Późnogotyckie tablice z kolekcji York Art Gallery – skrzydła predelli z warsztatu Hansa Pleydenwurffa
Magdalena Łanuszka
Kraków, Międzynarodowe Centrum Kultury (Polska)
Abstrakt
Niniejszy artykuł przedstawia wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu National Inventory of Continental European Paintings. Dwie późnogotyckie tablice omówione w artykule należą do kolekcji York Art Gallery. Podarował je tam w 1957 roku F.D. Lycett Green, zakupiwszy je w Arcade Gallery w Londynie. Niestety obecnie w zbiorach York Art Gallery znajduje się tylko jedna z tych tablic (nr 898b), gdyż druga (nr 898a) została skradziona 13 listopada 1979 roku.
Obie tablice mają wymiary 25 x 49.1 cm, są obustronnie malowane, zaś podobraziem są deski sosnowe. Najprawdopodobniej tablice te były skrzydłami predelli ołtarza szafiastego. Obie zawierają po trzy przedstawienia świętych w półfigurach na każdej ze stron – z jednej strony na złotym tle, z drugiej zaś na tle ciemnym. Skradziona tablica nr 898a zawierała na stronie recto (ze złotym tłem) przedstawienia świętych biskupów: Mikołaja, Serwacego i – prawdopodobnie – Augustyna. Na stronie verso zaś ukazani byli: święci Wawrzyniec i Sebald, oraz Archanioł Gabriel wraz z banderolą z pozdrowieniem (AVE GRA[tia]), niewątpliwie oryginalnie stanowiący fragment przedstawienia Zwiastowania – wszyscy zwróceni w prawą stronę. Tablica nr 898b zawiera natomiast na stronie recto wizerunki dwóch świętych dziewic (Katarzyny i Barbary) oraz świętego dominikanina (zapewne to św. Dominik). Na stronie verso zostały natomiast ukazane św. Katarzyna ze Sieny i św. Urszula, zwrócone ku sobie nawzajem, oraz dominikanin, zapewne św. Tomasz z Akwinu, zwrócony w prawo. Co ciekawe, prawy brzeg tablicy ma ślady po zawiasach, znajdujące się pod obecną ramą. Śladów takich nie było na tablicy 898a.
Jeden artysta malował postacie na stronie verso obu skrzydeł, inny zaś stworzył przedstawienia na stronach recto. Ten ostatni malarz niewątpliwie może być utożsamiony z twórcą skrzydeł z ołtarza św. Katarzyny Sieneńskiej, który został ukończony w 1464 roku w warsztacie Hansa Pleydenwurffa, dla kościoła dominikanek p.w. św. Katarzyny w Norymberdze. Ołtarz ten nie zachował się w całości; przetrwały jedynie krótkie jego opisy z XVIII wieku, z których wiemy, że był to pentaptyk, zawierający w predelli półfigurowe przedstawienia ośmiu świętych. Cztery tablice ze skrzydeł tej nastawy są dziś w zbiorach Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze, jedna zaś w North Carolina Museum of Art w Raleigh NC w USA.
Niewątpliwie obie tablice z kolekcji York Art Gallery powstały w warsztacie Hansa Pleydenwurffa, zapewne dla któregoś z norymberskich kościołów dominikańskich. Wydaje się, że można datować je na lata 60. XV wieku, jako że wykazują bardzo mocne stylistyczne związki ze wspomnianymi wyżej skrzydłami norymberskiego ołtarza św. Katarzyny z roku 1464. Jednakże wbrew dotychczasowym sugestiom badaczy, tablic z Yorku nie można uznać za skrzydła predelli tego właśnie ołtarza. Nie pasują one do zachowanych opisów nastawy, a w dodatku nie da się zestawić ich tak, aby tworzyły sensowną kompozycyjnie całość. Wydaje się nawet, że wbrew dotychczasowym założeniom należy uznać, iż dwie tablice z York Art Gallery, choć niewątpliwie namalowane przez tę samą parę artystów, w ogóle nie stanowiły pierwotnie pary skrzydeł jednego ołtarza. Najprawdopodobniej są to dwa lewe skrzydła; być może zresztą nawet pierwotnie nie były tych samych rozmiarów – prawdopodobnie wyrównano ich proporcje i oprawiono w identyczne ramy do celu sprzedaży jako pary, zapewne w XIX lub XX wieku. Postacie na stronie verso skradzionej tablicy 898a zostały bowiem przycięte po bokach, podczas gdy postacie na tablicy 898b idealnie mieszczą się w kadrze.
