Residential Towers of the Left-Bank Wrocław. An Unusual or a Forgotten Phenomenon in the Medieval Cityscape?
Roland Mruczek
roland.mruczek@pwr.edu.plKatedra Historii Architektury, Sztuki i Techniki, Politechnika Wrocławska (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1866-3147
Maria Legut-Pintal
Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-6406-1038
Abstrakt
W niniejszym studium podjęty został problem średniowiecznych wież mieszkalnych na terenie miasta lokacyjnego we Wrocławiu. Autorzy omawiają wieże mieszkalne i domy wieżowe zidentyfikowane w toku badań archeologiczno-architektonicznych, historycznych i ikonograficznych. Lokalizacja wież w mieście związana była ze strefami zajmowanymi przez elity pochodzenia rycerskiego i mieszczańskiego, skupiającymi się w sąsiedztwie Rynku i wychodzących z niego głównych dróg. Model wieży mieszkalnej spotykany był zarówno wśród najstarszych budowli murowanych z XIII w., jak i u progu doby nowożytnej, czego dowodem są realizacje mieszczańskie z XVI w. Budynki wieżowe mogły być związane z fundacjami mieszczan, co stanowiło nawiązanie do wzorców znanych z terenu Włoch i Niemiec, służyły podkreśleniu rangi fundatora. Wieże murów miejskich mogły również służyć celom mieszkalnym, pozbawione jednak były znamion prestiżu.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
średniowiecze, Wrocław, dom wieżowy, wieża mieszkalna, architektura, archeologiaBibliografia
Bartlett, Robert. The Making of Europe. Conquest, Colonization and Cultural Change 950–1350. Princeton: Princeton University Press, 1994.
Google Scholar
Brzezowski, Wojciech. “Ulica św. Wojciecha i jej architektura.” In Architektura Wrocławia, vol. 2: Urbanistyka do roku 1945, edited by Jerzy Rozpędowski, 121–157. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1995.
Google Scholar
Brzezowski, Wojciech, and Marzanna Jagiełło. Ogrody na Śląsku, vol. 2: Barok. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2017.
Google Scholar
Buśko, Cezary. “Badania archeologiczne ulic wrocławskich.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 47, no. 1–2 (1999): 39–50.
Google Scholar
Buśko, Cezary. “Budynki wieżowe w krajobrazie średniowiecznego miasta.” In Dom w mieście średniowiecznym i nowożytnym, edited by Bogusław Gediga, 61–73. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.
Google Scholar
Chorowska, Małgorzata. Średniowieczna kamienica mieszczańska we Wrocławiu. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1994.
Google Scholar
Chorowska, Małgorzata. “Działka mieszczańska Rynek 50–Igielna 18. Przemiany architektoniczne zabudowy posesji i jej sąsiedztwa w XIII–XX w.” In Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych, edited by Jerzy Piekalski, part 2, 204–213. Wrocław: Instytut Archeologii UWr, 2002.
Google Scholar
Chorowska, Małgorzata. Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace wieże mieszkalne. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2003.
Google Scholar
Chorowska, Małgorzata. “Od szachulców do kamienic. Etapy kształtowania się średniowiecznej zabudowy mieszkalnej w Świdnicy na przykładzie zachodniej pierzei Rynkowej.” In Non solum villae. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Stanisławowi Medekszy, edited by Jacek Kościuk, 347–360. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2010.
Google Scholar
Chorowska, Małgorzata. “Pałac i kamienica. Wpływ siedziby pańskiej na wrocławskie i podwrocławskie domy mieszczan w średniowieczu.” In Dom, majątek, klient, sługa. Manifestacja pozycji elit w przestrzeni materialnej i społecznej (XIII–XIX w.), edited by Marcin Rafał Pauk, Monika Saczyńska, 63–80. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 2010.
Google Scholar
Chorowska, Małgorzata. “Średniowieczne domy mieszkalne.” In Leksykon architektury Wrocławia, edited by Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik. Wrocław: Wydawnictwo Via Nova, 2011.
