„Po tej i po tamtej stronie”

Proustowskie recto/verso

Recenzowany

Wojciech Michera

w.michera@uw.edu.pl
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1379-9926

Abstrakt

Proustowski świat w Combray miał tylko dwie strony: „dwie «strony», w które można było pójść na spacer, i tak przeciwstawne, że idąc w jedną albo w drugą stronę [d’un côté ou de l’autre], nie wychodziło się od nas przez te same drzwi: stronę Méséglise-la-Vineuse, którą nazywaliśmy także stroną u Swanna […] i stronę Guermantów”. Jak jednak wiadomo, w tym słynnym fragmencie powieści W stronę Swanna chodzi nie tylko o geografię: obraz dwóch stron, oddzielonych nieprzekraczalnym dystansem, to także zapowiedź ideowego i emocjonalnego planu całego cyklu W poszukiwaniu straconego czasu. Jednak wyjątkowość tej „mentalnej topografii” pozwala – jak uważa autor – widzieć w niej przede wszystkim ogólniejszy paradoks poznawczy, pewien  model konceptualny, w którym relacje przestrzenne – lub zjawiska opisywane za pomocą przestrzennych metafor – ulegają radykalnej problematyzacji. Nie chodzi już o usunięcie dystansu między dwiema stronami; przeciwnie – istotne jest o uchwycenie tej pierwotnej i modelowej niejako sceny w jej źródłowym napięciu i niestabilności („recto/verso”), o rozpoznanie w figurze spacerów „to w jedną, to w drugą stronę” oscylacyjnej logiki „fantazmatu podtrzymującego podmiot w jego zasadniczej chwiejności” (Lacan).

Autor analizuje problem „nierozstrzygalności” na wielu przykładach zaczerpniętych z dzieła Marcela Prousta.


Słowa kluczowe:

Marcel Proust, Méséglise i Guermantes, niezdecydowanie, recto/verso, dispositif

Marcel Proust, W poszukiwaniu straconego czasu, t. I, transl. Tadeusz Żeleński (Boy), PIW, Warszawa 1979
  Google Scholar

Marcel Proust, W poszukiwaniu straconego czasu, t. III, PIW, Warszawa 1979 (Nie ma Albertyny, przeł. Maciej Żurowski, Czas odnaleziony, przeł. Julian Rogoziński).
  Google Scholar

Marcel Proust, Strona Guermantów, przeł. Jacek Giszczak, Officyna, Łódź 2021; (IV)
  Google Scholar

Marcel Proust, Sodoma i Gomora, przeł. Tomasz Swoboda, Officyna, Łódź 2021
  Google Scholar

Marcel Proust, Uwięziona, przeł. Tomasz Swoboda, Officyna, Łódź 2023; (VII):
  Google Scholar

Marcel Proust, Metoda Sainte-Beuve’a, [w:] tegoż, Przeciwko Sainte-Beuve’owi, przeł. Anastazja Dwulit, Ostrogi, Kraków 2022
  Google Scholar

Jacques Aumont, L'Image, Éditions Nathan, Paris 1990
  Google Scholar

Jurgis Baltrušaitis, Anamorfozy albo Thaumaturgus opticus, przeł. Tomasz Stróżyński, słowo / obraz terytoria, Gdańsk 2009
  Google Scholar

Roland Barthes, Proust: nazwy i nazwiska, [w:] tegoż, Lektury, przeł. Michał Paweł Markowski, Wydawnictwo KR, Warszawa 2001
  Google Scholar

Roland Barthes, Une idée de recherche [1971], [w:] Recherche de Proust, Éditions du Seuil, Paris 1980, s. 34-39
  Google Scholar

Roland Barthes, „Idea poszukiwania”, przeł. Tomasz Swoboda, Przegląd Polityczny, nr 174, 2022, s. I-IV
  Google Scholar

Roland Barthes: La préparation du roman. Cours au Collège de France (1978-1979 et 1979-1980), Éditions du Seuil, Paris 2015
  Google Scholar

Jean-Louis Baudry, „Le dispositif : approches métapsychologiques de l'impression de réalité”, Communications, v. 23, 1975
DOI: https://doi.org/10.3406/comm.1975.1348   Google Scholar

Eric Berlatsky, „Zagubione w „kanale”: wewnątrz ram narracyjnych i pomiędzy nimi”, Konteksty 2024, nr 4.
  Google Scholar

Maurice Blanchot, “L’infini littéraire: l’Aleph”, w tegoż: Le livre à venir, Gallimard, Paris 2005 [1959]
  Google Scholar

Joan Copjec, Imagine There’s No Woman: Ethics and Sublimation, MIT Press, Cambridge, Mass. 2002
DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/3668.001.0001   Google Scholar

Gilles Deleuze, Proust i znaki, przeł. Michał Paweł Markowski, słowo / obraz terytoria, Gdańsk 2000
  Google Scholar

