Warszawskie rezydencje Jerzego Ignacego Lubomirskiego, „Pana na Rzeszowie”
Dagny Nestorow
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Polska)
Abstrakt
Niniejszy tekst dotyczy warszawskich rezydencji Jerzego Ignacego Lubomirskiego, najstarszego syna, założyciela rzeszowskiej linii rodu – Hieronima Augustyna (ok. 1647-1706) Lubomirskiego, kasztelana krakowskiego, hetmana wielkiego koronnego i jego potajemnie poślubionej żony, Konstancji Bokumówny, córki Jana Henryka, stolnika litewskiego. Po śmierci obydwojga rodziców – ojca w roku 1706 i matki w rok później, młody magnat skoncentrował w swym ręku zarząd nad ich dobrami, choć ostateczny podział schedy między spadkobierców nastąpił dopiero w roku 1726. Choć Jerzy Ignacy na tle przodków nie zasłużył się wybitnymi osiągnięciami na arenie politycznej czy militarnej, to z pewnością odziedziczył po ojcu i dziadku (Jerzym Sebastianie) zamiłowanie do sztuki. Był nie tylko zapalonym melomanem, ale również z powodzeniem prowadził liczne przedsięwzięcia artystyczne, głównie na terenie rodowego Rzeszowa i najbliższej okolicy. Stronnik Augusta II przebywający często w Dreźnie, skąd sprowadził swojego nadwornego architekta Carla Heinricha Wiedemanna. Młody książę choć należał do czołówki najbogatszych magnatów ówczesnej Rzeczypospolitej i był bliskim poplecznikiem Augusta II to nie przełożyło się na jego polityczną karierę. Lubomirski zadowolił się stopniem generała wojsk polskich i saskich, dowództwem nad królewskimi drabantami i tytułem chorążego wielkiego koronnego. Bliskie stosunki z monarchą znalazły odzwierciedlenie w dwóch intratnych małżeństwach zawartych w Dreźnie, najpierw z byłą królewską faworytą Marianną z Bielińskich Denhoffową (1718), a po jej śmierci (1730) z młodziutką Saksonką Joanną von Stein (1737), późniejszą faworytą wpływowego ministra Brühla, co umocniło pozycję Lubomirskiego.
Lubomirski był w posiadaniu trzech siedzib w Warszawie. Jego główną siedzibą był podarowany przez Augusta II jego żonie Mariannie Bielińskiej (dawnej królewskiej faworycie) w prezencie ślubnym (1718), pałac przy Krakowskim Przedmieściu, wchodzący w skład królewskiego założenia, tzw. osi saskiej. Pierwszą warszawską siedzibą Jerzego Ignacego Lubomirskiego był położony również na terenie przyszłego królewskiego założenia dawny pałac Bokumów, który w r. 1713 odkupił od magnata August II. Ponadto był właścicielem drewnianego dworku na Solcu. Po śmierci (1753) pozostała po nim wdowa, Joanna von Stein w r. 1772 zakupiła pałac przy Krakowskim Przedmieściu 64 (nr hip. 370), który znajdował się w jej posiadaniu do r. 1778.
Na przestrzeni kilkudziesięciu lat „Panowie na Rzeszowie” byli w posiadaniu kilku rezydencji w Warszawie, w tym dwóch pałaców przy reprezentacyjnym Krakowskim Przedmieściu. Co istotne, dwie z nich znajdowały się na terenie budowanego w owym czasie królewskiego pałacu. Dawny pałac Bokumów Jerzy Ignacy Lubomirski odstąpił królowi, natomiast dawny pałac Słuszków, który musiał być uwzględniany w kolejnych wersjach projektowych saskiego założenia, książę zatrzymał dla siebie, czyniąc z tego jawny symbol swojej pozycji jako wiernego stronnika królów z dynastii saskiej. Ilość posiadanych rezydencji zmieniała się, w związku z czym nie zawsze były one wystarczające dla chętnie i często przebywających w stolicy Lubomirskich. W związku z czym byli oni zmuszeni wynajmować dworki na potrzeby licznie przybywającej do Warszawy książęcej asysty. Dwory te wynajmowano na terenie jurydyki Wielopole, a więc stosunkowo w niewielkiej odległości od głównej rezydencji Lubomirskich przy Krakowskim Przedmieściu.
Słowa kluczowe:
Warszawskie rezydencje Jerzego Ignacego Lubomirskiego, Architektura XVII -XVIII wiekuBibliografia
Banacka Marianna, Biskup Andrzej Stanisław Kostka Załuski i jego inicjatywy artystyczne, Warszawa 2001.
Google Scholar
Bernatowicz Aleksandra, „Rossi (Rossy, Rosy) Giuseppe” [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. 9, Warszawa 2013.
