Średniowieczna architektura kościoła św. Jana Chrzciciela w Skalbmierzu

Wojciech Sowała


Kraków, Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Jagielloński (Polska)
http://orcid.org/0000-0002-6366-263X

Abstrakt

Kolegiata św. Jana Chrzciciela w Skalbmierzu była jedną z najstarszych i najważniejszych kapituł w diecezji krakowskiej. W artykule przeanalizowano relikty XII-wiecznego kościoła i postawiono tezę o innym, niż dotychczas przyjmowane, kształcie wschodniej partii świątyni. Następnie, w oparciu o badania architektury i przekazów źródłowych postawiono tezę o wykonaniu przebudowy pomiędzy 1443 a 1460 r. Wskazano, że proporcje budowli i detal architektoniczny wykazują pokrewieństwo z analogicznymi elementami kościoła Bożego Ciała w Krakowie, a kompozycja górnych partii elewacji wewnętrznych świadczy o znajomości śląskiej tradycji budowlanej. Złożony przekaz ideowy architektury kolegiaty, w którym wykorzystano zarówno relikty starszej budowli, jak i najmodniejszy wówczas modus stylowy sugerują przemyślany plan odbudowy i zaangażowanie w nią ówczesnego skalbmierskiego prepozyta Jakuba z Sienna.

Instytucje finansujące

Instytut Sztuki PAN

Słowa kluczowe:

architektura średniowieczna, architektura małopolska, Skalbmierz, Jakub z Sienna

Adamski, Jakub. “O genetycznej i chronologicznej zależności portali augustiańskiego kościoła św. Katarzyny na Kazimierzu w Krakowie i fary św. Elżbiety w Koszycach.” Folia Historiae Artium. Seria nowa, 16 (2018): 35–61.
  Google Scholar

Adamski, Jakub. Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200–1420. Główne kierunki rozwoju. Kraków: Societas Vistulana, 2017.
  Google Scholar

Crossley, Paul. Gothic Architecture in the Reign of Kasimir the Great: Church Architecture in Lesser Poland 1320–1380. Kraków: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, 1985.
  Google Scholar

Dąbrowska, Elżbieta. Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym Ziemi Wiślickiej. Wrocław: Ossolineum, 1965.
  Google Scholar

Ehlers, Caspar. “Die Salischen Kaisergräber im Speyerer Dom.” W Die Salier: Macht im Wandel: Essays, redakcja Laura Heeg, 203–209. München: Minerva, 2011.
  Google Scholar

Graczyńska, Marta, i Monika Kamińska. “Reqiuescat in pace. Uprzywilejowane miejsca pochówku w architekturze środkowoeuropejskiej w X–XI wieku. Studium przypadku.” W Architektura w początkach państw Europy Środkowej, redakcja Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak, 325–362 Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 2018.
  Google Scholar

Gryglewski, Piotr. De Sacra Antiquitate. Odwołania do przeszłości w polskiej architekturze sakralnej XVI wieku. Warszawa: Neriton, 2012.
  Google Scholar

Grzybkowski, Andrzej. Gotycka architektura murowana w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo UW, 2014.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323515432   Google Scholar

Hanuš, Martin, David Kušnirák, i Michal Slivka. “Výsledky geofizikálneho výskumu zaniknutého benediktínskeho kláštora v Rimavských Janovciach.” Archeologia Historica 42, nr 2 (2017): 651–667. DOI:10.5817/AH2017-2-13
DOI: https://doi.org/10.5817/AH2017-2-13   Google Scholar

Horzela, Dobrosława. Późnogotycka rzeźba drewniana w Małopolsce około 1440–1477. Kraków: Societas Vistulana, 2012.
  Google Scholar

Janovská, Magdaléna. “Architektonické tvaroslovie.” W Katedrála sv. Martina v Spišskej Kapitule, redakcja Magdaléna Janovská, Vladimír Olejník, 245. Spišské Podhradie: Rímskokatolícka cirkev Biskupstvo Spišské Podhradie, 2017.
  Google Scholar

Jung, Jacqueline. The Gothic Screen: Space, Sculpture, and Community in the Cathedrals of France and Germany ca.1200–1400. New York: Cambridge University Press, 2013.
  Google Scholar

Koczerska, Maria. Zbigniew Oleśnicki i Kościół krakowski w czasach jego pontyfikatu (1423–1455). Warszawa: DiG, 2004.
  Google Scholar

Kubica, Ewa. “Katalog zabytków wczesnośredniowiecznej architektury monumentalnej Małopolski, Rusi Halickiej i Wołynia.” Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 17 (1996): 164–165.
  Google Scholar

Kumor, Bolesław Stanisław. Dzieje diecezji krakowskie do roku 1795, t. 3. Kraków: Wydawnictwo Świętego Stanisława BM, 2000.
  Google Scholar

Olczak, Stanisław K., i Daniel Olszewski. Parafia Skalbmierz. Zarys dziejów. Kielce: Jedność, 2000.
  Google Scholar