Google Scholar
Chorowska, Małgorzata, Goliński, Mateusz, and Mariusz Caban. “Zaginiona średniowieczna synagoga we Wrocławiu na tle synagog z terenu Europy Środkowej. Architektura i historia.” Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation 73, (2023): 84–101. https://doi: 10.48234/WK73SYNAGOGUE.
Google Scholar
Chorowska, Małgorzata, and Czesław Lasota. “O zabudowie murowanej w pierzejach Rynku i ulic.” In Ulice średniowiecznego Wrocławia, edited by Jerzy Piekalski, Krzysztof Wachowski, 159–177. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
Google Scholar
Chorowska, Małgorzata, and Czesław Lasota. Kamienica mieszczańska w Świdnicy. Karczma i mieszkanie w XIII– XVIII w. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2013.
Google Scholar
Dragoun, Zdeněk, Jiří Škabrada, and Michal Tryml. Romanesque Houses in Prague. Prague: Paseka, 2003.
Google Scholar
Eysymontt, Rafał. “Wieża mieszkalna – twierdza rodu czy symbol miejskiej komuny? Średniowieczne wieże mieszkalne Rzymu.” Quart 61, no. 3 (2021): 9–12. https://doi.org/10.11588/quart.2021.3.84927.
Google Scholar
Goliński, Mateusz. “Fortyfikacje miejskie Wrocławia XIII– XIV w.” Studia i Materiały do Historii Wojskowości 39 (1986): 23–41.
Google Scholar
Goliński, Mateusz. Socjotopografia późnośredniowiecznego Wrocławia (przestrzeń – podatnicy – rzemiosło). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999.
Google Scholar
Jakimowicz, Teresa. Dwór murowany w Polsce w wieku XVI. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979.
Google Scholar
Kamiński, Krzysztof. “Paradna głowica buławy ze Starego Miasta we Wrocławiu.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 48, no. 3–4 (2000): 163–169.
Google Scholar
Kastek, Tomasz, and Roland Mruczek. “Średniowieczne obwarowania i fortyfikacje Wrocławia w świetle odkryć w rejonie Narodowego Forum Muzyki.” In Centrum staromiejskie we Wrocławiu, edited by Tomasz Głowiński, Halina Okólska, 10–36. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2016.
Google Scholar
Katermaa-Ottela, Aino. Le Casetorri medievali in Roma. Helsinki: Societas Scientiarum Fennica, 1981.
Google Scholar
Kitliński, Bogdan. “Badania przy wschodniej pierzei Rynku.” In Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych, edited by Jerzy Piekalski, vol. 2, 173–182. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.
Google Scholar
Krzywka, Łukasz. “Kamienice Rynek 33 i Kurzy Targ 6–8.” Renowacje 3(12), no. 2 (2000): 54–62.
DOI: https://doi.org/10.1109/2.881695
Google Scholar
Komorowski, Waldemar, and Piotr Opaliński. “O wieży wójta krakowskiego raz jeszcze.” Czasopismo Techniczne. Architektura 23, no. 108 (2011): 119–129.
Google Scholar
Konczewski, Paweł, and Jerzy Piekalski. “Stratygrafia nawarstwień i konstrukcje ulic.” In Ulice średniowiecznego Wrocławia, edited by Jerzy Piekalski, Krzysztof Wachowski, 91–157. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
Google Scholar
Korn Georg, Breslauer Urkundenbuch. Breslau: Wilhelm Gottlieb Korn, 1870.
Google Scholar
Kos, Jerzy K. “Czy Carl Langhans był twórcą pałacu Hatzfeldów?” In Architektura Wrocławia, vol. 1: Dom, edited by Jerzy Rozpędowski, 189–200. Wrocław: Wydawnictwo Werk, 1995.