Sądzę, że skradzione skrzydło 898a było zestawione z innym, być może zawierającym na stronie recto przedstawienia kolejnych trzech biskupów, zaś na stronie verso z pewnością musiała znaleźć się postać Matki Boskiej, dopełniająca scenę Zwiastowania, oraz dwójka świętych, prawdopodobnie zwróconych w lewo. W takim przypadku skrzydło 898b zestawione byłoby z jakimś innym, w którym postacie świętych na stronie verso powinny były być zwrócone ku sobie nawzajem.
Niestety oba dominikańskie kościoły w Norymberdze (przy męskim i przy żeńskim klasztorze) zostały przejęte przez luteran w czasach Reformacji; dawny kościół dominikanek (św. Katarzyny) w 1945 r. uległ zniszczeniu (do dziś pozostały jedynie ruiny), a były kościół dominikanów (pierwotnie pod wezwaniem maryjnym) rozebrano w początkach XIX wieku. Pochodzące z XVIII stulecia opisy wyposażenia tych kościołów nie pozwalają stwierdzić, do jakich dokładnie ołtarzy mogły należeć omawiane w niniejszym artykule skrzydła predelli.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
Gothic Panels, York Art Gallery, Predella-Wings, Hans PleydenwurffBibliografia
Bachmann, Karl-Werner, Géza Jászai, Friedrich Kobler, Catheline Périer-D'ieteren, Barbara Rommé, Norbert Wolf, "Flügelretabel", In: Reallexikon Zur Deutschen Kunstgeschichte, Bd. Ix (2003), Sp. 1450–1536.
Google Scholar
Bock, Friedrich, "Das Nürnberger Predigerkloster - Beiträge Zu Seiner Geschichte", In: Mitteilungen Des Vereins Für Die Geschichte Der Stadt Nürnberg 25 (1924), Pp.145-207.
Google Scholar
Braun, Joseph, Der Christliche Altar In Seiner Geschichtlichen Entwicklung, Vol. 2: Die Ausstattung Des Altars, Antependien, Velen, Leuchterbank, Stufen, Ciborium Und Baldachin, Retabel, Reliquien- Und Sakramentsaltar, Altarschranken, München 1924.
Google Scholar
Datenbank zur Deutschen Tafelmalerei des Spätmittelalters im Germanischen Nationalmuseum (https://tafelmalerei.gnm.de).
Google Scholar
Decker, Bernhard, "Zur Geschichtlichen Dimension In Michael Pachers Altären Von Gries Und St. Wolfgang", In: Städel-Jahrbuch 6 (1977), Pp. 293-318.
Google Scholar
Dehio, Georg, Geschichte Der Deutschen Kunst, Vol.2, Berlin 1921.
Google Scholar
Der Frühe Dürer, Exh. Catalogue Germanisches Nationalmuseum Nürnberg, Exh. Cat., Nürnberg 2012.
Google Scholar
Ehresmann, Donald L., "Some Observations On The Role Of Liturgy In The Early Winged Altar Piece", In: Art Bulletin 64 (1982), 359-369.
Google Scholar
Fries, Walter, "Kirche Und Kloster Zu St. Katharina In Nürnberg", In: Mitteilungen Des Vereins Für Die Geschichte Der Stadt Nürnberg 25 (1924), Pp. 5-144.