Pajor, Piotr. “Król spogląda w przeszłość. Romańskie relikty w murach katedry krakowskiej i kolegiaty w Wiślicy jako nośnik programu historycznego w działalności fundacyjnej Kazimierza Wielkiego.” W Historyzm – tradycja – archaizacja. Studia z dziejów świadomości historycznej w średniowieczu i okresie nowożytnym, redakcja Marek Walczak, 83–109. Kraków: Societas Vistulana, 2015.
  Google Scholar

Pajor, Piotr. “Relikty romańskie w murach gotyckiej katedry na Wawelu. Przyczynek do badań nad programem historycznym w fundacjach artystycznych Kazimierza Wielkiego.” W Procesy przemian w sztuce średniowiecznej. Przełom – regres – innowacja – tradycja. Studia z historii sztuki, redakcja Rafał Eysymontt, Romuald Kaczmarek, 105–116. Warszawa: SHS, 2014.
  Google Scholar

Pencakowski, Paweł, i Andrzej Włodarek. “Skalbmierz.” W Architektura gotycka w Polsce, t. 2, redakcja Teresa Mroczko, Marian Arszyński, 206. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1995.
  Google Scholar

Pomfyová, Bibiana. “Ranostredoveké kláštory na Slovensku: torzálna architektúra – torzálne poznatky – torzálne hypotézy.” Archaeologia Historica 40, nr 5 (2015): 733–777. DOI: 10.5817/AH2015-2-20
DOI: https://doi.org/10.5817/AH2015-2-20   Google Scholar

Przybyszewski, Bolesław. Cracovia Artificum: Supplementa. Teksty źródłowe do dziejów kultury i sztuki z archiwaliów kurialnych i kapitulnych w Krakowie 1441–1450. Kraków: Secesja, 1993.
  Google Scholar

Romanowski, Stanisław. “Dzieje miasta Skalbmierza.” Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 3 (1965): 211–304.
  Google Scholar

“Skalbmierz.” W Powiat pińczowski, opracowanie Kazimiera Kutrzebianka, Jerzy Z. Łoziński, Barbara Wolff, 83. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1961.
  Google Scholar

Šmied, Miroslav. Praga Sacra. K vizi posvátné Prahy císaře Karla IV. a jejím duchovním kořenům. Praha: Univerzita Karlova v Praze, 2018.
  Google Scholar

Stolot Franciszek et al. “Kościół par. p. w. Bożego Ciała, klasztor kanoników regularnych laterańskich i zabudowania poklasztorne.” W Kazimierz i Stradom – kościoły i klasztory, opracowanie Ewa Chojecka et al., 50.Warszawa: WAiF, 1987.
  Google Scholar

Szymański, Józef. Kanonikat świecki w Małopolsce od końca XI do połowy XIII wieku. Lublin: Agencja Wydawniczo-Handlowa AD, 1995.
  Google Scholar

Szymborski, Wiktor. Odpusty w Polsce średniowiecznej. Kraków: Historia Iagellonica, 2011.
  Google Scholar

Szyszko-Bohusz, Adolf. “Beszowa, Skalbmierz i system krakowski.” Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce 9, z. 1 (1913): 66–79.
  Google Scholar

Świechowski, Zygmunt. Katalog architektury romańskiej w Polsce. Warszawa: DiG, 2009.
  Google Scholar

Tomaszewski, Andrzej. Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier. Wrocław: Ossolineum, 1974.
  Google Scholar

Walczak, Marek. “Dlaczego król Kazimierz Wielki zachował od zniszczenia wawelską rotundę Najświętszej Marii Panny.” W Lapides viventes. Zaginiony Kraków wieków średnich. Księga dedykowana profesor Klementynie Żurowskiej, redakcja Jerzy Gadomski, 93–114. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2005.
  Google Scholar

Węcławowicz, Tomasz, i Małgorzata Pietrzykówna. “Maswerki w kościołach Małopolski.” Rocznik Krakowski 55 (1989): 45–74.
  Google Scholar

Węcławowicz, Tomasz. “Małopolska i Ziemie Ruskie Korony.” W Architektura gotycka w Polsce, t. 1, redakcja Teresa Mroczko, Marian Arszyński, 61–81. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1995.
  Google Scholar

Węcławowicz, Tomasz. Cocto latere nobilitavit. O ceglanych murach kościołów średniowiecznego Krakowa. Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM, 2013.
  Google Scholar

Winterfeld, Dethard von, i Christofer Herrmann. “Kleinpolen.” W Mittelalterlische Architektur in Polen: Romanische und Gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, redakcja Dethard von Winterfeld, Christofer Herrmann, 378–481. Petersberg: Michael Imhof, 2015.
  Google Scholar

Zoll-Adamikowa, Helena. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe Małopolski, cz. 2: Analiza. Wrocław: Ossolineum, 1971.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2020-12-30

Cited By / Share

Sowała, W. (2020). Średniowieczna architektura kościoła św. Jana Chrzciciela w Skalbmierzu . Biuletyn Historii Sztuki, 82(4), 495–526. https://doi.org/10.36744/bhs.694

Autorzy

Wojciech Sowała 

Kraków, Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Jagielloński Polska
http://orcid.org/0000-0002-6366-263X

Statystyki

Abstract views: 560
PDF downloads: 374


Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.