Google Scholar
Kutzner, Marian. “Późnogotycka rezydencja patrycjuszowska w Wojnowicach.” In Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, edited by Jerzy Harasimowicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
Google Scholar
Lasek, Piotr. Turris fortissima nomen Domini. Murowane wieże mieszkalne w Królestwie Polskim od 1300 r. do połowy XVI w. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2013.
Google Scholar
Lasek, Piotr, Tomasz Olszacki, and Tomasz Ratajczak, “Residential Towers in Urban and Suburban Royal and Magnates’ Residences in the Kingdom of Poland between 1300 and 1500.” In Urbs Turrita. Urban Towers in Medieval and Renaissance Europe, edited by Richard Oram, 108–119. Donington: Shaun Tyas, 2019.
Google Scholar
Limisiewicz, Aleksander, and Roland Mruczek. “Fara św. Marii Magdaleny na tle przemian przestrzennych wczesnego Wrocławia.” In Śródmiejska katedra. Kościół św. Marii Magdaleny w dziejach i kulturze Wrocławia, edited by Bogusław Czechowicz, 55–136. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2010.
Google Scholar
Liniecki, Tomasz. “Dom wójta Henryka z wieku XIII w Krakowie.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 33, no. 4 (1988): 287–297.
Google Scholar
Lutsch, Hans. Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien. I: Die Stadt Breslau. Breslau: W. G. Korn, 1886.
Google Scholar
Markgraf, Hermann. Die Strassen Breslaus nach ihrer Geschichte und ihren Namen. Breslau: Verlag von G. Morgenstern, 1896.
Google Scholar
Młynarska-Kaletynowa, Marta. Wrocław w XII–XIII wieku. Przemiany społeczne i osadnicze. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1986.
Google Scholar
Mruczek, Roland. “Kurzy Targ we Wrocławiu. Uwagi o pierwotnym planie miasta.” In Centrum średniowiecznego miasta. Wrocław a Europa Środkowa, edited by Jerzy Piekalski, Krzysztof Wachowski, 259–278. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Instytut Archeologii, Akme – Zdzisław Wiśniewski, 2000.
Google Scholar
Mruczek, Roland. “Bergfried, Donjon, Eigenkirche. Miejsce zamków śląskich w architekturze europejskiej.” Archaeologia Historica Polona 26 (2018): 101–134.
DOI: https://doi.org/10.12775/AHP.2018.006
Google Scholar
Mruczek, Roland. “Średniowieczne miasto lokacyjne na Śląsku: kamienice, wieże mieszkalne i konstrukcje ulic.” In Dziedzictwo architektoniczne. W kręgu świata przyrodniczego i budowli miejskich, edited by Ewa Łużyniecka, 55–73. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2019.
Google Scholar
Mrusek, Hans Joachim. “Nowe badania nad średniowiecznymi warowniami prywatnymi w osiedlach niemieckich.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 2, no. 3–4 (1958): 304–306.
Google Scholar
Nowakowski, Dominik. “The Towers of Urban Castles in Lower Silesia.” In Urbs Turrita. Urban Towers in Medieval and Renaissance Europe, edited by Richard Oram, 80–96. Donington: Shaun Tyas, 2019.
Google Scholar
Piekalski, Jerzy. Wczesne domy mieszczan w Europie Środkowej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.
Google Scholar
Piekalski, Jerzy. “Problem datowania początków Rynku we Wrocławiu.” In Nie tylko zamki, edited by Ewa Różycka, Małgorzata Chorowska, 343 –351. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005.
Google Scholar
Piekalski, Jerzy. Praga, Wrocław, Kraków. Przestrzeń publiczna i prywatna w czasach średniowiecznego przełomu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2014.
Google Scholar
Piper, Otto. Burgenkunde, Bauwesen und Geschichte der Burgen zunächst innerhalb des deutschen Sprachgebietes. Augsburg: Weltbild Verlag, 1996.
