Indonezyjski teatr martwego ciała
Małgorzata Jarmułowicz
malgorzata.jarmulowicz@ug.edu.plUniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-7516-2811
Abstrakt
Tematem artykułu są praktyki tanatyczne tradycyjnych społeczności indonezyjskich wiążące się bezpośrednio z ciałem zmarłego. Na kontekst animistycznych wierzeń, w jakim są osadzone, autorka nakłada uniwersalistyczną perspektywę antropologii śmierci, w ślad za Louisem-Vincentem Thomasem poddając oglądowi fantazmatyczny potencjał trupa wyłaniający się z przywoływanych w artykule, specyficznych strategii społecznego oswajania śmierci. Jednocześnie przyjmując perspektywę zastosowaną przez Victora Turnera wobec rytuałów, skupia się na performatywnym wymiarze badanych praktyk tanatycznych, co pozwala jej wyeksponować wieloaspektową obecność objawiających się w nich procesów teatralizacji. Przedmiotem uwagi autorki są rzadkie lub wręcz nieobecne w polu polskiej refleksji naukowej tradycje ludu Toraja z Sulawesi, rdzennych Sumbańczyków i Dajaków z Borneo, przy czym pierwsza część artykułu koncentruje się na fenomenie trupa „udomowionego”, tj. przechowywanego w domu wciąż bez statusu osoby zmarłej, a druga na przypadkach wtórnej socjalizacji ciała już pochowanego, reprezentowanych przez sumbański rytuał Pogo nauta i ceremoniał ma’nene ludu Toraja.
Słowa kluczowe:
teatralność, Indonezja, praktyki tanatyczneBibliografia
Adams, Kathleen M., Leisure in the Land of the Walking Dead, (w:) Leisure and Death: An Anthropological Tour of Risk, Death, and Dying, red. Adam Kaul, Jonathan Skinner, University of Colorado Press, Louisville 2018.
Google Scholar
Adams, Kathleen M., The Discourse of Souls in Tana Toraja (Indonesia): Indigenous Notions and Christian Conceptions, “Ethnology” 32 (1) 1993.
DOI: https://doi.org/10.2307/3773545
Google Scholar
Ariès, Philippe, Człowiek i śmierć, przeł. Eligia Bąkowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1989.
Google Scholar
Barthes, Ronald, Światło obrazu. Uwagi o fotografii, przeł. Jacek Trznadel, Wydawnictwo Alatheia, Warszawa 2008.
Google Scholar
Belting, Hans, Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, przeł. Mateusz Bryl, Universitas, Kraków 2007.
Google Scholar
Bennett, Amanda, Tam, gdzie śmierć nie oznacza pożegnania, “National Geographic”, 03.11.2020 (https://www.national-geographic.pl/artykul/tam-gdzie-smierc-nie-oznacza-pozegnania-reportaz?page=5 – dostęp: 14.03.2023.
Google Scholar
Bjerre, Jens, Ostatni ludożercy, przeł. Witold Nowicki, Iskry, Warszawa 1960.
Google Scholar
Buijs, Kees, Personal Religion and Magic in Mamasa, West Sulawesi, The Search for Powers of Blessing from the Other World of the Gods, Seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Tom: 308, 2017.
DOI: https://doi.org/10.1163/9789004326576
Google Scholar
Forbes, Henry Ogg, A naturalist's wanderings in the Eastern archipelago; a narrative of travel and exploration from 1878 to 1883, New York 1885.
DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.44739
Google Scholar
Freud, Sigmunt, Psychologia nieświadomości, przeł. Robert Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2007.
Google Scholar
Geirnaert, Danielle C., The Pogo Nauta ritual in Laboya (West - Sumba): Of tubers and Mamuli In: Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde, Rituals and Socio-Cosmic Order in Eastern Indonesian Societies; Part I Nusa Tenggara Timur 145 (1989), nr 4, Leiden.
DOI: https://doi.org/10.1163/22134379-90003239
Google Scholar
Hertz, Robert, Death and the Right Hand, The Free Press, Glencoe Illinois 1960.
Google Scholar
Hollan Douglas, Emotion Work and the Value of Emotional Equanimity Among the Toraja, „Ethnology” 31 (1) 1992.
DOI: https://doi.org/10.2307/3773441
Google Scholar
Huntington, Richard and Peter Metcalf, Celebrations of Death. The Anthropology of Mortuary Ritual, Cambridge University Press, Cambridge 1979.
Google Scholar
Kantor, Tadeusz, Iluzja i powtarzanie, (w:) Tenże, Teatr Śmierci: teksty z lat 1975-1984, tom 2, wyb. i oprac. Krzysztof Pleśniarowicz, Ossolineum, Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka, Wrocław – Kraków 2008.
