przedmioty-w-pracy/.
Google Scholar
Łapicka, Kamila. Rzemiosło artystyczne. „W Sieci” nr 5, 26.01.2015, http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/196528.html.
Google Scholar
Małkowski, Witold. Zasady charakteryzacji teatralnej. Warszawa: Biblioteczka Teatralna Związku Teatrów Ludowych nr 7, 1923.
Google Scholar
Małkowski, Witold. Zasady charakteryzacji teatralnej. Warszawa: Biblioteczka Świetlicowo-Teatralna TUR, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1946.
Google Scholar
MKiDN. Ogłoszenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego sprawie naboru do Programów rządowych z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa narodowego na rok 2025, realizowanego w terminie do 16 grudnia 2024 r. 2024. https://www.gov.pl/web/kultura/teatr-2025.
Google Scholar
MKiDN. Znamy laureatów honorowego tytułu „Mistrz Rzemiosł Artystycznych”. 27.09.2023. https://www.gov.pl/web/kultura/znamy-laureatow-honorowego-tytulu-mistrz-rzemiosl-artystycznych-2023.
Google Scholar
Nyczek, Tadeusz. Alfabet teatru dla analfabetów i zaawansowanych. Warszawa: Warszawska Agencja Edytorska EZOP, 2002.
Google Scholar
Osterloff, Barbara, Magdalena Raszewska, Krzysztof Sielicki. Leksykon teatralny. Warszawa: Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, 1996.
Google Scholar
Płoski, Paweł. System organizacji teatrów w Polsce. Encyklopedia Teatru Polskiego. https://encyklopediateatru.pl/hasla/148/system-organizacji-teatrow-w-polsce.
Google Scholar
ROZMOWA NIE-KONTROLOWANA – Pracownie, won z teatru! Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie. 31.10.2014. https://www.youtube.com/watch?v=7E1AITUAUxw.
Google Scholar
Smolarska, Zofia. Ekologie teatru. Analiza relacyjna instytucji teatru z perspektywy rzemieślników teatralnych. Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. Tomasza Kubikowskiego. Instytut Sztuki PAN, 2020.
Google Scholar
Smolarska, Zofia. Instytucjonalna gastroskopia. Diagnoza teatru publicznego z perspektywy rzemieślników teatralnych. „Polish Theatre Journal” nr 1–2, 2017.
Google Scholar
Smolarska Zofia. Raport ewaluacyjny z pilotażowej edycji Szkoły Konstruktorów Lalkowych, na zlecenie Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie. 13.11.2016.
Google Scholar
Smolarska, Zofia. Rzemieślnicy. Wymieranie. „Notatnik Teatralny” nr 94, 2024.
Google Scholar
Sroczyński Grzegorz, Paweł Bukowski. Outsourcing: wydajne cięcie kosztów. Nie zawsze jest mądre i skuteczne a na dłuższą metę także niekoniecznie... tanie. TOK FM. 14.05.2019. http://www.tokfm.pl/Tokfm/7,103454,24784875,outsourcing-wydajne-ciecie-kosztow-nie-zawsze-jestmadre-i.html.
Google Scholar
Strzelecki, Zenobiusz. Polska Plastyka Teatralna. Warszawa: PIW, 1963.
Google Scholar
Szymańska-Petrykowska, Jolanta. Program i metoda nauczania, [w:] Liceum Plastyczne Technik Teatralnych, Filmowych i Telewizyjnych w Warszawie. Opracowanie koncepcyjne. Fundacja „Sztuka Media Film”. http://sztukamediafilm.pl/wp-content/uploads/2014/08/Opracowanie-koncepcyjne-projektu-Technikum.pdf.
Google Scholar
Ustawa z dnia 22 marca 1989 roku o rzemiośle, Dz. U. 1989 Nr 17 poz. 92.
Google Scholar
Wysińska, Elżbieta, Małgorzata Semil. Słownik współczesnego teatru. Twórcy, teatry, teorie. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980.
Google Scholar
Autorzy
Zofia Smolarskazofia.smolarska@ispan.pl
Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-2144-3690
Zofia Smolarska – teatrolożka, doktora nauk humanistycznych, od 2025 roku adiunktka w Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG) na Uniwersytecie Warszawskim, autorka artykułów i książek, między innymi Rimini Protokoll. Ślepe uliczki teatru partycypacyjnego (2017) oraz Ekologie teatru. Analiza relacyjna instytucji teatru z perspektywy rzemieślników i rzemieślniczek teatralnych (w druku). Stypendystka Institut für die Wissenschaften vom Menschen w Wiedniu, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz m.st. Warszawy. Zainteresowania badawcze: ekologie kultury, badania procesów twórczych i produkcyjnych, socjologia sztuki, naukoznawstwo, etyka publikacyjna.
Statystyki
Abstract views: 18PDF downloads: 8
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Zofia Smolarska

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.