Residential Towers of the Left-Bank Wrocław. An Unusual or a Forgotten Phenomenon in the Medieval Cityscape?

artykuł recenzowany

Roland Mruczek

roland.mruczek@pwr.edu.pl
Katedra Historii Architektury, Sztuki i Techniki, Politechnika Wrocławska (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1866-3147

Maria Legut-Pintal


Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-6406-1038

Abstrakt

W niniejszym studium podjęty został problem średniowiecznych wież mieszkalnych na terenie miasta lokacyjnego we Wrocławiu. Autorzy omawiają wieże mieszkalne i domy wieżowe zidentyfikowane w toku badań archeologiczno-architektonicznych, historycznych i ikonograficznych. Lokalizacja wież w mieście związana była ze strefami zajmowanymi przez elity pochodzenia rycerskiego i mieszczańskiego, skupiającymi się w sąsiedztwie Rynku i wychodzących z niego głównych dróg. Model wieży mieszkalnej spotykany był zarówno wśród najstarszych budowli murowanych z XIII w., jak i u progu doby nowożytnej, czego dowodem są realizacje mieszczańskie z XVI w. Budynki wieżowe mogły być związane z fundacjami mieszczan, co stanowiło nawiązanie do wzorców znanych z terenu Włoch i Niemiec, służyły podkreśleniu rangi fundatora. Wieże murów miejskich mogły również służyć celom mieszkalnym, pozbawione jednak były znamion prestiżu.

 

Instytucje finansujące

Narodowy Program Rozwoju Humanistyki, Ministerstwo Edukacji i Nauki

Słowa kluczowe:

średniowiecze, Wrocław, dom wieżowy, wieża mieszkalna, architektura, archeologia

Bartlett, Robert. The Making of Europe. Conquest, Colonization and Cultural Change 950–1350. Princeton: Princeton University Press, 1994.
  Google Scholar

Brzezowski, Wojciech. “Ulica św. Wojciecha i jej architektura.” In Architektura Wrocławia, vol. 2: Urbanistyka do roku 1945, edited by Jerzy Rozpędowski, 121–157. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1995.
  Google Scholar

Brzezowski, Wojciech, and Marzanna Jagiełło. Ogrody na Śląsku, vol. 2: Barok. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2017.
  Google Scholar

Buśko, Cezary. “Badania archeologiczne ulic wrocławskich.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 47, no. 1–2 (1999): 39–50.
  Google Scholar

Buśko, Cezary. “Budynki wieżowe w krajobrazie średniowiecznego miasta.” In Dom w mieście średniowiecznym i nowożytnym, edited by Bogusław Gediga, 61–73. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.
  Google Scholar

Chorowska, Małgorzata. Średniowieczna kamienica mieszczańska we Wrocławiu. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1994.
  Google Scholar

Chorowska, Małgorzata. “Działka mieszczańska Rynek 50–Igielna 18. Przemiany architektoniczne zabudowy posesji i jej sąsiedztwa w XIII–XX w.” In Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych, edited by Jerzy Piekalski, part 2, 204–213. Wrocław: Instytut Archeologii UWr, 2002.
  Google Scholar

Chorowska, Małgorzata. Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace wieże mieszkalne. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2003.
  Google Scholar

Chorowska, Małgorzata. “Od szachulców do kamienic. Etapy kształtowania się średniowiecznej zabudowy mieszkalnej w Świdnicy na przykładzie zachodniej pierzei Rynkowej.” In Non solum villae. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Stanisławowi Medekszy, edited by Jacek Kościuk, 347–360. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2010.
  Google Scholar

Chorowska, Małgorzata. “Pałac i kamienica. Wpływ siedziby pańskiej na wrocławskie i podwrocławskie domy mieszczan w średniowieczu.” In Dom, majątek, klient, sługa. Manifestacja pozycji elit w przestrzeni materialnej i społecznej (XIII–XIX w.), edited by Marcin Rafał Pauk, Monika Saczyńska, 63–80. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 2010.
  Google Scholar