Jacques Derrida, „Siła i znaczenie”, [w:] tegoż, Pismo i różnica, przeł. Krzysztof Kłosiński, Wydawnictwo KR, Warszawa 2004
  Google Scholar

Jacques Derrida, „La pharmacie de Platon”, [w:] tenże, La dissemination, Éditions du Seuil, Paris 1972
  Google Scholar

Jacques Derrida, „Des tours de Babel”, [w:] L’art des confins: Mélanges offerts à Maurice de Gandillac, PUF, Paryż 1985
  Google Scholar

Jacques Derrida, Pozycje, przeł. Adam Dziadek, Fa-art, Bytom 1997
  Google Scholar

Jacques Derrida, „Sygnatura, zdarzenie, kontekst”, przeł. Janusz Margański, [w:] tegoż, Marginesy filozofii, Wydawnictwo KR, Warszawa 2002
  Google Scholar

Jacques Dubois, Pour Albertine. Proust et le sens du social, Seuil, Paris 1997
  Google Scholar

Gérard Genette, „Proust jako palimpsest”, przeł. Wanda Błońska, [w:] Proust w oczach krytyki, red. Jan Błoński, PIW, Warszawa 1970
  Google Scholar

Gérard Genette, „Proust et le langage indirect”, [w:] tegoż, Figures II, Éditions du Seuil, Paris 1969, s. 223-294
  Google Scholar

Gérard Genette, „Métonimie chez Proust”, [w:] tegoż, Figures III, Éditions du Seuil, Paris 1972.
  Google Scholar

Jacques Lacan, „Anamorfoza i spojrzenie”, przeł. Wojciech Michera, [w:] Antropologia kultury wizualnej, red. I. Kurz, P. Kwiatkowska, Ł. Zaremba, Wydawnictwa UW, Warszawa 2011
  Google Scholar

Jacques Lacan, Le Séminaire de Jacques Lacan, Livre XX, Encore, Éditions du Seuil, Paris 1975.
  Google Scholar

Philippe Lejeune, „Les carafes de la Vivonne”, [w:] Recherche de Proust, dz. cyt
  Google Scholar

Emmanuel Lévinas, „Marcel Proust. Inny u Prousta”, [w:] tegoż, Imiona własne, przeł. Janusz Margański, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000
  Google Scholar

Claude Lévi-Strauss, „Wprowadzenie do Twórczości Marcela Maussa”, przeł. Krzysztof Pomian, [w:] Marcel Mauss, Socjologia i antropologia, Wydawnictwo KR, Warszawa 2001
  Google Scholar

Paul de Man, Alegorie czytania. Język figuralny u Rousseau, Nietzschego, Rilkego i Prousta, przeł. Artur Przybysławski, Universitas, Kraków 2004
  Google Scholar

Wojciech Michera, Piękna jako bestia. Przyczynek do teorii obrazu, Wydawnictwa UW, Warszawa 2010
  Google Scholar

Wojciech Michera, „« Po tej stronie rzęs». Nie-miejsce, nie-osoba, foto-grafia”, Konteksty 2013, nr 3
  Google Scholar

Mikołaj z Kuzy, O oświeconej niewiedzy, przeł. Ireneusz Kania, Znak, Kraków 1997
  Google Scholar

Georges Poulet, „Czas i przestrzeń Prousta”, przeł. Jan Błoński, [w:] Proust w oczach krytyki, red. Jan Błoński, PIW, Warszawa 1970
  Google Scholar

Stefan Themerson, „Logika, etykietki i ciało” przeł. Marcin Rychter i Mikołaj Wiśniewski, „Literatura na świecie” 2013, nr 9-10.
  Google Scholar

Jules Verne, Voyage au centre de la Terre, J. Hetzel, Paris 1864
  Google Scholar

Weiqun Tu, « Combray et ses deux côtés revisités: L'opposition et la «diversité concordante»», Bulletin d'informations proustiennes, 2013, nr 43, s. 39-47
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-02-05

Cited By / Share

Michera, W. (2025) „«Po tej i po tamtej stronie»: Proustowskie recto/verso”, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 347(4), s. 3–20. doi: 10.36744/k.4005.

Autorzy

Wojciech Michera 
w.michera@uw.edu.pl
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-1379-9926

Wojciech Michera – dr hab., emerytowany pracownik Instytutu Kultury Polskiej UW, członek redakcji
kwartalnika „Konteksty”. Zajmuje się teorią obrazu i narracji, kulturą wizualną, antropologią praktyk
pocztowych epoki modernizmu. Ostatnie publikacje: The postcard and its „short circuit” („Prace
Kulturoznawcze” 2023, t. 26, nr 4); Brakujące ogniwo w historii modernizmu: poczta („Konteksty” 2022,
nr 3); „Cras leges”. Pocztowe jutro („Konteksty” 2022, nr 1–2); O gorączce fotograficznego archiwum
Stefanii Gurdowej („Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29).



Statystyki

Abstract views: 73
PDF downloads: 68