Indonezyjski teatr martwego ciała

Artykuł recenzowany, Nadesłano 3.11.2024, Decyzja redakcji 20.05.2025

Małgorzata Jarmułowicz

malgorzata.jarmulowicz@ug.edu.pl
Uniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-7516-2811

Abstrakt

Tematem artykułu są praktyki tanatyczne tradycyjnych społeczności indonezyjskich wiążące się bezpośrednio z ciałem zmarłego. Na kontekst animistycznych wierzeń, w jakim są osadzone, autorka nakłada uniwersalistyczną perspektywę antropologii śmierci, w ślad za Louisem-Vincentem Thomasem poddając oglądowi fantazmatyczny potencjał trupa wyłaniający się z przywoływanych w artykule, specyficznych strategii społecznego oswajania śmierci. Jednocześnie przyjmując perspektywę zastosowaną przez Victora Turnera wobec rytuałów, skupia się na performatywnym wymiarze badanych praktyk tanatycznych, co pozwala jej wyeksponować wieloaspektową obecność objawiających się w nich procesów teatralizacji. Przedmiotem uwagi autorki są rzadkie lub wręcz nieobecne w polu polskiej refleksji naukowej tradycje ludu Toraja z Sulawesi, rdzennych Sumbańczyków i Dajaków z Borneo, przy czym pierwsza część artykułu koncentruje się na fenomenie trupa „udomowionego”, tj. przechowywanego w domu wciąż bez statusu osoby zmarłej, a druga na przypadkach wtórnej socjalizacji ciała już pochowanego, reprezentowanych przez sumbański rytuał Pogo nauta i ceremoniał ma’nene ludu Toraja.



Słowa kluczowe:

teatralność, Indonezja, praktyki tanatyczne

Adams, Kathleen M., Leisure in the Land of the Walking Dead, (w:) Leisure and Death: An Anthropological Tour of Risk, Death, and Dying, red. Adam Kaul, Jonathan Skinner, University of Colorado Press, Louisville 2018.
  Google Scholar

Adams, Kathleen M., The Discourse of Souls in Tana Toraja (Indonesia): Indigenous Notions and Christian Conceptions, “Ethnology” 32 (1) 1993.
DOI: https://doi.org/10.2307/3773545   Google Scholar

Ariès, Philippe, Człowiek i śmierć, przeł. Eligia Bąkowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1989.
  Google Scholar

Barthes, Ronald, Światło obrazu. Uwagi o fotografii, przeł. Jacek Trznadel, Wydawnictwo Alatheia, Warszawa 2008.
  Google Scholar

Belting, Hans, Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, przeł. Mateusz Bryl, Universitas, Kraków 2007.
  Google Scholar

Bennett, Amanda, Tam, gdzie śmierć nie oznacza pożegnania, “National Geographic”, 03.11.2020 (https://www.national-geographic.pl/artykul/tam-gdzie-smierc-nie-oznacza-pozegnania-reportaz?page=5 – dostęp: 14.03.2023.
  Google Scholar

Bjerre, Jens, Ostatni ludożercy, przeł. Witold Nowicki, Iskry, Warszawa 1960.
  Google Scholar

Buijs, Kees, Personal Religion and Magic in Mamasa, West Sulawesi, The Search for Powers of Blessing from the Other World of the Gods, Seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Tom: 308, 2017.
DOI: https://doi.org/10.1163/9789004326576   Google Scholar

Forbes, Henry Ogg, A naturalist's wanderings in the Eastern archipelago; a narrative of travel and exploration from 1878 to 1883, New York 1885.
DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.44739   Google Scholar

Freud, Sigmunt, Psychologia nieświadomości, przeł. Robert Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2007.
  Google Scholar

Geirnaert, Danielle C., The Pogo Nauta ritual in Laboya (West - Sumba): Of tubers and Mamuli In: Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde, Rituals and Socio-Cosmic Order in Eastern Indonesian Societies; Part I Nusa Tenggara Timur 145 (1989), nr 4, Leiden.
DOI: https://doi.org/10.1163/22134379-90003239   Google Scholar

Hertz, Robert, Death and the Right Hand, The Free Press, Glencoe Illinois 1960.
  Google Scholar

Hollan Douglas, Emotion Work and the Value of Emotional Equanimity Among the Toraja, „Ethnology” 31 (1) 1992.
DOI: https://doi.org/10.2307/3773441   Google Scholar

Huntington, Richard and Peter Metcalf, Celebrations of Death. The Anthropology of Mortuary Ritual, Cambridge University Press, Cambridge 1979.
  Google Scholar

Kantor, Tadeusz, Iluzja i powtarzanie, (w:) Tenże, Teatr Śmierci: teksty z lat 1975-1984, tom 2, wyb. i oprac. Krzysztof Pleśniarowicz, Ossolineum, Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka, Wrocław – Kraków 2008.
  Google Scholar