Chorowska, Małgorzata. “Średniowieczne domy mieszkalne.” In Leksykon architektury Wrocławia, edited by Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik. Wrocław: Wydawnictwo Via Nova, 2011.
  Google Scholar

Chorowska, Małgorzata, Goliński, Mateusz, and Mariusz Caban. “Zaginiona średniowieczna synagoga we Wrocławiu na tle synagog z terenu Europy Środkowej. Architektura i historia.” Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation 73, (2023): 84–101. https://doi: 10.48234/WK73SYNAGOGUE.
  Google Scholar

Chorowska, Małgorzata, and Czesław Lasota. “O zabudowie murowanej w pierzejach Rynku i ulic.” In Ulice średniowiecznego Wrocławia, edited by Jerzy Piekalski, Krzysztof Wachowski, 159–177. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
  Google Scholar

Chorowska, Małgorzata, and Czesław Lasota. Kamienica mieszczańska w Świdnicy. Karczma i mieszkanie w XIII– XVIII w. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2013.
  Google Scholar

Dragoun, Zdeněk, Jiří Škabrada, and Michal Tryml. Romanesque Houses in Prague. Prague: Paseka, 2003.
  Google Scholar

Eysymontt, Rafał. “Wieża mieszkalna – twierdza rodu czy symbol miejskiej komuny? Średniowieczne wieże mieszkalne Rzymu.” Quart 61, no. 3 (2021): 9–12. https://doi.org/10.11588/quart.2021.3.84927.
  Google Scholar

Goliński, Mateusz. “Fortyfikacje miejskie Wrocławia XIII– XIV w.” Studia i Materiały do Historii Wojskowości 39 (1986): 23–41.
  Google Scholar

Goliński, Mateusz. Socjotopografia późnośredniowiecznego Wrocławia (przestrzeń – podatnicy – rzemiosło). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999.
  Google Scholar

Jakimowicz, Teresa. Dwór murowany w Polsce w wieku XVI. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979.
  Google Scholar

Kamiński, Krzysztof. “Paradna głowica buławy ze Starego Miasta we Wrocławiu.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 48, no. 3–4 (2000): 163–169.
  Google Scholar

Kastek, Tomasz, and Roland Mruczek. “Średniowieczne obwarowania i fortyfikacje Wrocławia w świetle odkryć w rejonie Narodowego Forum Muzyki.” In Centrum staromiejskie we Wrocławiu, edited by Tomasz Głowiński, Halina Okólska, 10–36. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2016.
  Google Scholar

Katermaa-Ottela, Aino. Le Casetorri medievali in Roma. Helsinki: Societas Scientiarum Fennica, 1981.
  Google Scholar

Kitliński, Bogdan. “Badania przy wschodniej pierzei Rynku.” In Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych, edited by Jerzy Piekalski, vol. 2, 173–182. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.
  Google Scholar

Krzywka, Łukasz. “Kamienice Rynek 33 i Kurzy Targ 6–8.” Renowacje 3(12), no. 2 (2000): 54–62.
DOI: https://doi.org/10.1109/2.881695   Google Scholar

Komorowski, Waldemar, and Piotr Opaliński. “O wieży wójta krakowskiego raz jeszcze.” Czasopismo Techniczne. Architektura 23, no. 108 (2011): 119–129.
  Google Scholar

Konczewski, Paweł, and Jerzy Piekalski. “Stratygrafia nawarstwień i konstrukcje ulic.” In Ulice średniowiecznego Wrocławia, edited by Jerzy Piekalski, Krzysztof Wachowski, 91–157. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
  Google Scholar

Korn Georg, Breslauer Urkundenbuch. Breslau: Wilhelm Gottlieb Korn, 1870.
  Google Scholar

Kos, Jerzy K. “Czy Carl Langhans był twórcą pałacu Hatzfeldów?” In Architektura Wrocławia, vol. 1: Dom, edited by Jerzy Rozpędowski, 189–200. Wrocław: Wydawnictwo Werk, 1995.
  Google Scholar

Kutzner, Marian. “Późnogotycka rezydencja patrycjuszowska w Wojnowicach.” In Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, edited by Jerzy Harasimowicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
  Google Scholar