Google Scholar
Fritz, Gerhard, Die Geschichte Der Grafschaft Löwenstein Und Der Grafen Von Löwenstein-Habsburg Vom Späten 13. Bis Zur Mitte Des 15. Jh., Sigmaringen 1986.
Google Scholar
Gümbel, Albert, Das Mesnerpflichtbuch Von St. Lorenz In Nürnberg Vom Jahre 1493, München 1928.
Google Scholar
Gümbel, Albert, Das Mesnerpflichtbuch Von St. Sebald In Nürnberg Vom Jahre 1482, München 1929.
Google Scholar
Haas, Walter, "Die Mittelalterliche Altaranordnung In Der Nürnberger Lorenzkirche", In: H. Bauer, G. Hirschmann And G. Stolz (Eds.), 500 Jahre Hallenchor St Lorenz Zu Nürnberg 1477–1977, Nürnberg 1977, Pp. 63-108.
Google Scholar
Christian, "Der Hochaltar von St. Jakob in Nürnberg", in: Denkmalpflege in Mittelfranken. Hecht Denkmalprämierung des Bezirks Mittelfranken (2004), p. 135.
Google Scholar
Hempel, Eberhard, "Der Flügelaltarschrein, ein Stück deutscher, vlämischer und nordische Kunst", in: Jomsburg 2 (1938), pp. 137-151.
Google Scholar
Hess, Daniel, Dagmar HIRSCHFELDER, Katja von BAUM (Eds.): Die Gemälde des Spätmittelalters im Germanischen Nationalmuseum, vol. I: Franken, Regensburg 2019.
Google Scholar
Jahre Hallenchor St Lorenz zu Nürnberg 1477–1977, G. Hirschmann and G. Stolz (eds.),Nürnberg 1977.
Google Scholar
Kahsnitz, Rainer, Carved Splendor: Late Gothic Altarpieces in Southern Germany, Austria, and South Tirol, Los Angeles 2006.
Google Scholar
Kammel, Frank Matthias, "Spätmittelalter", in: Germanisches Nationalmuseum. Führer durch die Sammlung, Nürnberg 2012, pp. 63-114.
Google Scholar
Keller, Harald, "Der Flügelaltar als Reliquienschrein" in: Studien zur Geschichte der Europäischen Plasik: Festschrift Theodor Müller, München 1965, pp. 125-144.
Google Scholar
Lappin, Anthony, The Medieval Cult of Saint Dominic of Silos, Leeds 2002.
Google Scholar
Das Lexikon der christlichen Ikonographie, vol. 6, Roma-Freiburg-Basel-Wien 1974.
Google Scholar
Łanuszka, Magdalena, "An attribution for two late Gothic central-European panels, in English public collections, depicting episodes from the life of St. Barbara", in: Quart 2(48) (2018), pp. 3-20.
Google Scholar
Murr, Christoph Gottlieb von, Beschreibung der vornehmsten Merkwürdigkeiten in des H.R. Reichs freyen Stadt Nürnberg…, Nürnberg 1778.
Google Scholar
Oil Paintings in Public Ownership. North Yorkshire, London 2006.
Google Scholar
Patała, Agnieszka, "Between „Silesiae metropolim“ and „Quasi centrum Europae“: The Mobility of Breslau and Nuremberg Artists in the 15th and 16th Centuries", in: Kunsttexte.de, Ostblick 3 (2016), http://edoc.hu-berlin.de/18452/8227 [accessed 05.04.2020].
Google Scholar
Réau, Louis, Iconographie de l'art chrétien, vol. III, Paris 1958.
Google Scholar
Roller, Stefan, Weilandt, Gerhard, "Der Dreikönigsaltar in St. Lorenz und Hans Pleydenwurff", in: Ch. Schmidt, G. Stolz (eds.), Hundert Jahre Verein zur Erhaltung der St. Lorenzkirche 1903-2003. Sammelband der Referate des Kolloquiums aus Anlass des Vereinsjubiläums, (Schriftenreihe des Vereins zur Erhaltung der St. Lorenzkirche in Nürnberg e.V. 2), Nürnberg 2004, pp. 35-44.
