Średniowieczna architektura kościoła św. Jana Chrzciciela w Skalbmierzu
Wojciech Sowała
Kraków, Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Jagielloński (Polska)
http://orcid.org/0000-0002-6366-263X
Abstrakt
Kolegiata św. Jana Chrzciciela w Skalbmierzu była jedną z najstarszych i najważniejszych kapituł w diecezji krakowskiej. W artykule przeanalizowano relikty XII-wiecznego kościoła i postawiono tezę o innym, niż dotychczas przyjmowane, kształcie wschodniej partii świątyni. Następnie, w oparciu o badania architektury i przekazów źródłowych postawiono tezę o wykonaniu przebudowy pomiędzy 1443 a 1460 r. Wskazano, że proporcje budowli i detal architektoniczny wykazują pokrewieństwo z analogicznymi elementami kościoła Bożego Ciała w Krakowie, a kompozycja górnych partii elewacji wewnętrznych świadczy o znajomości śląskiej tradycji budowlanej. Złożony przekaz ideowy architektury kolegiaty, w którym wykorzystano zarówno relikty starszej budowli, jak i najmodniejszy wówczas modus stylowy sugerują przemyślany plan odbudowy i zaangażowanie w nią ówczesnego skalbmierskiego prepozyta Jakuba z Sienna.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
architektura średniowieczna, architektura małopolska, Skalbmierz, Jakub z SiennaBibliografia
Adamski, Jakub. “O genetycznej i chronologicznej zależności portali augustiańskiego kościoła św. Katarzyny na Kazimierzu w Krakowie i fary św. Elżbiety w Koszycach.” Folia Historiae Artium. Seria nowa, 16 (2018): 35–61.
Google Scholar
Adamski, Jakub. Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200–1420. Główne kierunki rozwoju. Kraków: Societas Vistulana, 2017.
Google Scholar
Crossley, Paul. Gothic Architecture in the Reign of Kasimir the Great: Church Architecture in Lesser Poland 1320–1380. Kraków: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, 1985.
Google Scholar
Dąbrowska, Elżbieta. Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym Ziemi Wiślickiej. Wrocław: Ossolineum, 1965.
Google Scholar
Ehlers, Caspar. “Die Salischen Kaisergräber im Speyerer Dom.” W Die Salier: Macht im Wandel: Essays, redakcja Laura Heeg, 203–209. München: Minerva, 2011.
Google Scholar
Graczyńska, Marta, i Monika Kamińska. “Reqiuescat in pace. Uprzywilejowane miejsca pochówku w architekturze środkowoeuropejskiej w X–XI wieku. Studium przypadku.” W Architektura w początkach państw Europy Środkowej, redakcja Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak, 325–362 Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 2018.
Google Scholar
Gryglewski, Piotr. De Sacra Antiquitate. Odwołania do przeszłości w polskiej architekturze sakralnej XVI wieku. Warszawa: Neriton, 2012.
Google Scholar
Grzybkowski, Andrzej. Gotycka architektura murowana w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo UW, 2014.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323515432
Google Scholar
Hanuš, Martin, David Kušnirák, i Michal Slivka. “Výsledky geofizikálneho výskumu zaniknutého benediktínskeho kláštora v Rimavských Janovciach.” Archeologia Historica 42, nr 2 (2017): 651–667. DOI:10.5817/AH2017-2-13
DOI: https://doi.org/10.5817/AH2017-2-13
Google Scholar
Horzela, Dobrosława. Późnogotycka rzeźba drewniana w Małopolsce około 1440–1477. Kraków: Societas Vistulana, 2012.
Google Scholar
Janovská, Magdaléna. “Architektonické tvaroslovie.” W Katedrála sv. Martina v Spišskej Kapitule, redakcja Magdaléna Janovská, Vladimír Olejník, 245. Spišské Podhradie: Rímskokatolícka cirkev Biskupstvo Spišské Podhradie, 2017.
Google Scholar
Jung, Jacqueline. The Gothic Screen: Space, Sculpture, and Community in the Cathedrals of France and Germany ca.1200–1400. New York: Cambridge University Press, 2013.
Google Scholar
Koczerska, Maria. Zbigniew Oleśnicki i Kościół krakowski w czasach jego pontyfikatu (1423–1455). Warszawa: DiG, 2004.
Google Scholar
Kubica, Ewa. “Katalog zabytków wczesnośredniowiecznej architektury monumentalnej Małopolski, Rusi Halickiej i Wołynia.” Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 17 (1996): 164–165.
Google Scholar
Kumor, Bolesław Stanisław. Dzieje diecezji krakowskie do roku 1795, t. 3. Kraków: Wydawnictwo Świętego Stanisława BM, 2000.
Google Scholar
Olczak, Stanisław K., i Daniel Olszewski. Parafia Skalbmierz. Zarys dziejów. Kielce: Jedność, 2000.
