„Po tej i po tamtej stronie”
Proustowskie recto/verso
Wojciech Michera
w.michera@uw.edu.plInstytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1379-9926
Abstrakt
Proustowski świat w Combray miał tylko dwie strony: „dwie «strony», w które można było pójść na spacer, i tak przeciwstawne, że idąc w jedną albo w drugą stronę [d’un côté ou de l’autre], nie wychodziło się od nas przez te same drzwi: stronę Méséglise-la-Vineuse, którą nazywaliśmy także stroną u Swanna […] i stronę Guermantów”. Jak jednak wiadomo, w tym słynnym fragmencie powieści W stronę Swanna chodzi nie tylko o geografię: obraz dwóch stron, oddzielonych nieprzekraczalnym dystansem, to także zapowiedź ideowego i emocjonalnego planu całego cyklu W poszukiwaniu straconego czasu. Jednak wyjątkowość tej „mentalnej topografii” pozwala – jak uważa autor – widzieć w niej przede wszystkim ogólniejszy paradoks poznawczy, pewien model konceptualny, w którym relacje przestrzenne – lub zjawiska opisywane za pomocą przestrzennych metafor – ulegają radykalnej problematyzacji. Nie chodzi już o usunięcie dystansu między dwiema stronami; przeciwnie – istotne jest o uchwycenie tej pierwotnej i modelowej niejako sceny w jej źródłowym napięciu i niestabilności („recto/verso”), o rozpoznanie w figurze spacerów „to w jedną, to w drugą stronę” oscylacyjnej logiki „fantazmatu podtrzymującego podmiot w jego zasadniczej chwiejności” (Lacan).
Autor analizuje problem „nierozstrzygalności” na wielu przykładach zaczerpniętych z dzieła Marcela Prousta.
Słowa kluczowe:
Marcel Proust, Méséglise i Guermantes, niezdecydowanie, recto/verso, dispositifBibliografia
Marcel Proust, W poszukiwaniu straconego czasu, t. I, transl. Tadeusz Żeleński (Boy), PIW, Warszawa 1979
Google Scholar
Marcel Proust, W poszukiwaniu straconego czasu, t. III, PIW, Warszawa 1979 (Nie ma Albertyny, przeł. Maciej Żurowski, Czas odnaleziony, przeł. Julian Rogoziński).
Google Scholar
Marcel Proust, Strona Guermantów, przeł. Jacek Giszczak, Officyna, Łódź 2021; (IV)
Google Scholar
Marcel Proust, Sodoma i Gomora, przeł. Tomasz Swoboda, Officyna, Łódź 2021
Google Scholar
Marcel Proust, Uwięziona, przeł. Tomasz Swoboda, Officyna, Łódź 2023; (VII):
Google Scholar
Marcel Proust, Metoda Sainte-Beuve’a, [w:] tegoż, Przeciwko Sainte-Beuve’owi, przeł. Anastazja Dwulit, Ostrogi, Kraków 2022
Google Scholar
Jacques Aumont, L'Image, Éditions Nathan, Paris 1990
Google Scholar
Jurgis Baltrušaitis, Anamorfozy albo Thaumaturgus opticus, przeł. Tomasz Stróżyński, słowo / obraz terytoria, Gdańsk 2009
Google Scholar
Roland Barthes, Proust: nazwy i nazwiska, [w:] tegoż, Lektury, przeł. Michał Paweł Markowski, Wydawnictwo KR, Warszawa 2001
Google Scholar
Roland Barthes, Une idée de recherche [1971], [w:] Recherche de Proust, Éditions du Seuil, Paris 1980, s. 34-39
Google Scholar
Roland Barthes, „Idea poszukiwania”, przeł. Tomasz Swoboda, Przegląd Polityczny, nr 174, 2022, s. I-IV
Google Scholar
Roland Barthes: La préparation du roman. Cours au Collège de France (1978-1979 et 1979-1980), Éditions du Seuil, Paris 2015
Google Scholar
Jean-Louis Baudry, „Le dispositif : approches métapsychologiques de l'impression de réalité”, Communications, v. 23, 1975
DOI: https://doi.org/10.3406/comm.1975.1348
Google Scholar
Eric Berlatsky, „Zagubione w „kanale”: wewnątrz ram narracyjnych i pomiędzy nimi”, Konteksty 2024, nr 4.
