Słowami bólu

Transmutacje Aleksandra Wata

Artykuł recenzowany, Zgłoszenie 5.05.2025, Decyzja redakcji 16.09.2025

Helena Hejman

helena.hejman@gmail.com
Uniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-2568-2015

Abstrakt

Aleksander Wat był jednym z tych „wielkich chorych” literatury, którzy nie zadowalając się obojętnie obiektywnym językiem medycyny, podkreślali w doświadczeniu choroby część ludzką i własną perspektywę. Świadectwa choroby bólowej Wata – rozsiane po dziennikach, korespondencji, Moim wieku, obecne silnie w jego prozie i poezji – nigdy nie przypominają obserwacji wskaźników życiowych z karty/dzienniczka pacjenta, zawsze są już interpretacjami, nośnikami znaczeń antropologicznych. W niniejszym szkicu wychodzę od opowiadania Śmierć w szpitalu, w którym intratypograficznie zjawia się poezja bólu, by jeszcze raz przeczytać wiersz o incipicie W czterech ścianach jako tłumaczenie, transmutację odczutego wiersza bólu w wiersz zapisany. Ten krótki i wielokrotnie komentowany utwór, stanowiąc beznadziejne centrum „okolic cierpienia”, daje wgląd w osobowość chorego, przedzielonego wewnętrznie ścianą bólu, i tłumaczy to doświadczenie nieznającym go obywatelom „świata zdrowych”.



Słowa kluczowe:

Aleksander Wat, ból, poezja, studia maladyczne, antropologia choroby

Barańczak, Stanisław. Wat: cztery ściany bólu. W Pamięć głosów. O twórczości Aleksandra Wata, pod red. W. Ligęzy. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 1992.
  Google Scholar

Béguin, Albert. Dusza romantyczna i marzenie senne. Esej o romantyzmie niemieckim i poezji francuskiej, przeł. T. Stróżyński. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2011.
  Google Scholar

Bocheński, Tomasz. Szalony Orestes-Wat? W Szkice o poezji Aleksandra Wata, pod red. J. Brzozowskiego i K. Pietrych. Warszawa: IBL PAN, 1999.
  Google Scholar

Boruszkowska, Iwona. Defekty. Literackie auto/pato/biografie – szkice. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016.
  Google Scholar

Dziadek, Adam. Projekt krytyki somatycznej. Warszawa: IBL PAN, 2014.
  Google Scholar

Fragmenty dyskursu maladycznego. red. M. Ganczar, I. Gielata, M. Ładoń. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2019.
  Google Scholar

Gadamer, Hans-Georg. Lektura jest przekładem, tłum. M. Łukasiewicz. W Współczesne teorie przekładu. Antologia, pod red. P. Bukowskiego i M. Heydel. Kraków: Znak, 2009.
  Google Scholar

Jakobson, Roman. O językoznawczych aspektach przekładu, przekł. L. Pszczołowska. W Współczesne teorie przekładu. Antologia, pod red. P. Bukowskiego i M. Heydel. Kraków: Znak, 2009.
  Google Scholar

Jeleński, Konstanty A. Lumen obscurum. O poezji Aleksandra Wata. W tegoż, Zbiegi okoliczności. Kraków: KOS, 1981.
  Google Scholar

Łukasiewicz, Jacek. W dwudziestoleciu (O poezji Aleksandra Wata). „Pismo” 5–6 (1981).
  Google Scholar

Musiał, Łukasz. O bólu. Pięć rozważań w poszukiwaniu autora. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2016.
  Google Scholar

Nycz, Ryszard. Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie. Wrocław: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, 1997.
  Google Scholar

Pietrych, Krystyna. Co poezji po bólu? Empatyczne przestrzenie lektury. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2009.
DOI: https://doi.org/10.18778/7525-264-4   Google Scholar

Sławek, Tadeusz. „Ja bolę”. Boleść i terapia. W Fragmenty dyskursu maladycznego, Fragmenty dyskursu maladycznego. red. M. Ganczar, I. Gielata, M. Ładoń. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2019.
  Google Scholar

Sobolewska, Anna. „Poczekalnia sądu ostatecznego”. Sen w poezji Aleksandra Wata. W Szkice o poezji Aleksandra Wata, pod red. J. Brzozowskiego i K. Pietrych. Warszawa: IBL PAN, 1999.
  Google Scholar

Szaj, Patryk. Dotkliwe wiersze Aleksandra Wata. „Pamiętnik Literacki” 1 (2018).
DOI: https://doi.org/10.18318/pl.2018.1.6   Google Scholar

Śliwiński, Piotr. Wiersz, szczelina w bólu. W Elementy do portretu. Szkice o twórczości Aleksandra Wata, red. A. Czyżak, Z. Kopeć. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011.
  Google Scholar

Wat, Aleksander. Dziennik bez samogłosek. przyp. i indeksem opatrzyli K. i P. Pietrychowie, wyd. zm. Warszawa: Czytelnik, 2001.
  Google Scholar

Wat, Aleksander. Mój wiek. Pamiętnik mówiony, cz. pierwsza, rozmowy prowadził i przedm. opatrzył C. Miłosz, do druku przygotowała L. Ciołkoszowa. Warszawa: Czytelnik, 1990.
  Google Scholar

Wat, Aleksander. Poezje zebrane, w oprac. A. Micińskiej i J. Zielińskiego. Kraków: Znak, 1992.
  Google Scholar

Wat, Aleksander. Śmierć w szpitalu. W tegoż, Pisma wybrane, t. 3: Ucieczka Lotha. Proza, oprac. K. Rutkowski. Londyn: Polonia, 1988.
  Google Scholar

Wilson, Elizabeth A. Psychosomatic. Feminism and the Neurological Body. Durham / London: Duke University Press, 2004.
DOI: https://doi.org/10.1515/9780822386384   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-12-17

Cited By / Share

Hejman, H. (2025) „Słowami bólu: Transmutacje Aleksandra Wata”, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 350(3), s. 74–81. doi: 10.36744/k.4439.

Autorzy

Helena Hejman 
helena.hejman@gmail.com
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-2568-2015

Helena Hejman – literaturoznawczyni, redaktorka, członkini redakcji „Schulz/Forum”. W 2024 roku obroniła pracę doktorską poświęconą wybranym przypadkom psychosomatyczności w literaturze.



Statystyki

Abstract views: 1
PDF downloads: 0


Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Helena Hejman

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Creative Commons Uznanie autorstwa