Google Scholar
Roser, Hans, Klöster in Franken, Freiburg 1988.
Google Scholar
Stafski, Heinz, "Der Zwölfboten-Deocarusaltar in der St. Lorenzkirche zu Nürnberg", in: Anzeiger des Germanischen Nationalmuseums (1992), pp. 144-174.
Google Scholar
Steinborn, Bożena, ZIEMBA, Antoni, Malarstwo niemieckie do 1600 roku, Katalog zbiorów / Deutsche Malerei bis 1600, Nationalmuseum Warschau, Warszawa 2000.
Google Scholar
Steinke, Barbara, Paradiesgarten oder Gefängnis? Das Nürnberger Katharinenkloster zwischen Klosterreform und Reformation, (Spätmittelalter und Reformation. Neue Reihe, 30), Tübingen 2006.
Google Scholar
Strieder, Peter, "Miszellen zur Nürnberger Malerei des 15. Jahrhunderts", in: Anzeiger des Germanischen Nationalmuseums (1975), pp. 42-51.
Google Scholar
Stireder, Peter, Tafelmalerei in Nürnberg 1350-1550, Königstein im Taunus 1993.
Google Scholar
Strieder, Petr, Leoni von WILCKENS (eds.), Germanisches Nationalmuseum Nürnberg. Führer durch die Sammlungen, München 1977.
Google Scholar
Suckale, Robert, "Der Maler Johannes Siebenbürger (um 1440-1483) als Vermittler Nürnberger Kunst nach Ostmitteleuropa", in: E. Wetter (ed.), Die Länder der böhmischen Krone und ihre Nachbarn zur Zeit der Jagiellonenkönige (1471-1526). Kunst - Kultur - Geschichte, Ostfildern 2004, pp. 363-384.
Google Scholar
Suckale, Robert, "Probleme um den "Meister von 1486", in: K. Bernhardt, P. Piotrowski (eds.), Grenzen überwindend: Festschrift für Adam S. Labuda zum 60. Geburtstag, Berlin 2006, pp. 212-222.
Google Scholar
Suckale, Robert, Die Erneuerung der Malkunst vor Dürer, 2 vols, Petersberg 2009.
Google Scholar
Suckale, Robert, "Hans Pleydenwurff in Bamberg", in: Bericht. Historischer Verein Bamberg für die Pflege der Geschichte des ehemaligen Fürstbistums, vol. 120, 1984, pp. 423-438.
Google Scholar
Tångeberg, Peter, Mittelalterliche Holzskulpturen und Altarschreine in Schweden, Stockholm 1986.
Google Scholar
The Life of Saint Servatius: A Dual-language Edition of the Middle Dutch 'legend of Saint Servatius' by Heinrich Von Veldeke and the Anonymous Upper German 'life of Saint Servatius', Veldeke, Hendrik Van et al (eds.), Lewiston N.Y. 2006.
Google Scholar
Trier, Eduard, "Der St.-Ursula Altar in Marienstatt", in: Marienstatter Gesammelte Aufsätze. Festschrift zum 750–Jährigen Gründungsjubiläum 1212–1962, Marienstatt 1962, pp. 29-33.
Google Scholar
Wegner, Wilhelm, Der deutsche Altar des späten Mittelalters (Münchner Beiträge zur. Kunstgeschichte, Bd. 7), München 1941.
Google Scholar
Wentzel, Hans, Der Hochaltar in Cismar und die lübeckischen Chorgestühlswerkstätten des 14. Jahrhundert, Lübeck 1937.
Google Scholar
York Art Gallery Catalogue - Catalogue of Paintings, vol. I: Foreign Schools 1350-1800, City of York Art Gallery, York 1961.
Google Scholar
Autorzy
Magdalena ŁanuszkaKraków, Międzynarodowe Centrum Kultury Polska
Statystyki
Abstract views: 385PDF downloads: 650
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Instytut Sztuki Pan
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