Google Scholar
Maurice Blanchot, “L’infini littéraire: l’Aleph”, w tegoż: Le livre à venir, Gallimard, Paris 2005 [1959]
Google Scholar
Joan Copjec, Imagine There’s No Woman: Ethics and Sublimation, MIT Press, Cambridge, Mass. 2002
DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/3668.001.0001
Google Scholar
Gilles Deleuze, Proust i znaki, przeł. Michał Paweł Markowski, słowo / obraz terytoria, Gdańsk 2000
Google Scholar
Jacques Derrida, „Siła i znaczenie”, [w:] tegoż, Pismo i różnica, przeł. Krzysztof Kłosiński, Wydawnictwo KR, Warszawa 2004
Google Scholar
Jacques Derrida, „La pharmacie de Platon”, [w:] tenże, La dissemination, Éditions du Seuil, Paris 1972
Google Scholar
Jacques Derrida, „Des tours de Babel”, [w:] L’art des confins: Mélanges offerts à Maurice de Gandillac, PUF, Paryż 1985
Google Scholar
Jacques Derrida, Pozycje, przeł. Adam Dziadek, Fa-art, Bytom 1997
Google Scholar
Jacques Derrida, „Sygnatura, zdarzenie, kontekst”, przeł. Janusz Margański, [w:] tegoż, Marginesy filozofii, Wydawnictwo KR, Warszawa 2002
Google Scholar
Jacques Dubois, Pour Albertine. Proust et le sens du social, Seuil, Paris 1997
Google Scholar
Gérard Genette, „Proust jako palimpsest”, przeł. Wanda Błońska, [w:] Proust w oczach krytyki, red. Jan Błoński, PIW, Warszawa 1970
Google Scholar
Gérard Genette, „Proust et le langage indirect”, [w:] tegoż, Figures II, Éditions du Seuil, Paris 1969, s. 223-294
Google Scholar
Gérard Genette, „Métonimie chez Proust”, [w:] tegoż, Figures III, Éditions du Seuil, Paris 1972.
Google Scholar
Jacques Lacan, „Anamorfoza i spojrzenie”, przeł. Wojciech Michera, [w:] Antropologia kultury wizualnej, red. I. Kurz, P. Kwiatkowska, Ł. Zaremba, Wydawnictwa UW, Warszawa 2011
Google Scholar
Jacques Lacan, Le Séminaire de Jacques Lacan, Livre XX, Encore, Éditions du Seuil, Paris 1975.
Google Scholar
Philippe Lejeune, „Les carafes de la Vivonne”, [w:] Recherche de Proust, dz. cyt
Google Scholar
Emmanuel Lévinas, „Marcel Proust. Inny u Prousta”, [w:] tegoż, Imiona własne, przeł. Janusz Margański, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000
Google Scholar
Claude Lévi-Strauss, „Wprowadzenie do Twórczości Marcela Maussa”, przeł. Krzysztof Pomian, [w:] Marcel Mauss, Socjologia i antropologia, Wydawnictwo KR, Warszawa 2001
Google Scholar
Paul de Man, Alegorie czytania. Język figuralny u Rousseau, Nietzschego, Rilkego i Prousta, przeł. Artur Przybysławski, Universitas, Kraków 2004
Google Scholar
Wojciech Michera, Piękna jako bestia. Przyczynek do teorii obrazu, Wydawnictwa UW, Warszawa 2010
Google Scholar
Wojciech Michera, „« Po tej stronie rzęs». Nie-miejsce, nie-osoba, foto-grafia”, Konteksty 2013, nr 3
Google Scholar
Mikołaj z Kuzy, O oświeconej niewiedzy, przeł. Ireneusz Kania, Znak, Kraków 1997
Google Scholar
Georges Poulet, „Czas i przestrzeń Prousta”, przeł. Jan Błoński, [w:] Proust w oczach krytyki, red. Jan Błoński, PIW, Warszawa 1970
Google Scholar
Stefan Themerson, „Logika, etykietki i ciało” przeł. Marcin Rychter i Mikołaj Wiśniewski, „Literatura na świecie” 2013, nr 9-10.
Google Scholar
Jules Verne, Voyage au centre de la Terre, J. Hetzel, Paris 1864
Google Scholar
Weiqun Tu, « Combray et ses deux côtés revisités: L'opposition et la «diversité concordante»», Bulletin d'informations proustiennes, 2013, nr 43, s. 39-47
Google Scholar
Autorzy
Wojciech Micheraw.michera@uw.edu.pl
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-1379-9926
Wojciech Michera – dr hab., emerytowany pracownik Instytutu Kultury Polskiej UW, członek redakcji
kwartalnika „Konteksty”. Zajmuje się teorią obrazu i narracji, kulturą wizualną, antropologią praktyk
pocztowych epoki modernizmu. Ostatnie publikacje: The postcard and its „short circuit” („Prace
Kulturoznawcze” 2023, t. 26, nr 4); Brakujące ogniwo w historii modernizmu: poczta („Konteksty” 2022,
nr 3); „Cras leges”. Pocztowe jutro („Konteksty” 2022, nr 1–2); O gorączce fotograficznego archiwum
Stefanii Gurdowej („Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29).
Statystyki
Abstract views: 73PDF downloads: 68
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Wojciech Michera

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.