Google Scholar
Rozpędowski, Jerzy. “Późnogotyckie rezydencje na Śląsku.” In Sztuka i ideologia XV w., edited by Piotr Skubiszewski, 493–520. Warszawa: PWN, 1978.
Google Scholar
Salm, Jan. “Biestrzyków.” In Leksykon zamków w Polsce, edited by Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, 93–94. Warszawa: Arkady, 2001.
Google Scholar
Schepers, Josef. “Mittelmeerländische Einflüsse in der Bau-und Wohnkultur des westlichen Mitteleuropa.” In Europäische Kulturverflechtungen im Bereich volkstümlicher Überlieferung. Festschrift für Bruno Schier, 1–27. Göttingen: Verlag Otto Schwartz, 1967.
Google Scholar
Schepers, Josef. Der mittelalterliche profane Steinbau Westfalens im europäischen Zusammenfassung. Detmold: LWL-Freilichtmuseum Detmold Völkerkunde & Volkskunde, 1997.
Google Scholar
Schlachthof und Viehmarkt zu Breslau. Edited by Königl. Haupt- und Residenzstadt Breslau. Breslau: J. U. Kern’s Verlag, 1900.
Google Scholar
Schlesisches Urkundenbuch, vol. 3: 1251–1266. Edited by Winfried Irgang. Köln–Wien: Böhlau Verlag, 1984.
Google Scholar
Schultz, Alwin. “Topographie Breslaus im 14. und 15. Jahrhundert.” Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens, no. 10 (1870): 239–293.
Google Scholar
Skarbek, Jerzy. “Relikty miejskiej wieży mieszkalnej przy ul. Jabłkowej 6 w Brzegu.” Opolski Informator Konserwatorski, no. 11 (2013): 101–116.
Google Scholar
Sulej, Katarzyna. Fundacje artystyczne wrocławskiego patrycjusza Heinricha Rybischa (1485–1544). Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2011.
Google Scholar
Stein, Barthel. Bartłomieja Steina renesansowe opisanie Wrocławia. Edited by Rościsław Żerelik. Translated by Marek Krajewski. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Arboretum, 1995.
Google Scholar
Urbs Turrita. Urban Towers in Medieval and Renaissance Europe, edited by Richard Oram. Donington: Shaun Tyas, 2019.
Google Scholar
Wiedenau, Anita. Katalog der romanischen Wohnbauten in westdeutschen Städten und Siedlungen. Tübingen: Wasmuth, 1984.
Google Scholar
Zlat, Mieczysław. “Nobilitacja przez sztukę – jedna z funkcji mieszczańskiego mecenatu w XV i XVI w.” In Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej. Edited by Jerzy Harasimowicz, 77–101. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
Google Scholar
Żurek, Adam. “Kurie kanoniczne Ostrowa Tumskiego.” In Atlas Architektury Wrocławia, vol. 2, edited by Jerzy Harasimowicz. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.
Google Scholar
Autorzy
Roland Mruczekroland.mruczek@pwr.edu.pl
Katedra Historii Architektury, Sztuki i Techniki, Politechnika Wrocławska Polska
https://orcid.org/0000-0003-1866-3147
Roland Mruczek jest historykiem architektury i archeologiem, adiunktem w Katedrze Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej. Specjalizuje się w badaniach archeologicznych i architektonicznych ośrodków miejskich, ze szczególnym uwzględnieniem Wrocławia i Głogowa, a także w badaniach nad architekturą zamków i dworów śląskich.
Autorzy
Maria Legut-PintalInstytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0001-6406-1038
Maria Legut-Pintal jest archeologiem i historykiem architektury. Zakres jej specjalizacji obejmuje problematykę krajobrazu kulturowego średniowiecza i wczesnej nowożytności. Obecnie jest asystentem w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie prowadzi badania nad waloryzacją przestrzeni w miastach średniowiecznych oraz przejawami prestiżu w architekturze.
Statystyki
Abstract views: 309PDF downloads: 166
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.