Lasek, Piotr. Turris fortissima nomen Domini. Murowane wieże mieszkalne w Królestwie Polskim od 1300 r. do połowy XVI w. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2013.
  Google Scholar

Lasek, Piotr, Tomasz Olszacki, and Tomasz Ratajczak, “Residential Towers in Urban and Suburban Royal and Magnates’ Residences in the Kingdom of Poland between 1300 and 1500.” In Urbs Turrita. Urban Towers in Medieval and Renaissance Europe, edited by Richard Oram, 108–119. Donington: Shaun Tyas, 2019.
  Google Scholar

Limisiewicz, Aleksander, and Roland Mruczek. “Fara św. Marii Magdaleny na tle przemian przestrzennych wczesnego Wrocławia.” In Śródmiejska katedra. Kościół św. Marii Magdaleny w dziejach i kulturze Wrocławia, edited by Bogusław Czechowicz, 55–136. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2010.
  Google Scholar

Liniecki, Tomasz. “Dom wójta Henryka z wieku XIII w Krakowie.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 33, no. 4 (1988): 287–297.
  Google Scholar

Lutsch, Hans. Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien. I: Die Stadt Breslau. Breslau: W. G. Korn, 1886.
  Google Scholar

Markgraf, Hermann. Die Strassen Breslaus nach ihrer Geschichte und ihren Namen. Breslau: Verlag von G. Morgenstern, 1896.
  Google Scholar

Młynarska-Kaletynowa, Marta. Wrocław w XII–XIII wieku. Przemiany społeczne i osadnicze. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1986.
  Google Scholar

Mruczek, Roland. “Kurzy Targ we Wrocławiu. Uwagi o pierwotnym planie miasta.” In Centrum średniowiecznego miasta. Wrocław a Europa Środkowa, edited by Jerzy Piekalski, Krzysztof Wachowski, 259–278. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Instytut Archeologii, Akme – Zdzisław Wiśniewski, 2000.
  Google Scholar

Mruczek, Roland. “Bergfried, Donjon, Eigenkirche. Miejsce zamków śląskich w architekturze europejskiej.” Archaeologia Historica Polona 26 (2018): 101–134.
DOI: https://doi.org/10.12775/AHP.2018.006   Google Scholar

Mruczek, Roland. “Średniowieczne miasto lokacyjne na Śląsku: kamienice, wieże mieszkalne i konstrukcje ulic.” In Dziedzictwo architektoniczne. W kręgu świata przyrodniczego i budowli miejskich, edited by Ewa Łużyniecka, 55–73. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2019.
  Google Scholar

Mrusek, Hans Joachim. “Nowe badania nad średniowiecznymi warowniami prywatnymi w osiedlach niemieckich.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 2, no. 3–4 (1958): 304–306.
  Google Scholar

Nowakowski, Dominik. “The Towers of Urban Castles in Lower Silesia.” In Urbs Turrita. Urban Towers in Medieval and Renaissance Europe, edited by Richard Oram, 80–96. Donington: Shaun Tyas, 2019.
  Google Scholar

Piekalski, Jerzy. Wczesne domy mieszczan w Europie Środkowej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.
  Google Scholar

Piekalski, Jerzy. “Problem datowania początków Rynku we Wrocławiu.” In Nie tylko zamki, edited by Ewa Różycka, Małgorzata Chorowska, 343 –351. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005.
  Google Scholar

Piekalski, Jerzy. Praga, Wrocław, Kraków. Przestrzeń publiczna i prywatna w czasach średniowiecznego przełomu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2014.
  Google Scholar

Piper, Otto. Burgenkunde, Bauwesen und Geschichte der Burgen zunächst innerhalb des deutschen Sprachgebietes. Augsburg: Weltbild Verlag, 1996.
  Google Scholar

Rozpędowski, Jerzy. “Późnogotyckie rezydencje na Śląsku.” In Sztuka i ideologia XV w., edited by Piotr Skubiszewski, 493–520. Warszawa: PWN, 1978.
  Google Scholar