Google Scholar
Bieniecki Zdzisław, „Oś barokowa Warszawy”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, V: 1960, z. 4.
Google Scholar
Bogucka Maria, „Między stolicą, miastem rezydencjonalnym i metropolią. Rozwój Warszawy w XVI-XVIII w.”, Rocznik Warszawski, t. XXIII, 1994.
Google Scholar
Bohdziewicz Piotr, Korespondencja artystyczna Elżbiety Sieniawskiej z lat 1700-1729 w zbiorach Czartoryskich w Krakowie, Lublin 1964, (Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Rozprawy Wydziału Historyczno-Filologicznego, 30).
Google Scholar
Charazińska Elżbieta, Ogród Saski, Warszawa 1979.
Google Scholar
Dymnicka Halina, „Joanna Lubomirska ze Steinów”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 17, Wrocław-Warszawa-Kraków 1972.
Google Scholar
Gajewski Jacek, ,,Elżbieta Sieniawska i jej artyści. Z zagadnień organizacji pracy artystycznej i odbioru w XVIII w. w Polsce”, [w:] Mecenas – Kolekcjoner – Odbiorca. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki (1981), Warszawa 1984.
Google Scholar
Gaj-Piotrowski Wilhelm, Lubomirscy rodowej linii rzeszowsko-rozwadowskiej, Stalowa Wola 2002.
Google Scholar
Gierowski Józef, „Lubomirski Jerzy Ignacy h. Szreniawa (1687-1753)”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 18, Wrocław-Warszawa-Kraków 1973.
Google Scholar
Hentschel Walter, Die sächsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen, Berlin 1967.
Google Scholar
Karpowicz Mariusz, „Fundacje artystyczne – nieodzowny wyznacznik statusu magnata polskiego”, [w:] Pod jedną koroną. Kultura i sztuka w czasach unii polsko-saskiej. Katalog wystawy na Zamku Królewskim w Warszawie, 26 czerwca-12 października 1997, red. Marta Męclewska, Barbara Grątkowska-Ratyńska, Warszawa 1997.
Google Scholar
Kowalczyk Jerzy, „August II i architekci warszawscy”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 33: 1988, z. 1.
Google Scholar
Kowalczyk Jerzy, „Dwie stolice – Drezno i Warszawa”, [w:] Pod jedną koroną. Kultura i sztuka w czasach unii polsko-saskiej. Katalog wystawy na Zamku Królewskim w Warszawie, 26 czerwca-12 października 1997, red. Marta Męclewska, Barbara Grątkowska-Ratyńska, Warszawa 1997.
Google Scholar
Kowalczyk Jerzy, „Działania dworu królewskiego Wettinów w wymianie kulturalnej i artystycznej epoki saskiej”, Barok. Historia – literatura – sztuka, VII: 2000, nr 2(14).
Google Scholar
Kwiatkowska Maria Irena, Kwiatkowski Marek, Historia warszawy XVI-XX wieku. Zabytki mówią, Warszawa 1998.
Google Scholar
Kwiatkowski Marek, Architektura mieszkaniowa Warszawy od Potopu szwedzkiego do powstania listopadowego, Warszawa 1989.
Google Scholar
Majewski Karol, „Karol Henryk Wiedemann architekt Jerzego Ignacego Lubomirskiego”, [w:] Architektura rezydencjonalna i obronna województwa rzeszowskiego w świetle badań naukowych prowadzonych w 25-lecie PRL. Materiały z sesji naukowej Łańcut 9-10 maja 1970 r., Łańcut 1972.
Google Scholar
Majewski Karol, „Z badań nad sztuką Rzeszowa”, [w:] Dzieje Rzeszowa, red. Feliks Kiryk, t. 1, Rzeszów 1994.
Google Scholar
Malczewski Jacek, Zamek w Rzeszowie, jego otoczenie i właściciele, Rzeszów 1995.
Google Scholar
Mossakowski Stanisław, Tylman z Gameren, architekt polskiego baroku, Wrocław-Warszawa-Kraków 1973.
Google Scholar
Nabywaniec Stanisław, Zych Sławomir, „Książę Jerzy Ignacy Lubomirski (1687-1753) i jego fundacje pobożne”, Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej, 9/10: 2002/2003.
Google Scholar
Nestorow Dagny, „Portret kardynała Jana Aleksandra Lipskiego z franciszkańskiej galerii biskupów krakowskich w świetle nieznanych materiałów archiwalnych”, [w:] Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, red. Marek Walczak, Kraków 2016.
Google Scholar
Nestorow Rafał, ,,Jan Baptysta Dessieur architekt, inżynier czy plenipotent Adama Mikołaja Sieniawskiego?”, Biuletyn Historii Sztuki, LXX: 2009, nr 3.