Kantor, Tadeusz, Teatr Śmierci, (w:) Tenże, Teatr Śmierci: teksty z lat 1975-1984, tom 2, wyb. i oprac. Krzysztof Pleśniarowicz, Ossolineum, Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka, Wrocław – Kraków 2008.
  Google Scholar

Mitchell, Simone, The tribe that keeps their dead relatives at home, https://www.escape.com.au/destinations/asia/the-tribe-that-keeps-their-dead-relatives-at-home/image-gallery/6b4fc89987417563bd9f9f128131ec28 - dostęp: 14.03.2023.
  Google Scholar

Myerhoff, Barbara G., Śmierć we właściwym czasie: konstrukcja „ja” i konstrukcja kultury w dramacie rytualnym, (w:) Rytuał, święto, spektakl. Wstęp do teorii widowiska kulturowego, red. John J. MacAloon, przeł. Katarzyna Przyłuska-Urbanowicz, posłowie do wydania polskiego Wojciech Dudzik, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009.
  Google Scholar

Pavis, Patrice, Słownik terminów teatralnych, słowo wstępne napisała Anna Ubersfeld, przełożył, opracował i uzupełnieniami opatrzył Sławomir Świontek, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa 1998.
  Google Scholar

Pisani, Elizabeth, Indonezja itd. Studium nieprawdopodobnego narodu, przeł. A. Pluszka, Wyd. Czarne, Wołowiec 2016.
  Google Scholar

Runiar, Resty Woro, The Indonesian villagers who live with their dead, https://www.scmp.com/week-asia/society/article/2152069/indonesian-villagers-who-live-their-dead - dostęp: 14.03.2023.
  Google Scholar

Sandarupa, Stanislaus, Toraja Kota Orang Mati Yang Hidup, http://solata-sejarahbudaya.blogspot.com/2015/12/toraja-kota-orang-mati-yang-hidup.html - dostęp: 14.03.2023.
  Google Scholar

Sandarupa, Stanislaus, Toraja, Kota Orang Mati Yang Hidup, Universitas Hasanuddin, Makassar 2015.
  Google Scholar

Soelarto, B., Budaya Sumba Jilid 2, Jakarta Proyek Pendidikan dan Kebudayaan, [b. m.], [b. r.].
  Google Scholar

Steiner, Marta, Geneza teatru w świetle antropologii kulturowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003.
  Google Scholar

Strzechowski, Mieczysław, Asmatowie i ich sztuka (w:) Ludzie duchy, drzewa. Sztuka plemienia Asmat z indonezyjskiej Papui, Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie, 2008.
  Google Scholar

Thomas, Louis-Vincent, Trup. Od biologii do antropologii, przeł. K. Kocjan, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1991.
  Google Scholar

Thompson, George, Aischylos i Ateny. Studium nad społeczną genezą dramatu, przeł. Antoni Dębnicki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1956.
  Google Scholar

Turner, Victor, Od rytuału do teatru, tłum. Małgorzata i Jacek Dziekanowie, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2005.
  Google Scholar

Wellenkamp, Jane, Notions of grief and catharsis among the Toraja, „American Ethnologist”, 15 (3) 1988.
DOI: https://doi.org/10.1525/ae.1988.15.3.02a00050   Google Scholar

Zand, Sahar, Living with the dead, https://www.bbc.com/news/magazine-39603771 - dostęp: 14.03.2023.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-09-10

Cited By / Share

Jarmułowicz, M. (2025) „Indonezyjski teatr martwego ciała”, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 349(2), s. 122–129. doi: 10.36744/k.3899.

Autorzy

Małgorzata Jarmułowicz 
malgorzata.jarmulowicz@ug.edu.pl
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0001-7516-2811

Małgorzata Jarmułowicz – dr hab., prof. UG, teatrolożka, antropolożka widowisk. Pracuje na Wydziale Filologicznym UG, w Zakładzie Dramatu, Teatru i Widowisk. W kręgu jej zainteresowań mieszczą się między innymi dramat i teatr XX i XXI wieku, pogranicza teatru, życia społecznego i innych sztuk performatywnych, zjawiska kulturowe postrzegane w perspektywie antropologii widowisk i performatyki, tradycyjny teatr i widowiska kulturowe Azji Południowo-Wschodniej. Autorka monografii: Sezony błędów i wypaczeń. Socrealizm w dramacie i teatrze polskim (2003) oraz Teatralność zła. Antropologiczne wędrówki po współczesnej dramaturgii i teatrze (2012), redaktorka i współredaktorka tomów zbiorowych: Teatr – terytorium terroru (2007), Ogród sztuk Indonezji (2015), Ogród sztuk: Maska (2017).



Statystyki

Abstract views: 14
PDF downloads: 9


Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Małgorzata Jarmułowicz

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Creative Commons Uznanie autorstwa