Google Scholar
Pajor, Piotr. “Król spogląda w przeszłość. Romańskie relikty w murach katedry krakowskiej i kolegiaty w Wiślicy jako nośnik programu historycznego w działalności fundacyjnej Kazimierza Wielkiego.” W Historyzm – tradycja – archaizacja. Studia z dziejów świadomości historycznej w średniowieczu i okresie nowożytnym, redakcja Marek Walczak, 83–109. Kraków: Societas Vistulana, 2015.
Google Scholar
Pajor, Piotr. “Relikty romańskie w murach gotyckiej katedry na Wawelu. Przyczynek do badań nad programem historycznym w fundacjach artystycznych Kazimierza Wielkiego.” W Procesy przemian w sztuce średniowiecznej. Przełom – regres – innowacja – tradycja. Studia z historii sztuki, redakcja Rafał Eysymontt, Romuald Kaczmarek, 105–116. Warszawa: SHS, 2014.
Google Scholar
Pencakowski, Paweł, i Andrzej Włodarek. “Skalbmierz.” W Architektura gotycka w Polsce, t. 2, redakcja Teresa Mroczko, Marian Arszyński, 206. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1995.
Google Scholar
Pomfyová, Bibiana. “Ranostredoveké kláštory na Slovensku: torzálna architektúra – torzálne poznatky – torzálne hypotézy.” Archaeologia Historica 40, nr 5 (2015): 733–777. DOI: 10.5817/AH2015-2-20
DOI: https://doi.org/10.5817/AH2015-2-20
Google Scholar
Przybyszewski, Bolesław. Cracovia Artificum: Supplementa. Teksty źródłowe do dziejów kultury i sztuki z archiwaliów kurialnych i kapitulnych w Krakowie 1441–1450. Kraków: Secesja, 1993.
Google Scholar
Romanowski, Stanisław. “Dzieje miasta Skalbmierza.” Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 3 (1965): 211–304.
Google Scholar
“Skalbmierz.” W Powiat pińczowski, opracowanie Kazimiera Kutrzebianka, Jerzy Z. Łoziński, Barbara Wolff, 83. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1961.
Google Scholar
Šmied, Miroslav. Praga Sacra. K vizi posvátné Prahy císaře Karla IV. a jejím duchovním kořenům. Praha: Univerzita Karlova v Praze, 2018.
Google Scholar
Stolot Franciszek et al. “Kościół par. p. w. Bożego Ciała, klasztor kanoników regularnych laterańskich i zabudowania poklasztorne.” W Kazimierz i Stradom – kościoły i klasztory, opracowanie Ewa Chojecka et al., 50.Warszawa: WAiF, 1987.
Google Scholar
Szymański, Józef. Kanonikat świecki w Małopolsce od końca XI do połowy XIII wieku. Lublin: Agencja Wydawniczo-Handlowa AD, 1995.
Google Scholar
Szymborski, Wiktor. Odpusty w Polsce średniowiecznej. Kraków: Historia Iagellonica, 2011.
Google Scholar
Szyszko-Bohusz, Adolf. “Beszowa, Skalbmierz i system krakowski.” Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce 9, z. 1 (1913): 66–79.
Google Scholar
Świechowski, Zygmunt. Katalog architektury romańskiej w Polsce. Warszawa: DiG, 2009.
Google Scholar
Tomaszewski, Andrzej. Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier. Wrocław: Ossolineum, 1974.
Google Scholar
Walczak, Marek. “Dlaczego król Kazimierz Wielki zachował od zniszczenia wawelską rotundę Najświętszej Marii Panny.” W Lapides viventes. Zaginiony Kraków wieków średnich. Księga dedykowana profesor Klementynie Żurowskiej, redakcja Jerzy Gadomski, 93–114. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2005.
Google Scholar
Węcławowicz, Tomasz, i Małgorzata Pietrzykówna. “Maswerki w kościołach Małopolski.” Rocznik Krakowski 55 (1989): 45–74.
Google Scholar
Węcławowicz, Tomasz. “Małopolska i Ziemie Ruskie Korony.” W Architektura gotycka w Polsce, t. 1, redakcja Teresa Mroczko, Marian Arszyński, 61–81. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1995.
Google Scholar
Węcławowicz, Tomasz. Cocto latere nobilitavit. O ceglanych murach kościołów średniowiecznego Krakowa. Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM, 2013.
Google Scholar
Winterfeld, Dethard von, i Christofer Herrmann. “Kleinpolen.” W Mittelalterlische Architektur in Polen: Romanische und Gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, redakcja Dethard von Winterfeld, Christofer Herrmann, 378–481. Petersberg: Michael Imhof, 2015.
Google Scholar
Zoll-Adamikowa, Helena. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe Małopolski, cz. 2: Analiza. Wrocław: Ossolineum, 1971.
Google Scholar
Autorzy
Wojciech SowałaKraków, Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Jagielloński Polska
http://orcid.org/0000-0002-6366-263X
Statystyki
Abstract views: 521PDF downloads: 359
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.