Google Scholar
Nestorow Rafał, „Dekoracja malarska sklepienia kościoła jezuitów pw. Najświętszej Maryi Panny w Jarosławiu autorstwa Giuseppe Rossiego. Uwagi na marginesie działalności fundatorskiej Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej”, [w:] Bazylika Matki Boskiej Bolesnej w Jarosławiu. Dzieje, ludzie i sztuka, red. Marek Miławicki OP, Rafał Nestorow, Kraków 2016 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, red. Tomasz Gałuszka OP, t. 16).
Google Scholar
Nestorow Rafał, „Dessieur (des Cieur, DES Cieur, Dessyer, Dessier, Deszer, Deszier, Desjer), Jean Baptiste”, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016.
Google Scholar
Nestorow Rafał, „Sieniawscy w Warszawie czasów Augusta II. Kilka uwag o wzajemnych relacjach artystycznych”, [w:] Kultura artystyczna Warszawy XVII-XIX w., red. Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Michał Wardzyński, Warszawa 2010.
Google Scholar
Nestorow Rafał, Pro domo et nomine suo. Fundacje i inicjatywy artystyczne Adama Mikołaja i Elżbiety Sieniawskich, Warszawa 2016.
Google Scholar
Nieć Julian, Rzeszowskie za Sasów. Szkice historyczne, Rzeszów 1938.
Google Scholar
Putkowska Jolanta, „Jak mieszkał magnat, kiedy przyjeżdżał za Sasów do Warszawy”, [w:] Kultura artystyczna Warszawy XVII-XIX w., red. Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Michał Wardzyński, Warszawa 2010.
Google Scholar
Putkowska Jolanta, „Królewski Zespół Rezydencjonalny Augusta II Sasa W Warszawie”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 37: 1992, z. 3.
Google Scholar
Putkowska Jolanta, „Spektakl władzy w magnackiej architekturze rezydencjonalnej osiemnastowiecznej Warszawy”, [w:] Sztuka i władza, red. Dariusz Konstantynów, Robert Pasieczny, Piotr Paszkiewicz, Warszawa 2001.
Google Scholar
Rottermund Andrzej, Hotel Europejski, Warszawa 1972.
Google Scholar
Sito Jakub, „«Od czasów Augustów szczególnej liczba niemieckich artystów wzrosła…». O roli nacji niemieckiej w przedsięwzięciach budowlano-artystycznych Warszawy okresu saskiego”, [w:] Kultura artystyczna Warszawy XVII-XIX w., red. Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Michał Wardzyński, Warszawa 2010.
Google Scholar
Sito Jakub, Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej. Modele kariery – formacja artystyczna–organizacja produkcji, Warszawa 2014.
Google Scholar
Sokołowska Alina, „Własność i zabudowa na terenach Przedmieścia Krakowskiego zajętych w pierwszej połowie XVIII wieku pod założenie Saskie”, Rocznik Warszawski, XIII: 1975.
Google Scholar
Sowa Andrzej Leon, Świat ministrów Augusta II. Wartości i poglądy funkcjonujące w kręgu ministrów Rzeczypospolitej w latach 1702-1728, Kraków 1995.
Google Scholar
Szaniawska Wanda, „Zmiany w rozplanowaniu i zabudowie Krakowskiego Przedmieścia do 1733 r.”, Biuletyn Historii Sztuki, XXIX: 1967, nr 3.
Google Scholar
Wimmer Jan, „Lubomirski Hieronim Augustyn h. Szreniawa (ok. 1647-1706)”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 18, Wrocław-Warszawa-Kraków 1973.
Google Scholar
Wyszomirska Monika, „Fontana (Fontanna, Fontani) Giuseppe Giacomo (Józef)”, [w:] Kultura artystyczna Warszawy XVII-XIX w., red. Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Michał Wardzyński, Warszawa 2010.
Google Scholar
Wyszomirska Monika, „Fontana (Fontanna, Fontani) Jakub (Giacomo)”, [w:] Kultura artystyczna Warszawy XVII-XIX w., red. Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Michał Wardzyński, Warszawa 2010.
Google Scholar
Zielińska Teresa, Szlacheccy właściciele nieruchomości w miastach XVIII w., Warszawa 1987.
Google Scholar
Zieliński Jarosław, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Śródmieście historyczne, t. 7: Krakowskie Przedmieście, Warszawa 2001.
Google Scholar
Żurawska-Witkowska Alina, Muzyka na dworze Augusta II w Warszawie, Warszawa 1997.
Google Scholar
Autorzy
Dagny NestorowInstytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk Polska
Statystyki
Abstract views: 473PDF downloads: 328
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