Salm, Jan. “Biestrzyków.” In Leksykon zamków w Polsce, edited by Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, 93–94. Warszawa: Arkady, 2001.
  Google Scholar

Schepers, Josef. “Mittelmeerländische Einflüsse in der Bau-und Wohnkultur des westlichen Mitteleuropa.” In Europäische Kulturverflechtungen im Bereich volkstümlicher Überlieferung. Festschrift für Bruno Schier, 1–27. Göttingen: Verlag Otto Schwartz, 1967.
  Google Scholar

Schepers, Josef. Der mittelalterliche profane Steinbau Westfalens im europäischen Zusammenfassung. Detmold: LWL-Freilichtmuseum Detmold Völkerkunde & Volkskunde, 1997.
  Google Scholar

Schlachthof und Viehmarkt zu Breslau. Edited by Königl. Haupt- und Residenzstadt Breslau. Breslau: J. U. Kern’s Verlag, 1900.
  Google Scholar

Schlesisches Urkundenbuch, vol. 3: 1251–1266. Edited by Winfried Irgang. Köln–Wien: Böhlau Verlag, 1984.
  Google Scholar

Schultz, Alwin. “Topographie Breslaus im 14. und 15. Jahrhundert.” Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens, no. 10 (1870): 239–293.
  Google Scholar

Skarbek, Jerzy. “Relikty miejskiej wieży mieszkalnej przy ul. Jabłkowej 6 w Brzegu.” Opolski Informator Konserwatorski, no. 11 (2013): 101–116.
  Google Scholar

Sulej, Katarzyna. Fundacje artystyczne wrocławskiego patrycjusza Heinricha Rybischa (1485–1544). Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2011.
  Google Scholar

Stein, Barthel. Bartłomieja Steina renesansowe opisanie Wrocławia. Edited by Rościsław Żerelik. Translated by Marek Krajewski. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Arboretum, 1995.
  Google Scholar

Urbs Turrita. Urban Towers in Medieval and Renaissance Europe, edited by Richard Oram. Donington: Shaun Tyas, 2019.
  Google Scholar

Wiedenau, Anita. Katalog der romanischen Wohnbauten in westdeutschen Städten und Siedlungen. Tübingen: Wasmuth, 1984.
  Google Scholar

Zlat, Mieczysław. “Nobilitacja przez sztukę – jedna z funkcji mieszczańskiego mecenatu w XV i XVI w.” In Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej. Edited by Jerzy Harasimowicz, 77–101. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
  Google Scholar

Żurek, Adam. “Kurie kanoniczne Ostrowa Tumskiego.” In Atlas Architektury Wrocławia, vol. 2, edited by Jerzy Harasimowicz. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.
  Google Scholar


Opublikowane
2024-06-28

Cited By / Share

Mruczek, R., & Legut-Pintal, M. (2024). Residential Towers of the Left-Bank Wrocław. An Unusual or a Forgotten Phenomenon in the Medieval Cityscape?. Biuletyn Historii Sztuki, 86(2), 31–50. https://doi.org/10.36744/bhs.1816

Autorzy

Roland Mruczek 
roland.mruczek@pwr.edu.pl
Katedra Historii Architektury, Sztuki i Techniki, Politechnika Wrocławska Polska
https://orcid.org/0000-0003-1866-3147

Roland Mruczek jest historykiem architektury i archeologiem, adiunktem w Katedrze Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej. Specjalizuje się w badaniach archeologicznych i architektonicznych ośrodków miejskich, ze szczególnym uwzględnieniem Wrocławia i Głogowa, a także w badaniach nad architekturą zamków i dworów śląskich.


Autorzy

Maria Legut-Pintal 

Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0001-6406-1038

Maria Legut-Pintal jest archeologiem i historykiem architektury. Zakres jej specjalizacji obejmuje problematykę krajobrazu kulturowego średniowiecza i wczesnej nowożytności. Obecnie jest asystentem w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie prowadzi badania nad waloryzacją przestrzeni w miastach średniowiecznych oraz przejawami prestiżu w architekturze.



Statystyki

Abstract views: 259
PDF downloads: 110


Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Biuletyn Historii Sztuki

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.