Google Scholar
Kantor, Tadeusz, Teatr Śmierci, (w:) Tenże, Teatr Śmierci: teksty z lat 1975-1984, tom 2, wyb. i oprac. Krzysztof Pleśniarowicz, Ossolineum, Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka, Wrocław – Kraków 2008.
Google Scholar
Mitchell, Simone, The tribe that keeps their dead relatives at home, https://www.escape.com.au/destinations/asia/the-tribe-that-keeps-their-dead-relatives-at-home/image-gallery/6b4fc89987417563bd9f9f128131ec28 - dostęp: 14.03.2023.
Google Scholar
Myerhoff, Barbara G., Śmierć we właściwym czasie: konstrukcja „ja” i konstrukcja kultury w dramacie rytualnym, (w:) Rytuał, święto, spektakl. Wstęp do teorii widowiska kulturowego, red. John J. MacAloon, przeł. Katarzyna Przyłuska-Urbanowicz, posłowie do wydania polskiego Wojciech Dudzik, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009.
Google Scholar
Pavis, Patrice, Słownik terminów teatralnych, słowo wstępne napisała Anna Ubersfeld, przełożył, opracował i uzupełnieniami opatrzył Sławomir Świontek, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa 1998.
Google Scholar
Pisani, Elizabeth, Indonezja itd. Studium nieprawdopodobnego narodu, przeł. A. Pluszka, Wyd. Czarne, Wołowiec 2016.
Google Scholar
Runiar, Resty Woro, The Indonesian villagers who live with their dead, https://www.scmp.com/week-asia/society/article/2152069/indonesian-villagers-who-live-their-dead - dostęp: 14.03.2023.
Google Scholar
Sandarupa, Stanislaus, Toraja Kota Orang Mati Yang Hidup, http://solata-sejarahbudaya.blogspot.com/2015/12/toraja-kota-orang-mati-yang-hidup.html - dostęp: 14.03.2023.
Google Scholar
Sandarupa, Stanislaus, Toraja, Kota Orang Mati Yang Hidup, Universitas Hasanuddin, Makassar 2015.
Google Scholar
Soelarto, B., Budaya Sumba Jilid 2, Jakarta Proyek Pendidikan dan Kebudayaan, [b. m.], [b. r.].
Google Scholar
Steiner, Marta, Geneza teatru w świetle antropologii kulturowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003.
Google Scholar
Strzechowski, Mieczysław, Asmatowie i ich sztuka (w:) Ludzie duchy, drzewa. Sztuka plemienia Asmat z indonezyjskiej Papui, Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie, 2008.
Google Scholar
Thomas, Louis-Vincent, Trup. Od biologii do antropologii, przeł. K. Kocjan, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1991.
Google Scholar
Thompson, George, Aischylos i Ateny. Studium nad społeczną genezą dramatu, przeł. Antoni Dębnicki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1956.
Google Scholar
Turner, Victor, Od rytuału do teatru, tłum. Małgorzata i Jacek Dziekanowie, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2005.
Google Scholar
Wellenkamp, Jane, Notions of grief and catharsis among the Toraja, „American Ethnologist”, 15 (3) 1988.
DOI: https://doi.org/10.1525/ae.1988.15.3.02a00050
Google Scholar
Zand, Sahar, Living with the dead, https://www.bbc.com/news/magazine-39603771 - dostęp: 14.03.2023.
Google Scholar
Autorzy
Małgorzata Jarmułowiczmalgorzata.jarmulowicz@ug.edu.pl
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0001-7516-2811
Małgorzata Jarmułowicz – dr hab., prof. UG, teatrolożka, antropolożka widowisk. Pracuje na Wydziale Filologicznym UG, w Zakładzie Dramatu, Teatru i Widowisk. W kręgu jej zainteresowań mieszczą się między innymi dramat i teatr XX i XXI wieku, pogranicza teatru, życia społecznego i innych sztuk performatywnych, zjawiska kulturowe postrzegane w perspektywie antropologii widowisk i performatyki, tradycyjny teatr i widowiska kulturowe Azji Południowo-Wschodniej. Autorka monografii: Sezony błędów i wypaczeń. Socrealizm w dramacie i teatrze polskim (2003) oraz Teatralność zła. Antropologiczne wędrówki po współczesnej dramaturgii i teatrze (2012), redaktorka i współredaktorka tomów zbiorowych: Teatr – terytorium terroru (2007), Ogród sztuk Indonezji (2015), Ogród sztuk: Maska (2017).
Statystyki
Abstract views: 14PDF downloads: 9
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Małgorzata Jarmułowicz

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.